Elman Mövsümov Laləzar Quliyeva

 
175 
göstərilmişdir: 
 
Şorlaşma dərəcəsi 
Şorlaşmanın növü, %-lə 
Xloridli 
Sulfatlı, 
xloridli 
Sodalı xloridli 
və sodalı-
xloridli 
Sodalı-sulfatlı 
və sulfatlı-
sodalı 
Şorlaşmış 
0,35 
0,5 
0,1 
0,15 
Zəif şorlaşmış  
0,1-0,3 
0,05-0,12 
0,1-0,15 
0,15-0,20 
Orta şoran 
0,2-0,34 
0,12-0,35 
0,15-0,30 
0,25 
Güclü şorlaşmış 
0,35-0,60 
0,35-0,70 
0,30-0,50 
0,35 
Həddindən çox  
şorlaşmış 
0,65 
0,75 
0,55 
0,6 
 
 
LABORATORĠYA ĠġĠ №11 
 
Torpaqlarda ümumi qələviliyin təyini 
 
Torpaqda  qələvi  metallar  hidrokarbonatlar  şəklində  olur.  Odur  ki, 
ümumi qələvilik HCO
3
-
 ionlarına görə təyin edilir. 
Lazım olan avadanlıqlar və reaktivlər: 
1. Təmiz 400 ml-ik kimyəvi stəkanlar. 
2. Həcmi 100 ml olan iki ədəd konusvari  təmiz kolba 
3. Süzgəc kağızı və qıf. 
4. Metiloranj indiqatoru. 
5. 0,01 normal H
2
SO
4
 məhlulu. 
6. Müxtəlif zonalardan götürülmüş torpaq nümunələri. 
İşin gedişi. Torpaq qurudulduqdan sonra həvəng vasitəsilə əzilir və 
50 q çəkilərək  təmiz kimyəvi stəkana tökülür. Üzərinə 200  ml distillə 
suyu  tökülərək  qarışdırılır  və  süzülür.  Süzüntü  100  ml  kolbalara 
köçürülərək  hər  birinə  1-2  damcı  indiqator  tökülür  və  0,01  n  H
2
SO
4
 
məhlulu ilə qızıl gül rəngi alınana qədər titrlənir. 
Ümumi qələvilik aşağıdakı düsturla hesablanır: 
 
W=0,00061

 V

 K

 20 
 
X=                        =0,2 

V

 K
ekv. 

HCO
-
3 
W
¸1000
 
61 

---

 
176 
 
Burada  W  –  təyin  olunan  maddənin  kütlə  payı-%,  X-100  qr. 
torpaqda  təyin  olunan  maddənin  qramlarla  miqdarı–M
ekv
,  V–5  ml  su 
ekstraktına  sərf  olunan  0,01  n  H
2
SO
4
  məhlulunun  həcmi,  
K–H
2
SO
4
 məhlulunun titrinin düzəliş əmsalıdır. 
 
 
LABORATORĠYA ĠġĠ №12 
 
Torpaq nümunəsində sulfat ionunun qravimetrik üsulla təyini 
 
Lazım olan avadanlıqlar və reaktivlər: 
1. Təmiz kimyəvi stəkan-400 ml-lik 3 ədəd 
2. Torpağı xırdalamaq üçün həvənğ 
3. 10%-li 100 ml NH
4
OH məhlulu 
4. 10%-li 100 ml HCl məhlulu 
5. 10%-li 100 ml BaCl
2
 məhlulu 
6. 10%-li 00 ml H
2
SO
4
 məhlulu 
7. Metiloranj indiqatoru 
8. Analitik tərəzi 
9. 700
0
C istilik verən mufel peçi 
10. Odadavamlı forfor puta 
11. Quruducu eksikator 
12. Zamanı ölçmək üçün saat 
13. Analiz ediləcək torpaq nümunəsi 
14. Titirləmə büreti 
İşin  gedişi:  qurudulmuş  torpaq  nümunəsi  həvəng  vasitəsilə 
xırdalandıqdan  sonra  20  q  götürüb  təmiz  kimyəvi  stəkana  tökülərək 
üzərinə  200  ml  distillə  suyu  əlavə  edilir  və  bir  neçə  dəqiqə  yaxşıca 
qarışdırılır. 
Qarışıq  süzgəc  kağızı  vasitəsilə  təmiz  kimyəvi  stəkana  süzülür. 
Süzüntüdən 50 ml götürüb 200 ml-lik təmiz stəkana tökülür. Məhlulun 
üzərinə  bir  qədər  NH
4
OH  məhlulu  əlavə  edilərək  neytrallaşdırılır  – 
yəni pH-ı 7-yə çatdırılır. 
Alınan məhlul 10% HCl məhlulu ilə, metil qırmızışi indiqatorunun 
köməyi  ilə  qızıl  gül  rəngi  alınana  qədər  titrlənir  və  əlavə  olaraq  1  ml 

---

 
177 
HCl məhlulu əlavə edilir. 
Titrlənmiş  və  turşulaşdırılmış  məhlul  qaynadılır  və  üzərinə  10%-li 
BaCl
2
 məhlulu əlavə edilərək çökdürülür. 
Alınan çöküntü –3 dəqiqə qaynadılır və 2 saat isti yerdə saxlanılır. 
Alınan  çöküntü  qalın  süzgəc  kağızı  vasitəsilə  süzülür.  Süzmə 
prosesinin  sonunda  distillə  suyu  ilə  yuyulur  və  10%  HCl  məhlulu  ilə 
təkrar yuyulur. 
Qıfda olan süzgəc kağızı çöküntü ilə birlikdə qurudulur və çəkilir. 
Süzgəc  kağızının  çəkisi  əvvəlcədən  məlum  olduğundan  çöküntünün 
miqdarı  təyin  edilir.  Çöküntü  20-25  dəqiqə  ərzində  120
0
C 
temperaturda qurudulmalıdır. 
SO
2-
4
 ionunun miqdarı aşağıdakı düsturla hesablanır: 
 
W=m

0,414

10 k H
2
O  
 
 
Burada:  m  –  BaSO
4
  çöküntüsünün  qramlarla  miqdarı,  0,414  
BaSO
4
-ə  görə  hesablamə  əmsalı,  W-SO
2-
4
  ionunun  kütlə  payı  %-lə, 
kH
2
O quru torpağa görə hesablanmış əmsaldır. 
100  q  torpaq  nümunəsində  olan  SO
2-
4
  ionunun  miqdarı  aşağıdakı 
düsturla hesablanır: 
 
W 100
Õ = 
48 0,31


 
 
LABORATORĠYA ĠġĠ №13 
 
Suyun analizi 
 
İstifadə  etdiyimiz  sular  ekoloji  çirklənməyə  məruz  qalır.  Odur  ki, 
suların  təmizlənməsi  son  illər  birinci  dərəcəli  problemə  çevrilmişdir. 
Hidrosferin  çirkləndiriciləri  bəhsində  bu  barədə  ətraflı  məlumat 
verilmişdir. 
Bütün  suları  təmizlilik  dərəcəsinə  görə  4  qrupa  bölürlər:  içməli 
sular, təbii sular; sənaye suları və çirkab suları. 
İçməli  suların  yararlılığı  müxtəlif  analizlərdən  sonra  təyin  edilir. 
Təbii  sular  heç  zaman  ekoloji  təmiz  olmur.  Bulaq  suları  müstəsnalıq 

---