Еколоэийа вя ятраф мцщитин мцщафизяси dos. A. B. Dolxanov

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №3, oktyabr, 2014 - жц ил 

 

 

 

lılara, xəstələrə və uşaqlara necə kömək edi-

ləcəyi planlaşdırılmalıdır.  

Zəlzələnin Rixter şkalası üzrə təyini.  

 

 

 

 

          cədvəl 1. 

Balın 

gücü 

Zəlzələnin xarakteri 

1. 

Hiss olunmur. Xüsusi aparatlar qeyd edir. 

2. 

Çox zəif. İnsanlar, heyvanlar hiss edir 

3. 

Zəif. Ancaq binanın daxilində hiss olunur. 

4. 

Mülayim.  Binanın  daxilində  təkanlar  hiss 

olunur. 

5. 

Hiss  olunacaq  dərəcədə  güclü,  otaqlarda 

əşyalar dağılır, pəncərələr titrəyir. 

6. 

Güclü. İnsanlar hiss edir, evin əşyaları dağılır. 

7. 

Çox güclü. Binalarda təkanlar çox güclü olur. 

8. 

Dağıdıcı. Binalarda çatlar əmələ gəlir. 

9. 

Torpaqda çatlar əmələ gəlir. 

10. 

Hər şeyi məhv edir. 

11 

Fəlakət. Körpülər, yollar, dağılır, çaylar daşır. 

12. 

Güclü  fəlakət.  Torpaq  üzərində  nə  varsa, 

güclü dağıdıcı dalğa hamısını məhv edir. 

  

Zəlzələ baş verdikdən sonra yemək və su 

ilə  əlaqədar  çətinliklər    yarana  bilər.  Onun 

üçün evlərdə daim normal ehtiyacdan çox-ən 

azı  3  günlük  ərzaq  və  su  ehtiyatı  olmalıdır: 

Ailəyə  dair  əhəmiyyətli  sənədlər  ilə  məlu-

matlar  yazılaraq  saxlanmalıdır.  Zəlzələ  za-

manı,  ailələr üçün həyati əhəmiyyət  daşıyan 

bir  sıra  sənədləri  itirməmək  üçün  qabaqca-

dan tədbirlər görülməlidir.  

Sənədlər,  şəxsiyyət  vəsiqəsi,  kredit  kartı 

ilə əlaqədar məlumatlar və digər həyati əhə-

miyyət daşıyan vasitələr evdə alovdan qoru-

nacaq bir yerdə saxlanılmalıdır.  

Zəlzələ  baş  verən  zaman  bir  çox  insan 

ani  olaraq  kortəbii  surətdə  qaçmaq  istəyir. 

Ancaq  unutmayın  ki,  insanların  yaralanma-

larının çoxu binaların içinə, ya da binalardan 

çölə qaçmaları və ya pəncərədən, balkondan 

atılmaları səbəbindən baş verir. 

Azərbaycan  Respublikasının  bir  hissəsi, 

Abşeron  yarmadası  daxil  olmaqla  yumşaq 

Binyof  layının  üstündə  yerləşir.  Ona  görə 

tektonik təkanlar çox olur. İl ərzində insanlar 

on  minə  yaxın  zəlzələ  təkanları  hiss  edir. 

Müasir  dəqiq  cihazlar  Yer  küsərində  yüz 

min təkan qeydə alır. 

Ölkəmizdə  on  stansiya  mövcuddur  ki, 

əvvəlcədən  zəlzənin  olma  ehtimalından  xə-

bər  verir.  Hal-hazırda    ölkəmizə  icad  olun-

muş aparatlar gətirilib ki, Yer qabığının tək-

anlarının, zəlzənin Rixter şkalası  üzrə  neçə  

bal gücündə olacağını əvvəlcədən göstərir. 

Təbii fəlakətlərdən, yəni zəlzələdən bü- 

tün səviyyələrdə qorunmaq üçün effektli ha-

zırlığı gücləndirmək lazımdır. İnsanların da-

im  təbii  fələkətlərə  qarşı  hazırlıqlı,  bilikli, 

tədbirli olmaları zəruridir.  

 

Ədəbiyyat 

 

1.

 

Бублейников Ф.Д.Земля и маятник. М. 

Детгиз,1957.125 стр. с илл.  

2.

 

Малажов  А.М.Под  покровом  мантии. 

М.  “Молодая  гвардия”.  1964.  204.  стр. 

с илл. 

3.

 

Белоусов В.В.Земля, еe строение и раз-

витие. М., Изд-во АН СССР. 1963. 152. 

стр. с илл. 

4.

 

Шалимов  А.И.Пулбе  Земли  (Очерки  о 

землетресениях).  Рис.  Б.Патунина.  Л., 

Детгиз. 1957.86. стр. 

5.

 

Газета  “Неделя”-10.02.2014  года  в 

Азербайджана  произошло  землетрясе-

ния. 

 

Искендерова Г.Д., Исмайлова З.Р., 

Агаева С.К., Мамедов Т.Г. 

Институт Космических Исследований 

Природных Ресурсов им Т.К. Исмайлова. 

НАКА

  

Землетресение и его последствие 

Аннотация 

Представленной статье показаны при-

чины возникновение землетрясений и его 

последствий, а также  указанный характе-

ристики землетрясений по балом. 

Earthquake and its aftermath 

Iskenderova Q.D., Ismaylova Z.R., 

Aqayeva C.K., Mamedov T.Q. 

Abstract 

Presented  article  shows  the  reasons  be-

ginnings of earthquake and its consequences, 

and the specified characteristics as well ear-

thquake

 

10 points. 

Məqaləyə KC MKB-nin baş elmi işçisi 

 t.e.n. Məmmədov M.İ.  rəy vermişdir. 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №3, oktyabr, 2014 - жц ил 

 

 

 

 

UOT.601.096 

A.A.XƏLĠLOVA, M.F.BĠNNƏTOV, S.A. HÜSEYNOVA  

 

Azərbaycan Texniki Universiteti 

 

ƏTRAF MÜHĠTĠN MÜHAFĠZƏSĠNDƏ ĠSTĠFADƏ OLUNAN ELEKTRON 

APARATLARININ XARĠCĠ TƏSĠRLƏRDƏN QORUNMASININ TƏMĠN EDĠLMƏSĠ 

 

Ətraf  mühitin  mühafizəsində  istifadə 

olunan elektron aparatlar(EA) birbaşa nəm-

lik təsirindən mühafizə  edilmədiyindən, bir 

qayda  olaraq  bu  şəraitdə  istismar  olunma-

malıdır. Ancaq ətraf mühitin mühafizəsində 

istifadə olunan bütün aparatlar ətraf mühitin 

nəmlik buxarı təsiri altında istismar olunur-

lar.  Ona  görə  də  EA-ın  texniki  tapşırıqda 

həmişə  havanın  nisbi  rütubəti  göstərilir. 

EA-ın  istismar  şəraitidə  normal  nəmlik 

+20

0

...25

0

  C-  temperaturda  60...75%  nisbi 

rütubət qəbul edilir [1, 2]. 

EA-ın  konstruksiyanın  soyuq  səthin-

də, həmçinin onun daxilində, yəni ətraf mü-

hitlə təmasda olduğu tərəfində su buxarının 

suya çevrilməsi mümkündür. Şehin düşmə-

si  temperaturun  azalmasına  səbəb  olur  ki, 

bu  zaman  aparatın  işlədilməsi  dayandırılır. 

Məsələn,  gün  ərzində  EA-ın  daxilindəki 

nəmlik  70,  50  və  35  %  təşkil  edərsə,  onda 

şehin düşmə nöqtəsi uyğun olaraq 5, 10 və 

15

0

 C temperaturdan aşağıda olur. 

Soyudulmuş  aparatın  işçi  vəziyyətə 

gətirilməsindən  qabaq  intensiv  olaraq  onun 

qızdırılması  soyuq  konstruksiya  elementlə-

rində  nəmliyin  suya  çevrilməsinə  səbəb 

olur. Bu zaman hava selinin hərəkəti nəticə-

sində  nəmlik  eyni  yerə  çökür.  Suya  çevril-

miş  damcılar  konstruksiyanın  alt  hissəsin-

dəki hissələrə tökülür və nəmliyin toplandı-

ğı  yer  adlanır.  Nəticədə  aparat  həmişəlik 

nəmlik təsirində olur. 

Ətraf  mühitdə  uzunmüddətli  yüksək 

nəmlik  təsirindən  EA-ın  metal  konstruksi-

yaları  korroziyaya məruz qalır. Bu təsirdən 

orqanik  materiallar  şişir  və  hidroliz  nəticə-

sində  müəyyən  kimyavi  turşular  yaranır. 

Rütubətli  atmosferdə  sənaye  qazlarının  və 

tozun olması korroziyanı gücləndirir. EA-ın 

istismar  müddətində  onun  daxilindəki  ele-

mentlərində kiflənmənin yaranması üçün ən 

əlverişli şərait nəmliyin olmasıdır. 

EA-da  olan  elektrik  birləşdiricilərinə 

nəmlik  əhəmiyyətli  dərəcədə  təsir  göstərir. 

Yüksək nəmlikdə naqillərin səthi oksidləşir, 

birləşdirici  kontaktlarda  ərp  yaranmaqla 

onun  keyfiyyətini  pisləşdirir  və  əsasən  le-

him birləşdiriciləri çirkləndikdə onların im-

tina etməsi çox tez bir zamanda baş verir. 

Qat-qat  olan  dielektriklər  nəmlik  ud-

duqda  öz  parametrlərini  və  xarakteristikala-

rını dəyişir. Çap lövhəsində su təbəqələrinin 

yaranması  dielektriklərin  izolyasiya  müqa-

vimətinin  azalmasına,  cərəyan  itkisinin  ya-

ranmasına,  elektrik  deşilməsinə,  mexaniki 

dağılmaya  (sınma,  partlama,  pərçimlənmə) 

səbəb  olur.  Bunların  nəticəsində  material-

larda  şişmə,  qırılma  prosesləri  baş  verir. 

Nəmliyin  udulması  elektrik  dayanıqlığını 

xeyli  azaldır  ki,  bu  səbəbdən  yüksəkvoltlu 

qovşaqlardakı çap lövhələrinin yanması pro-

sesi  baş  verir.  Nəmlik  laklanmış  örtüklərin 

dağılmasını surətləndirir, germetikliyi pozur 

və  nəmliyədayanıqlı  materialdan  hazırlan-

mış  elementlərin  bütövlüyünə  mənfi  təsir 

göstərir.Nisbi rütubətin 20% aşağı və tempe-

raturun  +30

0

C  olduğu  halda  3-4  il  istismar 

müddətində  EA-dakı  naqillərin  izolyasiyası 

quruyur və  nəticədə  onlar öz fiziki xüsusiy-

yətlərini dəyişərək qırılırlar. 

Ətraf  mühitin  mühafizəsində  istifadə 

olunan  EA-ın  nəmlik  təsirindən  qorunması 

üçün  xüsusi  materiallardan,  örtüklərdən  is-

tifadə etməklə yanaşı, quru havanın güclən-

dirilmiş ventilyasiyasından məmulatın daxi-

lində  yüksək  temperatur  təmin  olunmalıdır 

[3]. 

Mürəkkəb  olmayan  EA-ın  konstruksi-

yalarında  çoxlu  sayda  müxtəlif  materiallar-

dan istifadə olunur. Müxtəlif elektrokimyavi 

potensiala  malik  materialların  kontaktda  ol-

ması  zamanı  korroziyanın  başlaması  daha 

intensiv olur. Mənfi  potensiala malik  qalva-

nik cütlük daha tez dağılır ki, buna da səbəb 

---