Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 жц ил

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

51 

землей,  негативному  влиянию  претерпева-

ют  и  связанные  с  ним все  живые  организ-

мы.  Также  шум  от  транспортных  средств 

оказывает  отрицательное  влияние  на  жи-

вые организмы. В этой статье мы пытались 

в  нескольких  направлениях  изучить  один 

из 

антропогенных 

экологических 

факторов,  вызывающий  экологические 

проблемы, связанные с транспортом.   

 

N.A. ƏLIYEVA  

 

HACIKƏND ĠSTIRAHƏT ZONASINDA OLAN MEMARLIQ  

ABĠƏLƏRĠNIN VƏ TƏBĠĠ LANDġAFTIN QORUNMASI  

 

 Hacıkənd  Kiçik Qafqaz dağlarının ətək-

lərində,  dəniz  səviyyəsindən  1000-1235  m 

yüksəklikdə  yerləşən orta dağlıq istirahət  əra-

zisidir.  

Ərazi Pant yüksəkliyinin şimal-qərbi ya-

maclarında,  Gəncə  şəhərindən  25km  aralıdır 

və  bu  şəhərə  şosse  yolu  ilə  birləşir.  Yuxarı 

Hacıkənd  və  Aşağı  Hacıkənd  olmaqla  ərazi 

iki yerə ayrılır.  

Hacıkənd  enliyarpaqlı  və  iynə  yarpaqlı 

meşələrə  qərq  olub.  2012-ci  ilin  sentyabr 

ayında Hacıkənd meşələrində təmizləmə işləri 

aparılmışdır.  12  min  hektar  sahədə  aparılmış  

təmizləmə  işlərinə  30  nəfər  işçi  qüvvəsi  və 

xeyli  sayda  texnika  cəlb  edilmişdir.  Məlum-

dur ki, meşələr ildə bir dəfə qurumuş ağaclar-

dan  təmizlənməlidir.Bu  zaman  ağaclar  yaxşı 

inkişaf  edir  və  gələcəkdə  yarana  biləcək 

problemlərin qarşısı alınır. Təmizləmə zamanı 

yığılmış odun materialı Göygöl rayonunun bə-

zi dağ kəndlərindəki məktəb və tibb ocaqları-

na verilmişdir. 

  

Burada hava təmiz və şəffafdır.  Ərazinin 

iqlimi 

isti 

yayla 

xarakterizə 

olunur. 

Temperatur  20

0

C  təşkil  edir.  İstirahər  zonası 

kükürdlü  natriumlu-kaliumli  mineral  sularaı 

ilə zəngindir. Bu mineral sular Hacıkənddən 3 

km  aralı  çıxır.  Təbiət  bu  yerlərə  hər  neməti 

bəxş  edib.  Uca  dağlar,  zümrüd  meşələr,  gen 

tarlalar,  sərin  bulaqlar,  saf  təbiət  ona  görə  də 

həmişə  Göygöl-Hacıkənd  bölgəsi  kütləvi 

səyahət,  xoş  istirahət  məkanı  olubdur.  İndi 

rayonun  adı  da  məşhur,  cəlbedici,  ürək 

oxşayandır.  Ölkəmizin  Prezidenti  İlham 

Əliyev  bununla  bağlı  demişdir:  "O  vaxt  bir 

neçə  ad  müzakirə  edilirdi  və  mən  çox  şadam 

ki,  məhz  rayon  sakinləri  tərəfindən  Göygöl 

adı seçilmişdir. Bu, doğrudan da, gözəl addır. 

Göygöl  gözəl  göldür.  Bu,  rayonun  və  nəinki 

rayonun, Azərbaycanın ən gözəl təbii sərvətlə-

rindən biridir. Rayonda qədim Alban abidələri 

və  digər  tarixi  memarlıq  tikililəri  qayğı  və 

diqqətlə mühafizə olunur. 

 

 

Şəkil 1. Hacıkənd meşələrindən bir təbii görünüş 

 

Hacıkənddə  müasir  üslublu  giriş  qapısı, 

milli  ornamentli  istinad  divarları  tikilir,  icra 

nümayəndəliyi üçün inzibati bina inşa olunub. 

Park  və  bulaq  kompleksləri  rekonstruksiya 

edilir,  xaricdən  gələn  turistlər  və  qonaqlar 

üçün kottejlər tikilir. 

1139

-cu ildə 

Gəncəd

ə baş vermiş zəlzələ 

nəticəsində 

Kəpəz

  dağı  uçaraq 

Ağsu

  çayının 

qarşısını kəsib.  Nəticədə isə füsunkar  gözəlli-

yi,  xüsusilə  də  suyunun  şəffaflığı  ilə  seçilən 

məşhur  Göygöl  yaranmışdır.  Bu  göl  yüksək 

dağlıq  göldür.  Dəniz  səviyyəsindən  1556  m 

yüksəkliyində  yerləşir.  Uzunluğu 2800 metr-

dir. Eni 800 metrdən 1000 metrə qədərdir. Də-

rinliyi 96 metrdir. Gölün dibinin görünmə qa-

biliyyəti 8-10 metrdir. Qıs fəsilində göl donur. 

Göygölün  faunası  olduqca  zəngindir.  Göldə 

qorunmaqda  olan  forel  balıqları  yaşayır.  O, 

Azərbaycanın  digər  çay  forellərindən  xeyli 

fərqlənir.  Öz  mənşəyi  etibarilə  Göygöl  foreli 

çay forelindən əmələ gəlmişdir. Onların əmələ 

gəlmə tarixi Göy-gölün yaranma tarixi ilə ba-

ğlıdır.  Zəlzələ  zamanı  gölün  ərazisində  qalan 

çay  forelləri  uzun  illər  ərzində  tədricən  göl 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

52 

forelinə  çevrilmiş,  artıb  çoxalmış  və  müasir 

dövrə qədər gəlib çatmışdir. 

Ərazisində olan Tarixi Memarlıq Abidələri Haqqında 

 

MƏLUMAT 

 

 S/s 

 Tarixi abidənin adı 

 Ġnventar 

nömrəsi 

 YerləĢdiyi ünvan 

 1 

Qala (XII əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi 

abidədir)  

4290 

Zurnabad kəndinin cənubunda 

yerləşir  

 2 

 Türbə (XVI əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi 

abidədir) 

4291 

Quşqara kəndinin cənub-qərb 

hissəsində yerləşir  

 3 

 Anaid məbədi (XVI əsrə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4292 

 Çaykənd kəndinin mərkəzində 

yerləşir 

 4 

 Müqəddəs Məryəm kilsəsi (yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir, tikilmə tarixi 

məlum deyil) 

4293 

 Çaykənd kəndinin qərb hissəsində 

yerləşir 

 5 

 Lütüran kilsəsi (1854-1857-ci illərdə 

tikilmiş yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4276 

Göygöl şəhəri Səbuhi Hacıyev 

küçəsi 39 saylı bina  

 6 

 Göygöl Şərab zavodunun şampan-şərab 

sexinin binası (XIX əsrə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

7275 

Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 2 saylı bina  

 7 

 Göygöl Mətbəə binası (XIX əsrə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4277 

Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 17 saylı bina  

 8 

 Rayon Prokurorluğunun köhnə binası (XIX 

əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4278 

Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 24 saylı bina  

 9 

 Rayon Polis şöbəsinin köhnə binası (XIX 

əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4279 

 Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 22 saylı bina 

 10 

 Kəlbəcər Polis şöbəsinin yrləşdiyi inzibati 

bina (XIX əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi 

abidədir) 

4280 

 Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 25 saylı bina 

 11 

Rayon Musiqi məktəbinin yerləşdiyi bina 

(XIX əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi 

abidədir)  

4281 

Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 34 saylı bina  

 12 

 Rayon Poliklinika şöbəsinin köhnə binası 

(XIX əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi 

abidədir) 

4282 

 Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 38 saylı bina 

 13 

 “Koroğlu” Mehmanxanasının binası (XIX 

əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4283 

Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 40 saylı bina  

 14 

YAP Göygöl rayon təşkilatının yerləşdiyi 

bina (XIX əsrə aid yerli əhəmiyyətli tarixi 

abidədir)  

4284 

Göygöl şəhəri Heydər Əliyev 

prospekti 58 saylı bina  

 15 

Yaşayış evi (1750-ci ilə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir)  

4285 

Çaykənd kəndinin mərkəzində 

yerləşir  

 16 

Yaşayış evi (1989-cu ilə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir)  

4286 

 Çaykənd kəndinin girəcəyində 

yerləşir 

 17 

Ağ körpü (XII əsrə aid yerli əhəmiyyətli 

tarixi abidədir)  

4289 

 Göygöl şəhərinin cənub tərəfində 

Gəncə çayının üzərində yerləşir. 

 18 

 İki tağlı körpü (XVI əsrə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4287 

Göygöl şəhəri Gəncə çayı üzərində 

yerləşir  

 19 

 Üç tağlı körpü (1896-cı ilə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4288 

Göygöl şəhərinin aşağı hissəsində 

Gəncə çayı üzərində yerləşir  

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

53 

 

 20 

 Bir tağlı körpü (XVI əsrə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4295 

Dozular kəndində Kürək çayı 

üzərində yerləşir  

 21 

 İki tağlı daş körpü (XIV əsrə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

  

Topalhəsənli kəndində Gəncə çayı 

üzərində yerləşir  

 22 

 Kurqanlar çölü (tunc və dəmir dövrlərinə 

aid) 

1086 

Şəhriyar kəndində yerləşir  

 23 

Kurqan (dəmir dövrünə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir)  

1084 

Göygöl şəhərindən 2 km cənub-

qərbdə yerləşir  

 24 

Nekropol (son tunc, ilk dəmir dövrünə aid 

yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir)  

1085 

Göygöl şəhərinin cənubunda 

yerləşir  

 25 

 Nekropol (son tunc, ilk dəmir dövrünə aid 

yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

1087 

Quşqara kəndinin şərqində 

yerləşir  

 26 

Nekropol (son tunc, ilk dəmir dövrünə aid 

yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir)  

1088 

Balçılı kəndinin şərqində yerləşir  

 27 

Nekropol (son tunc, ilk dəmir dövrünə aid 

yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir)  

1089 

Çaylı kəndinin şimalında yerləşir  

 28 

 Açıq düşərgə (mezolit, neolit dövrünə aid 

yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

1090 

Mollacəlilli kəndinin qərbində 

yerləşir  

 29 

 Açıq düşərgə (mezolit, neolit dövrünə aid 

yerli əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

1091 

 Kilikdağ dağında yerləşir 

 30 

 Köhnə qəbiristanlıq (orta əsrlərə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

5819 

Zurnabad kəndində yerləşir  

31 

 Qabriyel kilsəsi (1674-cü ilə aid yerli 

əhəmiyyətli tarixi abidədir) 

4294 

 Şəhriyar kəndində yerləşir 

 

Göygöl  Dövlət  Təbiət  Qoruğunun

  ərazi-

sində  yerləşir.  Göygöl  Dövlət  Təbiət  Qoruğu 

1925-ci  ildə  Azərbaycanda  yaradılmış  ilk 

qoruqdur.  Göygöl  və  onun  ətrafının  meşə 

landşaftı  öz  təbiət  zənginliyi  və  füsunkarlığı 

ilə dünyada məşhurdur. 

 

 

Şəkil 2. Göy-göl gölünün təbii görünüşü. 

 

Göygöl  Dövlət  Təbiət  Qoruğu  Göy 

Göl  rayonu  ərazisində  yerləşir.  Ərazisi  6732 

hektardır.  Ərazisində  423  növ  ağac  və  kol, 

dərman  bitkiləri  var.Ərazidə  Qafqaz  maralı, 

cüyür,  ayı,  çöl  qabanı,  dağ  keçisi,  canavar, 

tülkü, çaqqal, porsuq, oxatan kirpi, çöl  pişiyi, 

vaşaq var. Ərazidə məskunlaşan heyvanlardan 

ikisinin-Şərqi  Qafqaz  təkəsi  və 

Zaqafqaziya

 

qonur 

ayısının 

adı 

Qırmızı 

kitablara

 

düşmüşdür.  Burada  dağ-meşə,  dağ-bozqır, 

subalp  və  alp  dağ-çəmən  bitki  ekosistemləri 

yayılmışdır. 1100-2200 m hündürlükləri əhatə 

edən  dağ  meşələri  çox  zəngin  bitki  örtüklü 

olub, 80-a qədər ağac və kol növünə malikdir. 

Meşələrin 

əsas  hissəsini  kiçik  yarpaq 

ağaclardan  şərq  fıstığı,  şərq  palıdı,  Qafqaz 

vələsi,  tozağacı,  adi  göyrüş,  itiyarpaqlı 

ağcaqayın,  cökə,  iynəyarpaqlı  ağaclardan 

qarmaqvari  şam  təşkil  edir.  Kol  bitkilərindən 

zoğal, zirinc, itburnu, əzgil, gərməşov, böyür-

tkən və s. yayılmışdır. Ot bitkilərindən Qafqaz 

bənövşəsi,  alp  dişəsi,  steven  zəncirotu, 

xırdaçiçəkli 

ziboldiya, 

zəngçiçəyi, 

çobanyastığı,  şırımlı  topal,  ağbığ,  qırtıc  və 

göstərmək olar. 

Ərazisində əsasən 5 istiqamətdə turizmi 

inkişaf etdirmək nəzərdə tutulmuşdur: 

1.

 

Göygöl – Aşıqlı – Hacıkənd – Göy – Göl; 

2.

 

Göygöl – Topalhəsənli – Zurnabad – 

Şəhriyar; 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

54 

3.

 

Göygöl – Köşkü – Üçbulaq; 

4.

 

Göygöl – Quşqara – Balçılı; 

5.

 

Göygöl şəhəri. 

РЕЗЮМЕ  

 

 

В данной статье рассматривается эко-

логическая  проблема  Аджикента,  который  

расположен  на  склоне  Малого  Кавказа,  на 

высоте  1200  м  от  уровня  моря,  окружен-

ный  богатой  флорой  и  фауной.  Благодаря 

лесам,  рекам  и  родникам  Аджикент 

является  хорошей  зоной  для  развития 

туризма, который может быть приоритетом 

в  развитии  местной  инфраструктуры. 

Экономическое  развитие  Азербайджана 

существенно 

отразилось 

на 

бла-

гоустройстве  Аджикента.  Строятся  новые 

дороги, 

газофицируются 

населенные 

пунткы,  улчшается  водоснабжение  и 

электроснабжение.  Все  эти  факторы 

положительно  отражаются  на  развитие 

региона,  при  этом  должным  образом 

следует 

соблюдать 

экологическое 

равновесие.    

 

ЛИТЕРАТУРА  

 

3.

 

Нагиев  Е.Н.  Формирование  системы 

культурно-бытового 

обслуживания 

курортно-рекреационных 

зонах 

Азербайджана. 

4.

 

Гасанова  А.А.  Планировка  и  застройка 

курортных  городов  Азербайджана.  Е1т. 

УЭ Хэуат, игп., Баку, 1978 №10,5. 13-16. 

 

 V.M. MƏMMƏDƏLIYEVA, R.R. CANMƏMMƏDOVA 

 

Müdafiə Sənayesi nazirliyi Milli aerokosmik agentliyi ekologiya institutu 

 

MEġƏ TORPAQLARINDA AGIR METALLARIN TƏSIRI NƏTICƏSINDƏ  

DƏYIġILMIġ MEġƏ ÖRTÜYÜ SAHƏLƏRININ HESABLANMASI 

 

    Ekoloji  tarazlığın  pozulması  bitkilərin  növ 

müxtəlifliyinin  azalmasında,  təbii  ekosistem-

lərin  deqradasiyasında,hidroloji  rejimin  po-

zulmasında, səhralaşmalar və  ixtisarda özünü 

göstərir. Dağ-mədən sənayesinin ətraf mühitə 

təsiri həm xalq təsərrüfatının bir çox digər sa-

hələri, həm də dağ-mədən işləri üçün spesifik 

olan  (dağ  işlərinə  məxsus)  nəticələrilə  əlaqə-

dardır. Əlbəttə, müasir həyatımızı faydalı qa-

zıntılarsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Çü-

nki, əsrımız elmi-texniki tərəqqi əsridir. 

      Respublikamız  faydalı  qazıntılarla  zən-

gindir.  Bu  faydalı  qazıntıların  istismarı    nəti-

cəsində təbiətdə yaranmış müvazinət tədricən 

pozulur,    ətraf  mühitə  və  son  nəticədə  bütün 

inkişafın  hərəkətverici  qüvvəsi  olan  insana 

böyük  ziyan  dəyir  Kiçik  Qafqazın  faydalı 

qazıntı  yataqlarının  meşə  örtüyünə  təsirinini 

aydınlaşdırmaq  üçün  QİS  texnologiyasından 

istifadə  olunaraq  hesablama  aparılmışdır.  Bu 

hesablama  1975;  1985;  2012-ci  il  kosmik 

şəkillərinə əsasən müəyyən olunmuşdur.Əsas 

ağır  metallardan  qızıl,  civə,  qurquşun  və  mi-

sin  meşə  örtüyünə  təsiri  nəticəsində  dəyişil-

miş  sahələr  hesablanmışdır.  Cədvəldən  hansı 

metalin  təsirindən  meşə  sahələrinin  daha  çox 

dəyişkənliyə  məruz  qalması  müəyyən  edil-

mişdir (şəkil 1, 2),  (cədvəl 1).     

 

 

 

Şəkil 1. 1975-ci il vəziyyətini əks etdirən  

kosmik şəkil. 

 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

55 

 

 

Şəkil 2. 1995-ci il vəziyyətini göstərən 

kosmik şəkil. 

 

Ağır metalların təsiri nəticəsində meşə bitkiləri 

sahələrinin   dəyişilməsi.  

Cədvəl 1. 

Ağır 

metallar 

1975 

(ha) 

1995 

(ha) 

2012 

(ha) 

Dəyişilmiş 

sahələr(ha) 

Qızıl 

3250 

2275 

1460 

1790 

Civə 

3250 

2576 

1890 

1360 

Qurğuşun 

3250 

2660 

2160 

1090 

Mis 

3250 

2960 

2325 

825 

Agır metalların təsiri nəticəsində meşə örtüyü 

sahələrinin  dəyişməsini  göstərən  diaqramma-

ya əsasən müəyyən olunmuşdur ki, ən cox də-

yişilməyə  məruz  qalan  meşə  örtüyü  sahələri 

qızıl  yataqlarına,  ən  az  ısə  mis  yataqlarına 

yaxın ərazilərdi (şəkil 3).  

 

1975(ha)

1985(ha)

2012(ha)

Dəyişilmiş sahələr

Qızıl

Civə

Qurğuşun

Mis

 

 

Şəkil 3.Ağır metalların təsiri nəticəsində meşə örtüyü sahələrinin dəyişilməsini göstərən diaqramma 

 

 

ƏDƏBIYYAT  

 

1.

 

Şəkuri,  Bəhruz  Qulamhüseyn  oğlu,  Kiçik 

Qafqaz  torpaqlarının  biokimyəvi  xassələ-

ri, 1986. 

2.

 

Q.Məmmədov, X.Mahmud, Azərbaycanın 

meşələri, 2002. 

3.

 

Əmirov  Faiq,  Meşələrin  ekoloji  rolu, 

2001. 

4.

 

H.Y. Quliyev, M.H. Mirzəyev. Kiçik Qaf-

qazın təbiəti və  landşaft qurşaqları, 1995. 

5.

 

G.A.  Hacıyeva.  Kiçik  Qafqazın  şimal  - 

şərq  yamacının landşaft  - zonal  rayonlaş-

dırılması, 1965. 

6.

 

 Prilipko,  L.İ.  Səfərov,  Azərbaycanın  me-

şə sərvətləri, 1963 

 

 

 

 

   

                                                                                 

  

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

56 

                                                                                               

 

 

    

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

57