Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 жц ил

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

47 

siya qatı olan boru kəmərinə təzyiq azaldılma-

sı  mühafizə örtüklərinin səthində  “çatların”, 

büzmə və qırışların   yaranma ehtimalını azal-

dır.  

Qruntun  nəmliyinin  yüksəlməsi 



çatla-

rın’,  büzmə  və  qırışların    yaranma  ehtimalını 

yüksəndir və boru kəmərinin istismar müddə-

tini azaldır.  

Qeyd edilənləri nəzərə alaraq belə qənaə-

tə gəlmək olar ki, mühafizə örtükləri və izol-

yasiya materialları  aşağıda sadalanan tələbləri 

və şərtləri ödəməlidir: 

1.

 

Su keçirməməlidir 

2.

 

Yüksək yapışqalığa malik olmalıdır 

3.

 

Etibarlılığı  təmin  edən  tamlığa  (bütöv) 

malik olmalıdır 

4.

 

Kimyəvi davamlı olmalıdır 

5.

 

Elektrokimyəvi cəhətdən neytral olmalıdır 

6.

 

Mexaniki davamlı olmalıdır 

7.

 

İstiliyə (termo) davamlı olmalıdır 

8.

 

Dielektrik xüsusiyyətlərə malik olmalıdır 

9.

 

Mafizə etdiyi səthə korroziya və ya kimyə-

vi təsiri olmamalıdır 

10.

 

 İstənilən  şəraitdə  çəkilməsi  mümkün  ol-

malıdır 

11.

 

 Defisit olmamalıdır. Ən çox o örtüklər və 

materiallar  tətbiq  olunur  ki,  onların  tapıl-

ması asandır və qıt deyillər. 

12.

 

 Ucuz  olmalıdır.  Müfazə  örtükləri    və 

izolyasiya materiallarının dəyəri  mühafizə 

olunan  qurğunun  dəyərindən    dəfələrlə 

aşağı olmalıdır 

Bu  tələblərə  heç  bir  nə  təbii,  nə  də  süni 

material cavab verir. Bu səbəbdən də boru kə-

mərləri üçün izolyasiya örtüyünün seçilməsin-

də boruların döşənmə və istismar şəraiti, xam-

mal bazasının mövcudluğu, izolyasiya örtüyü-

nün  çəkilmə  texnologiyası  və  digər  amillər 

mühafizə  örtüyü  materiallarının  seçim  diapa-

zonu  təyin edir 

  

      ƏDƏBĠYYAT 

 

1.

 

Кузнецов М.В. и др. Противокоррозион-

ная  защита  трубопроводов  и  резервуа-

ров. M.: Недра 1992 - 238 с 

2.

 

Polyurethane  coating  developed  for  corro-

zion protection 



Pipeline and Gas. 1995-3- 

C12 

3.

 

Л.П.  Скугорова  Материалы  для  соору-

жения  газонефтепроводов  и  хранилищ: 

Учебник  для  ВУЗ  ов    М:  Нефть  и  газ 

1996 -350 с 

4.

 

Б.И.  Борисов.  Защитная  способность 

изоляционных  покрытий  подземных 

трубопроводов -М: Недра 1987 

 

В.В. Мамедова,  К.Г. Абдуллаева,   

Т.Г. Кулиева,  М.А. Рзаева 

 

Обзор методов защиты нефтяных и 

нефте-продуктовых трубопроводов от 

коррозии изоляционными покрытиями 

 

Pезюме 

 

В статье дано сведения о современных 

антикоррозионных изоляционных материа-

лах  применяемых  магистральных  нефте-

проводах. 

 

Y. M. MAHMUDOV 

 

AMEA A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun dissertantı 

 

NƏQLĠYYATIN ƏTRAF MÜHĠTƏ TƏSĠRĠ 

 

Açar  sözlər:  nəqliyyat  vasitələri,  ekoloji 

problem, ətraf mühit, zərərli maddələr. 

Keywords:  transportation,  environment, 

hazardous substances. 

Ключевые слова: транспортные сред-

ства,  окружающая  среда,  вредные  вещес-

тва. 

     Ətraf mühitin çirklənməsi və onun qarşısı-

nın alınması müasir dövrün əsas ekoloji prob-

lemlərindən  biridir.  Keçmiş  SSRİ-nin  dağıl-

ması  ilə  nəticələnən  iqtisadi  əlaqələrin  qırıl-

ması  sənaye  müəssisələrinin  tədricən  sıradan 

çıxmasına  səbəb  oldu.  Buna  baxmayaraq,  is-

tehsal sahələrinin ətraf mühitə neqativ təsirləri 

tamamilə  aradan  qalxmadı.  İlk  növbədə  ölkə-

yə müxtəlif  təyinatlı nəqliyyat növlərinin gə-

tirilməsi  və  onların  sayca  durmadan  artması 

ekoloji vəziyyəti gərginləşdirdi.  

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

48 

Müzakirələr və nəticələr. Nəqliyyat vasi-

tələri  atmosfer  havası  ilə  bərabər  torpağı  da 

çirkləndirir. Latviyada aparılmış tədqiqat nəti-

cəsində  torpağın,  bitkinin  və  qarın  müxtəlif 

məsafələrdə  çirklənmə  səviyyələri  öyrənilib. 

Avtomobilin  hərəkət  etdiyi  yoldan  30-50  m 

məsafədə çirklənmiş qar kütləsinin tərkibində 

Mn, Zn, Sn, Cu, Pb, Cd, Co, Ni və Sr olduğu 

müəyyən edilib. Bir ay ərzində çirkləndiricilə-

rin miqdarı 4-40 q/kv.m. olub [1].  

Qeyd etmək lazımdır ki, benzinlə işləyən 

avtomobil  ətraf  mühiti  qurğuşun  kimi  zəhərli 

maddələrlə  çirkləndirir. 

Avtomobillərin  hərə-

kət etdiyi yolların ətrafında (200 metr məsafə-

də) torpağın məhsuldarlığı 2-3 dəfə azalır. Da-

xiliyanma  mühərrikləri  işləyərkən  intensiv 

olaraq  azot  oksidi,  qurğuşun,  karbohidrogen 

və  başqa  zərərli  maddələr  ayrılaraq  torpağın 

üst qatına çökür Nəticədə bu maddələr torpa-

ğa  nüfuz  edərək  qida  zənciri  yolu  ilə  təbiət 

dövranına qoşulur. Beləliklə, torpaqla bərabər 

onunla əlaqəsi  olan bütün canlılar neqativ tə-

sirə məruz qalır. Bitkilərin yarpaqlarınının toz 

və ya zərərli maddələrlə zədələnməsi isə həya-

ti fəaliyyət üçün zəruri  olan fotosintez prose-

sini pozur. 

Avtomobil  yolarının  uzunluğu  və  sıxlığı 

da  ətraf  mühitə  ciddi  təsir  göstərir.  Azərbay-

canda müxtəlif nəqliyyat növləri yollarının şə-

bəkəsi  böyüdükcə  yararlı  torpaq  sahələrinin 

azalması  prosesi  gedir.  Avtomobil  yolları  şə-

bəkəsinin  ildən-ilə  genişlənməsi,  əlaqə  yolla-

rının uzunluğu və sıxlığının artması nəqliyya-

tın ətraf mühitə təsirini bir az da  artırır. 2001-

ci ilə olan məlumata görə, ölkəmizin nəqliyyat 

sektorunda  əlaqə  yollarının  uzunluğu  dəmir 

yolu  üzrə  -  2,12  min  km,  metropoliten  -  30 

min  km,  trolleybus  yolu  -  53,7  min  km,  ma-

gistral  boru  kəməri  4,2  min  km,  avtomobil 

yolları  -  25,021 min km  təşkil edib.  Avtomo-

bil yollarının  92,4 faizi bərk örtüklü asfalt və 

ya daş yollar, 7,6 faizi isə torpaq yollar olub. 

Respublika daxilindəki əlaqə yollarının sıxlığı 

da kifayət qədər çox olub. [2]. Sonrakı illərdə  

bu  rəqəmlər  daha  da  artıb.  Belə  ki,  2009-

2010-cu  illərdə  şosse  yollarının  uzunluğu 

18,19 min km-ə çatıb [3].    

     Avtomobil  nəqliyyatının  sayca  artması  at

-

mosferə  atılan  çirkləndirici  maddələrin  miq

-

darına  təsir göstərib.  

 

 

 

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

2000

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

440626

457442

511460

554031

612069

690012

773318

860047

 

 

Şəkil 1. Atmosfer havasına avtomobil nəqliyyatından atılan çirkləndirici maddələrin dinamikası 

At

m

os

fe

rə

 at

ıla

n 

çir

kl

ən

di

ric

i m

ad

də

lər

 (m

in

 to

n)

 

 

M

öv

cu

d 

av

to

m

ob

il 

nə

ql

iy

ya

tı 

(ə

də

d)

 

---