Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 жц ил

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

44 

torpaq  -  qrunt,  duzlu,  şorakətli,  radiasiya  və 

ağır metallarla çirklənmiş olmamalıdır. Texni-

ki  rekultivasiyadan  sonra  bərpa  olunan  sahə-

ləri suvarmaq məqsədi üçün irriqasiya sistemi 

yaradılmalıdır. 

         Bioloji  rekultivasiya.  Abşeron  yarım-

adasında yayılmış boz-qonur torpaqlar yüngül 

qranulometrik  tərkibi,  çox  yerdə  nazik  torpaq 

qatı və qida elementləri ilə zəif təmin olundu-

ğuna  görə  rekultivasiya  olunmuş  torpaqlarda 

bioloji rekultivasiyaya başlamazdan  əvvəl zo-

nal aqronomik qaydalara uyğun üzvi, mineral 

və yerli gübrələrdən istifadə olunmalıdır. 

 

Rekultivasiya  olunan  torpaqlar  texniki 

rekultivasiyadan  sonra  əkin  altında  istifadə 

edilərsə, ilk növbədə  həmin sahə qarışıq  otlar 

altında  istifadə  olunmalıdır.  Dənli  bitkilərdən 

arpa, vələmir və qarğıdalı səpilir. Sonra yonca 

altında  istifadə  edilir.  Bütün  bitkilərin  aqro-

texnikası  Abşerona  xas  olan  aqronomik  qay-

dalara uyğun aparılır. 

 

Rekultivasiya  olunan  torpaqlar  meşə  və 

park salmağa ayrılarsa, onda planlı surətdə su-

varma  tətbiq  etməklə  yaşıllaşdırma  aparılır. 

Abşeronda  təkrar  şorlaşmış  torpaqları  melio-

rasiya etmək üçün vertikal drenaj sistemindən 

istifadə etməklə yuma aparmaq məqsədyönlü-

dür. Rekultivasiya prosesindən sonra torpaqlar 

mənimsənilərkən  torpaqda  gedən  fıziki-kim-

yəvi və bioloji proseslərin monitorinqi məqsə-

dilə torpaq tədqiqatlarının dövri davam etdiril-

məsi məsləhətdir.  

 

Ədəbiyyat 

 

7.

 

A.B.Dolxanov. Təbiətdən istifadənin hüqu-

qi  əsasları.  Dərslik.  Bakı  Universiteti  -

2008, s.495. 

8.

 

Dolxanov  A.B.,  L.Dadaşova,  A.Qarayev, 

Azərbaycan  meşələrinin  davamlı  idarə 

edilməsinin  bioekoloji  əsasları.  Bioekoloji 

tələblər. Dərslik FLEG. Bakı-2012, s. 223. 

9.

 

F.Əmirov.  Məhsuldar  meşələrin  yetişdiril-

məsi.  Azərbaycan  nəşriyyatı.  Bakı  -  2003. 

səh. 181. 

10.

 

H.Bədəlov, 

G.Əliyeva, 

H.İsayeva, 

Ş.Abbasova.  Laborator  analiz  üçün  meşə 

ağac  və  kol  toxumları  nümunələrinin 

götürülməsi 

qaydaları. 

(Azərbaycan 

Respublikası  Ekologiya  və  Təbii  Sərvətlər 

Nazirliyi  Meşələrin  inkişaf  departamenti). 

Bakı 



Ziya



, NPM, 2013, 32 s. 

11.

 

Bakı  Dövlət  Universiteti  -  Görkəmli 

Azərbaycan  alimi,  akademik  H.Əliyevin 

105  illik  yubileyinə  həsr  olunmuş  «Ekolo-

giya:  Təbiət  cəmiyyət  problemləri  möv-

zusunda  II  Beynəlxalq  Elmi  konfransın 

materialları».  Bakı  7,8  noyabr  -  2012. 

s.131. 

12.

 

B.H.  Təhməzov,  E.F.  Yusifov,  K.S. 

Əsədov.  Azərbaycanın  Bioloji  Təbiət  abi-

dələri.  Adiloğlu  nəşriyyatı.  Bakı-2004.  s. 

567.  

 

 

А.Б. Долханов  

 

Бакинский Государственный Университет  

 

Биоэкологические основы 

фитокультивативных мероприятий 

нефтезагрязненных  территории 

почвенных и климатических условий 

Абшеронского  

полуострова  

 

Резюме 

 

Улучшение  методов  и  исследование 

фактов  Абшеронского  полуострова  и  дру-

гих  источников  загрязнения  исследования  

состояния  нефтезагрязненных  почв,  био-

экологические 

воздействия 

на 

окружающую среды.  

Оценка  почвенно-климатических  ус-

ловий  на  Абшеронском  полуострове,  рас-

сматривая  пейзаж,  ландшафтные  работы  и  

основы  озеленения    биоэкологических  

мероприятий. 

 

А.Б. Долханов 

 

Биоcолоэиcал cщараcтеристиcс оф 

натурал форст Анд cултурал форест 

cроппинэ ин тще форест фунд ланд оф 

Абсщерон Пенинсула 

 

Summary  

 

Analysis  of  bioecological  situation  oil-

contaminated soils of Absheron peninsula, in-

vestigation of facts and improvement methods 

---

Еколоэийа вя су тясяррцфаты ъурналы, №5, декабр, 2013 - жц ил 

 

 

 

45 

of the environmental impacts of the other pol-

lution sources. 

Landscape  evaluation  due  to  the  investi-

gation of soil and climate condition of Abshe-

ron peninsula, greenery  and the bioecological 

measurements  basics  in  the  park  creating 

works. 

 

V.V. MƏMMƏDOVA, K.Q. ABDULLAYEVA, T.Q. QULĠYEVA, M.A. RZAYEVA 

 

NEFT VƏ NEFT MƏHSULLARI NƏQLEDƏN BORULARIN ĠZOLYASĠYA  

ÖRTÜKLƏRĠ ĠLƏ KORROZĠYADAN MÜHAFĠZƏ ÜSULLARI 

 

Metal  konstruksiyaların  təbii  mühit  şərai-

tində  xidmət  müddəti  çox  vaxt  olduqca  qısa 

olur.  Bu  müddəti  təcrübədə  geniş  tətbiq  olu-

nan əsas dörd üsulla uzatmaq olar. Bu üsullara 

aiddir: 

1)

 

Qurğunun xarici səthini izolyasiya etməklə 

aqressiv ətraf mühitlə təmasının qarşısının 

alınması; 

2)

 

Korroziyaya davamlı materiallardan istifa-

də edilməsi; 

3)

 

Ətraf mühitin aqressivliyinin zəiflədilməsi 

üçün müəyyən təsirlər və tədbirlərin görül-

məsi; 

4)

 

Yeraltı  metal  qurğular  üçün  elektromüha-

fizənin tətbiqi  

Birinci  üsul  passiv  mühafizə  adlanır  və 

özündə aşağıda sadalananları ehtiva edir: 

d)

 

Metala  və  ətraf  mühitə  nəzərən  inert  olan 

və  yüksək  diellektrikliyə  malik  materialla 

metalın  xarici  səthinin  örtülməsi.  Mühafi-

zə  materialı  kimi  müxtəlif  sütrgü  yağları, 

boyalar, emallar, laklar, plastik kütlələr ola 

bilər. Bu materiallar səthə çəkillmə zamanı 

qatı  maye  halında  olur,  sonra  quruyaraq 

davamlı  və  yüksək  ilişgənliyə  (adgeziya-

ya) malik    bərk örtük  əmələ  gətirir. Metal 

səthlərin  izolyasiya materialları  ilə örtük-

lənməsi  olduqca  geniş  yayılmış  üsuldur. 

Bundan əlavə məmulatın, zəif korroziyaya 

sürətinə  malik  digər  metalla  üzlənməsi  də 

tətbiq edilir (məs.: sinkləmə, xromlama).  

e)

 

Şəhər  ərazisində  tətbiq  olunan  boruların 

xüsusi  döşənməsi  üsulu.  Məs.:  kollektor 

döşənmə  üsulu.  Bu  üsulda  borular  xüsusi 

kanalların    daxilində  yerləşir.  Bu  üsulda 

mühafizə  qatı  funksiyasını  kanalla  boru 

arasında qalan hava boşluğu yerinə yetirir. 

f)

 

Məmulatın  xüsusi  məhlullarla  işlənməsi. 

Bu  zaman  səthdə  metalın  az  həll  olan 

duzlarından ibarət təbəqə yaranır.  

İkinci  mühafizə  üsulu 



  korroziyaya  da-

vamlı  boruların  hazırlanmasıdır.  Bu  üsul  me-

talın  kristal  quruluşuna  korroziyaya  davamlı 

komponentlərin  daxil  edilməsi  və  ya  korrozi-

ya  sürətini  artıran  qarışıqların  kənarlaşdırma-

sından ibarətdir. Bu üsul metalın hazırlanması 

mərhələsində,  həmçinin  metal  məmulatların 

termiki  və  mexaniki  emalı  zamanı  tətbiq  edi-

lir.  Metalların  aşqarlanması  onların  korroziya 

sürətini xeyli azaldır. Bu üsulla bir çox korro-

ziyaya  davamlı  ərintilər,  məsələn,  xromla  və 

nikellə  aşqarlanan  paslanmayan  polad,  titan 

və alüminium ərintili borular  alınıb.  

Üçüncü  üsul  mühitin  aqressivliyinin  zə-

iflədilməsidir.  Bunun  bir  necə  yolu  var.  Ən 

geniş yayılanı inhibitorlardan istiadədir.  İnhi-

bitorun  fəaliyyəti  korroziya  prosesini  zəiflə-

məsinə  yönəlir.  İnhibitorlar  metalın  səthində 

fiziki örtük - adsorbsiya və kimyəvi birləşmə - 

hemosorbsiya  əmələ  gətirirlər.  Fiziki  örtük 

əmələ gəldikdəbu dönən proses, hemosorbsiya 

olduqda isə dönməyən proses adlanır. Hər bir 

şərait üçün mütləq  konkret inhibitor seçilmə-

lidir.  Müxtəlif  korroziya  mühitlərində  eyni 

müsbət nəticəni verən universal inhibitor yox-

dur.  Üçüncü  üsula  korroziya  mühitindən  aq-

ressiv  komponentlərin  kənarlaşdırılmasını  da 

(sulu məhlulların deaerasiyası) aid etmək olar 



1



. 

 

Korroziya mühitinin müxtəlif zəhərli kim-

yəvi  maddələrlə  işlənməsi  mikroorqanizmlə-

rin  fəaliyyət  intensivliyini  zəiflədir  və  bu  da 

metalların  biokorroziyaya  uğrama  təhlükəsini 

aşağı salır.  

 

Yeraltı  korroziya  ilə  mübarizədə  aqressiv 

qruntun hidrofobizasiya, deaerasiya, qələvi və 

ya turşularla neytrallaşması məqsədi ilə işlən-

məsi,  həmçinin  qismən  az  aqressiv  qurntla 

əvəzlənməsi  və  ya  xüsusi  tökmə-dolğu  təmin 

edilməlidir. 

---