Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
formalaşmasında müəyyən təsirə malikdir. ÜDM-də böyük həcmə malik olan xam neftin və qazm əsas hissəsinin xaricdə satılması bu mərhələdə milli val- >'Utaya faktiki tələbatı hesablamalaıa nisbətən azaldır. Ancaq sonrakı mərhələdə ixracdan ölkəyə daxil olan xarici valyutamn müəyyən hissəsi dövlət və özəl qurumlar tərəfindən milli valyutaya dəyişdirilməklə, ölkə daxilində istifadə olunur. Bu da milli valyutaya təlabatı artırır. Milli valyutaya təlabaü artıran mühüm amillərdən biri də idxaldır. Son 3 ildə (2010-2012-ci illər) Azərbaycanda pul emissiyası 5,3 milyard manat təşkil etmişdir ki, bu da əvvəlki illərlə müqayisə olunmaz dərəcədə çoxdur. İndiki mərhələdə isə bu nisbətin artıniması iqtisadiyyatın inkişafım, xüsusilə istehsal sektorlannm və kiçik biznesin inkişafim sürətləndirən amillərdən biri olmuşdur. Son illər iqtisadiyyatın pul təminatınm yaxşılaşdıniması ilə yanaşı mərkəzləşdirilmiş kredit resurslanmn artıniması da daxili investisiya imkan- lanm genişləndirən amillərdəndir. Ölkənin Mərkəzi Bankı bəyan etmişdir ki, 2014-cü və sonrab illərdə faktiki inflyasiyadan və qe 50İ-neft sektorunun iqtisadi artımmdan asılı olaraq pul siyasətinin yumşaldılması imkanlarma baxılacaqdır. 2014-cü ildə pul kütləsinin azalması meylləri davam etdiriləcəkdir. Dövlət proqnozlanna görə 2014-2018-ci illərdə qeyri-neft sektorunda UDM-in orta illik artımı 7,3 faiz olacaqdır. 2010-2013-cü illərdə pul kütləsinin orta illik artımı isə 30,8 faizə bərabər olmuşdur. Həmin dövrdə qeyri-neft sektorunda UDM-in orta illik artımının (artım 6,4 faiz) hər faizinə pul kütləsinin 4,8 artım faizi düşmüşdür. Əgər bu meyli yaxın 5 ilə şamil etsək, onda 2014-2018-ci ildə pul kütləsinin orta illik artımı 35 faiz ola bilər (7,3x4,8). Əlbəttə, belə yüksək artım real görsənmir. Ona görə də hesab edirik ki, Mərkəzi Bankın pula tələbin stabilləşdirilməsi barədə bəyanatı məqbul sayılmalıdır. Çünki pul kütləsinin artım tempi UDM-in artım tempini üstələmək yox, əksinə olmalıdır. Hər iki göstəricinin artım templəri arasında müəyyən proporsiya gözlənilməlidir. Hal-hazırda Mərkəzi Bankın iqtisadi siyasətində bank sektorunun stabilliyinin təmin olunması dominant təşkil edir. Bu, özünü makroiqtisadi sabitlikdə, pul-kredit siyasətində, maliyyə bazanna xarici banklann daxil olmasına məhdudiyyətlərdə, bank sektorunun xarici öhdəliklərində (20 faizə qədər) öz əksini tapir. Azərbaycanda 2006-cı ilə qədər sərt pul-kredit siyasətinin həyata keçirilməsinə baxmayaraq, ölkədə iqtisadi inkişafın əhəmiyyətli artımına və onunla bərabər işsizliyin və yoxsulluğun azaldılmasına nail olmaq mümkün olmuşdur. Bu da, ölkə iqtisadiyyatında neft-qaz hasilatımn həlledici rola malik olmalan ilə izah edilə bilər. Uzun müddət milli valyuta kursumm stabil saxlamiması istiqamətində Mərkəzi Bankın həyata keçirdiyi tədbirlər, xüsusilə böyük məbləğdə (2010- 2012-
439 kə ekspertləri tərəfindən bir mənalı qarşılanmır. Bəziləri milli valyuta kursunun bazar vasitəsi ilə, digərləri isə indiki kimi Mərkəzi Bank tərəfindən tənzimlənməsində israrlıdırlar. Bizim fikrimizcə, indiki iqtisadi və sosial durum şəraitində milli valyuta kursunun dövlət tənzimlənməsi məqsədəuyğundur. Bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə inkişafın əsas amili kimi bank kreditlərindən geniş istifadə olunur. 2012-ci ildə banklar tərəfindən hüquqi və fiziki şəxslərə verilmiş kreditlər 2010-cu illə müqayisədə 1,3 dəfə artaraq 12,2 milyard manata çatmış, bunun da 71 faizini uzunmüddətli kreditlər təşkil etmişdir. Bütün kreditlərin investisiya məqsədləri üçün 827 milyon manatı istifadə edilmişdir ki, bu da əsas kapitala investisiyalann cəmi 5,4 faizini təşkil etmişdir (cədvəl 5.10). Son illər əsas kapitala banklar tərəfindən kredit qoyuluşu əhəmiyyətli dərəcədə artsada, məcmu kredit məbləğində əsas kapitala bank kreditinin xüsusi çəkisi 2005-ci ildə 26%-dən 2012-ci ildə 7%-ə qədər azalmışdır. Beləliklə, ölkə üzrə kreditin yalnız az bir hissəsi əsas kapitala yönəldilir, yəni yeni istehsal güclərinin yaradılmasında, mövcud obyektlərin yenidənqurulmasında istifadə edilir. Özü də belə kreditlər özəl sektor tərəfindən, əsasən, yaşayış binalan və infrastruktur təyinatlı obyektlərin inşası üçün istifadə olunur. İnkişaf etmiş ölkələrdə əsas kapitala investisiyalann tərkibində bank krediti 80 faizə yaxmdır. Qərbi Avropa ölkələrində bütün növ bank kreditlərinin həcmi ÜDM 80-120 faizini təşkil edir (67, s.35). Müqayisə üçün göstərək ki, 2003-cü ildə Azərbaycanda bu göstərici 6,5 faiz, 2012-ci ildə 22,6 faiz olmuşdur. İqtisadiyyatın real sektorunun inkişafına kredit qoymağa mane olan bir çox amillər mövcuddur. Buraya kredit faizinin yüksək olması, borc götürənlərin etibarlılıq səviyyəsinin aşağı olması, aqrar sektorda təşkilatlanma və təmərküzləşmə proseslərinin ləng getməsi, regionlarda likvid girovlann məhdudluğu, torpaq və digər daşınmaz əmlak bazannm lazımi səviyyədə formalaşmaması və s. səbəblər daxildir. Bank sisteminin kommersializasi- yası ona gətirib çıxardı ki, banklar kredit resurslanm xidmət sektoruna yönəltməyə üstünlük verirlər. Kredit faizi mənfəət normasından yüksək olduğuna görə, çox hallarda istehsalın modemizasiyası üçün tələb olunan uzunmüddətli kreditləri götürmək investorlar üçün sərfəli olmur. İqtisad elmləri doktoru, professor, əməkdar elm xadimi Mirsəməd Sa- dıxov haqlı hesab edir ki, “kreditlər verildikdə əsas məqsəd onu verən təşkilat tərəfindən yüksək gəlir əldə etmək deyil, dağ kəndlərinin boşalmasının qarşısmı almaqdan, toıpaqlardan və ıhövcud resurslardan səmərəli istifadə etməkdən, əhalinin iri şəhərlərə köçməsi ilə bu şəhərlərdə yaranan mənzil, nəqliyyat və digər problemlərin qarşısım almaqdan ibarət olmalıdır” (31,28.09.2014). 440
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|