Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman

   İLİM MECLİSİ OLARAK MESCİD-İ NEBEVΠHİTAPTAN KİTAB’A   
27
parça parça inen ilahî hitaba muhatap olmuşlar, Allah’ın me-
sajlarını tedricî bir şekilde uygulamışlardı. Bu önemli hususa 
dikkat çeken Hz. Aişe, ilk inen surelerin cennet ve cehennem-
den bahsettiklerini, insanlar İslam’a yeterince ısınınca helal ve 
haramla ilgili ayetlerin indiğini belirtir ve şu çarpıcı tespiti ya-
par: “Eğer ilk inen ayetlerde ‘içki içmeyin!’ denilseydi onlar: ‘Biz 
asla içkiyi terk etmeyiz’ derlerdi. Eğer ‘zina etmeyin!’ denilseydi 
onlar: ‘Biz asla zinayı terk etmeyiz’ derlerdi.”
6
Hz. Aişe’nin bu ifadesi, Kur’an’ın ilk önce inanç ve ahlak 
konularıyla sahabeyi yeterince eğittikten sonra ahkâm ayetle-
rine yer verdiği ve bu tedricilik sayesinde teoriden sonra gelen 
pratiğin kolaylıkla kabul gördüğünü anlatmaktadır. Câbirî’nin 
de dediği gibi “Hz. Peygamber zamanında insanlar ahkâm ayet-
leri ile ahlak ayetleri arasında ayırım yapmıyorlardı. Kur’an’daki 
her şey hüküm idi, yine ondaki her şey ahlak idi...”
7
 Nitekim 
Sa’saa adlı bir sahabî, Hz. Peygamber’den 
“Kim zerre miktarı 
hayır işlerse onu görecek, kim de zerre miktarı şer işlerse onu göre-
cek!” 
(Zilzâl, 99/7-8)
 ayetlerini işitince, “Bundan başka hiçbir şey 
duymasam da aldırış etmem, bu bana yeter, bu bana yeter!” 
demişti.
8
3. Hz. Peygamberle birlikte yaşadıkları için, bilmedikleri-
ni ona sorma, Kur’an’dan anlayamadıklarını ondan öğrenme 
avantajına sahiptiler. Onların zaman zaman Hz. Peygambere 
yönelttikleri sorular, bazen Yüce Yaratıcı tarafından da dikkate 
alınıyor ve 
“Yes’elûneke ‘ani’l-ehille/l-hamr/l-yetâmâ/l-mahîd...” 
şeklinde vahiyler inebiliyordu.
9
6 
Buhari, Fedâilu’l-Kur’an 6, VI. 101; Nesâî, Tefsîr, no: 23, I. 192, tah. 
Sabri b. Abdulhâlık eş-Şâfiî ve Seyyid b. Abbâs el-Celîmî, Beyrut-1990.
7 
Câbirî  Muhammed  Âbid,  el-Aklu’l-Ahlâkıyyu’l-Arabî,  s.  61,  Mağ-
rib-2001,  Dâru’l-Beyzâ.
8 
Nesâî, Tefsîr, no: 714, II. 546.
9 
Bkz: Bakara, 2/189, 215, 217, 219, 220, 222; Mâide, 5/4; Enfâl, 8/1.
CAMİ VE KİTAP.indd   27
29.09.2016   15:34:16

---

  CAMİ VE KİTAP  
28
4. Onlar, ayetlerin iniş sebeplerini, hangi bağlam ve şart-
larda, kim/ler hakkında indiğini, mensuh olup olmadıklarını 
bilmekteydiler.
İşte bütün bu avantajları sebebiyle ashâb, Kur’an âyetlerini 
büyük ölçüde anlıyordu ve tefsire fazla ihtiyaçları yoktu. Bu 
nedenle de Hz. Peygamber, Kur’an’ın küçük bir bölümünü tef-
sir etmişti. Yirmi üç sene boyunca devam eden nüzul sürecinin 
en önemli gündem maddesi olan Kur’an, onları ilgilendiren her 
konuda hayatla iç içeydi ve anlaşılmaması için sebep yoktu. 
Hiçbir âyeti tefsir edilmeyen sûreler olduğu gibi, birçok sûrenin 
de sadece birkaç âyeti hadislerle açıklanmıştı.
Hz. Peygamberin Kur’an tefsiri daha çok uygulamalarında 
ve ahlâkî davranışlarında ortaya çıkmaktaydı. Diğer bir ifadeyle 
Allah Resûlü, Kur’an’ı anlatarak değil de yaşayarak öğretmeyi 
tercih etmişti. İnançtan ibadete, eğitimden ahlâka varıncaya 
kadar hayatın her alanını ilgilendiren sünnet, aslında Kur’an’ın 
hayata geçirilmesi demekti. Dolayısıyla Hz. Peygamberin tefsiri, 
sadece Hadis kaynaklarının Tefsir bölümlerindeki sayılı rivayet-
lerde değil onun bütün sünnet ve sîretinde aranmalıydı. Tabiri 
caiz ise Kur’an ilahî iradenin yazılı bir senaryosu, Hz. Peygam-
berin onu hayata geçirmesi de bu senaryoyu canlandırmasıydı. 
Resûl ve Kitap
Neticede Allah Resulü, ataların geleneklerine dayalı bir câ-
hiliye toplumunu, yirmi üç yıllık risaleti süresince erdemli bir 
topluma çevirmeyi başarmıştı. Allah’ın hidayeti ve Hz. Peygam-
berin tezkiyesi neticesinde câhiliye döneminin kaba, zorba ve 
müşrik insanlarının, kısa sürede gerçekleşen bu toplumsal de-
ğişimle nasıl örnek bir nesil olduklarına tarih şahitti. Bazı âlim-
lerimizin dedikleri gibi “Şayet Resûlullah’ın (s.a.s.), ashabından 
başka bir mucizesi olmasaydı, bu, onun peygamberliğini ispat 
için yeterdi.”
10
 Allah Resûlü, bütün bu sosyal değişimi Kur’an 
10  Karafî, Furûk, IV, 305.
CAMİ VE KİTAP.indd   28
29.09.2016   15:34:16

---

   İLİM MECLİSİ OLARAK MESCİD-İ NEBEVΠHİTAPTAN KİTAB’A   
29
ile gerçekleştirmiş ve kendisinden sonra ümmetine rehber ola-
rak yine onu bırakmıştı. Nitekim Veda Haccı’nda verdiği hut-
besinde şöyle buyurmuştu: “Size öyle bir şey bıraktım ki ona 
sımsıkı sarılırsanız sapıtmazsınız: Allah’ın Kitabı.”
11
Gerek Peygamber Efendimizin, gerekse İslam’ı kabul eden 
kimselerin en önemli dayanaklarıydı Allah’ın Kitabı. Yeni Me-
dine toplumu, Kur’an ile yetiştirilmekte, sünnet ile beslenmek-
teydi. İster farz namazlardan önce ister sonra olsun, Peygamber 
Mescidi’nde verilen temel eğitim Kur’an eğitimiydi. Rahmet 
Elçisi, sabah, akşam ve yatsı namazlarında birçok sûreyi okur, 
sahâbeden kimileri de o sûreleri ezberleme fırsatı bulurlardı. 
Allah Resûlü’nün cuma hutbelerinin pek çoğu da bazı Kur’an 
âyetlerinin belli bir bütünlük içerisinde okunmasından ibaret-
ti.
12 
Bu nedenledir ki yaklaşık on sene boyunca cuma namazla-
rında okunan hutbelerden bize nakledilenler pek fazla değildi. 
Örneğin  Peygamber  Efendimize  evlerini  bağışlamasıyla 
bilinen Hârise b. Nu’mân’ın bir kızı şöyle demişti: “Ben, Kâf 
Sûresi’ni Resûlullah’ın (s.a.s.) ağzından dinleyerek ezberledim. 
Onu her cuma hutbede okurdu.”
13
 Resûlullah (s.a.s.) cuma 
namazında bazen Cum’a ve Münâfikûn, bazen de A’lâ va Ğâşiye 
sûrelerini okurdu.
14
Allah Resûlü namazlarda Kur’an’ı ruhuna uygun bir şekil-
de okur ve dinleyenleri etkilerdi. Nitekim Cübeyr b. Mut’im 
müşrik esirlerin fidyesini görüşmek üzere Resûlullah’a geldiği 
sırada Resûlullah akşam namazını kıldırıyor, Tûr Sûresi’ni oku-
yordu. Onun dudaklarından dökülen muhteşem âyetleri duyan 
Cübeyr, henüz Müslüman olmamasına rağmen Kur’an’ı işittiği 
anki hislerini şöyle anlatmıştı: “Sanki kalbim parçalanacaktı!”
15
 
11  Müslim, Hac, 147.
12  Ebû Dâvûd, Salât, 221, 223.
13  Müslim, Cum’a, 51.
14  Nesâî, Cum’a, 38, 39.
15  Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 85.
CAMİ VE KİTAP.indd   29
29.09.2016   15:34:16

---