Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

iqtisadi  fİKi'in  yaranması  və  inıcişafı.  Azərbaycan  iqtisadi  fiKir  tarixi 

mişlərdən  başlayır.  Hələ  yazılı  ədəbiyyat  olmayan  dövrlərdə  Keçmiş 

nəsillərimizin həyat tərzi, iqtisadi fəaliyyət və davranışları haqqındaKi 

bilİK və düşüncələri şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri vasitəsilə gəlib 

bizə 

çatmışdır. 

Dastanlarda, 

bayatılarda, 

nəğmələrdə 

və 

mifologiyalarda  soy  KÖKÜmüz,  adət-ən’ənələrimiz  haqqında  verilən 

mə’lumatlarla  yanaşı  istehsal,  peşələr  və  əməK  alətlərinə  dair 

mə’lumatlar da əldə edə bilərİK. Bu dastan, ijayatı və nəğmələrimizdə 

ən  çox  rast  gəldiyimiz  xeyirli,  faydalı  əməllərin  tə’riflənməsi,  əməyə, 

əməKçiyə, sənətnara, torpağa, suya, bağ- bağçaya doğma münasibətin 

bəslənməsidir.  Çox  erKən  dövrlərdə  heyvandarlıqla,  əKİnçilİKİə 

məşğul olan türK tayfaları dəmir-metal əşyalardan sənət mə’mulatları 

istehsal etməyə başlamışlar. Azərbaycanda dəmir filizi, mis istehsalı və 

onlardan  istifadə  olunması  qədim  tarixə  malİKdir.  Məşhur  türKoloq 

alim Lev Qumilyev «Qədim türKİər» əsərində yazır: «TürKİər dəmirin 

sənaye üsulu ilə istehsalını mənimsəyən iİK xalq Kİmi tarix səhnəsinə 

çıxmışlar». 

Şifahi xalq ədəbiyyatında tənbəllİK, tüfeylilİK, başqasının hesabına 

yaşamaq  təqdir  olunmur.  Əməndə,  işdə,  çətin  məqamlarda  sınaqdan 

çıxmaq,  elin,  obanın  Köməyinə  çatmaq,  gözəl  sənətlərlə  fəxr  etməK 

dastan  və  bayatılarımızın  əsas  motivləridir.  Bir  bayatıda  deyilir: 

«Tənbəldən  KÖməK  olmaz.  Kimsəyə  gərəK  olmaz,  işində  çalışginən, 

zəhmətsiz yeməK olmaz». 

Torpaqla  bağlılıq,  ona  xidmət  göstərmən,  torpağı  və  çörəyi 

müqəddəs saymaq bayatı və nəğmələrimizdə 

yÜKSƏK 

səviyyədə vəsf 

olunmuşdur. 

Azərbaycanda  iİKİn  iqtisadi  fİKİr  və  təsəvvürlər türK  dünyasının 

böyÜK  abidəsi  olan  «Kitabi-Dədə  Qorqud»  dastanlarında  da 

ƏKS 

olunmuşdur.  Bu  dastanda 

ƏKS 

etdirilən  həyat  səhnələri,  qəhrəmanlıq 

hadisələri  ilə  yanaşı,  oğuz  qəbilələrinin  yaşadığı  iqtisadi  və  sosial 

həyat  şəraiti  haqqında  da  məTumatlar  verilir.  Dastanın  boylarından 

aydın olur ni, qədim oğuzlar maldarlıqla, ƏKİnçilİKİə məşğul olmaqla 

yanaşı,  sənətnarlığın  müxtəlif  növləri  ilə  də  məşğul  olmuşlar.  Bu 

sənətlərdən  dəmir  və  poladdan  düzəldilmiş  alətlər,  döyüşdə  istifadə 

edilən qılınc, nizə, xəncər, ox və yay, zirehli paltar və şairələri daha çox 

yayılmışdır.  Bununla  yanaşı,  xalçaçılıq,  Ke-  çəçilİK,  toxuculuq, 

zərgərlİK və şərabçılıq Kİmi sənət növləri də xüsusi yer tuturdu. Bütün 

bu  sənət  və  peşə  növlərinin  iıiKİşafı  qədim  türK-oğuz  tayfalarında 

əmtəə mübadiləsinə və ticarətə də şərait yaratmışdır. 

Azərbaycanda  VII  əsrdən  başlayaraq  islam  dininin  yayılması, 

qəbul edilməsi ictimai-iqtisadi fİKrin inKİşafına tə’sir göstərmişdir. 

Çox dərin tarixi KÖKİərə malİK olan Azərbaycan xalqının öz milli 

adət-ən’ənələri, mədəniyyəti, dili, sosial və iqtisadi həyat tərzi ol- 

44

 

---

Azərbaycan iqtisadi fİKİr tarixi (qısa icmalı)  

muşdur. 

Bu 

milli  həyat  tərzi,  milli  mədəniyyət  islamın  ümumbəşəri, 

əxlaqi  dəyər  və  qaydaları  ilə  zənginləşmişdir. 

Bu 

gün  dünyada  geniş 

yayılmış islam mədəniyyətinin inKİşafında ərəblərlə yanaşı fars, türK 

və başqa millətlərin də mədəniyyəti xüsusi rol oynamışdır. 

islam  mədəniyyəti  xalqların  həyat  tərzinə,  əxlaqi  davranış  və 

düşüncələrinə daxil olmaqla yanaşı iqtisadi-sosial həyat məsələlərinin 

də  tənzim  edilməsində  özünü  göstərir.  İslamın  müqəddəs  Kitabı 

«Qurani-Kərim»də 

və 

Məhəmməd 

Peyğəmbərin 

Kəlam 

və 

nəsihətlərindən  ibarət  olan  «Hədislər»də  müİKİyyət,  sərvət,  əməK, 

bölgü, mübadilə, ticarət, pul, sələm və vergilər Kİmi iqtisadi məsələlərə 

münasibət bildirilir. 

«Quran»da  göstərilir 

K

İ,

 

Allah  yer  üzündə  insanın  yaşaması  üçün 

hər cür imKanlar yaratmışdır. Torpaqdan, sudan, dənizlərdən, bitKİ və 

heyvanat  aləmindən  ibarət  olan  bu  imKanlardan  şüurlu  varlıq  olan 

insanlar  istifadə  etməyi  bacarmalı  və  öz  yaşayışlarını  tə’min 

etməlidirlər.  Burada  «Səndən  hərəKət,  məndən  bərə-  Kət»  Kİmi  xalq 

arasında  səslənən  deyim  də  «Quran»da  deyilənlərlə  bağlıdır. 

Baxmayaraq Kİ, «Quran»da «Göylərdə və yerdə ... və torpağın altında 

nə varsa onundur» yə’ni Allahındır deyilir,  la- Kİn xüsusi müİKİyyət 

inKar  olunmur.  «Quran»da  müİK,  mal,  becərilən  torpaq  üzərində 

xüsusi müİKİyyət və ondan istifadə edilməsi Allahın insana bəxş etdiyi 

haqdır,  onun  təbii  hüququdur.  Bu  hüquq  dini  hÖKmlər  və  qanunlar 

çərçivəsindən  Kənara  çıxmamalı,  ədalət  prinsiplərinə  əsaslanmalıdır. 

«Quran»ın  Taha  surəsinin  81-ci  ayəsində,  Ən’am  surəsinin  141-ci 

ayəsində  deyilir 

K

İ,

 

sizə  verdiyimiz  ruzilərin  təmizindən  (halalından) 

yeyin, laKİn bunda həddi aşmayın (israfçılığa yol verməyin), ehtiyacı 

olanlara KÖməK göstərin. 

«Quran»da  və  «Hədislər»də  əməKİə,  faydalı  işlə  məşğul  olmaq 

sağlam  insanın  müqəddəs  vəzifəsi  sayılır.  Məhəmməd  Peyğəmbərin 

nəsihətlərinin  birində  deyilir:  «Ömür  lazımi  işlərə  sərf  olunmursa, 

onun  uzun,  yaxud  qısa  olmasının  nə  faydası...».  «Quran  »m  bir  çox 

ayələrində hər Kəsin öz bacarığına, qabiliyyətinə görə işləməsi də vacib 

sayılır. Ən-İsra surəsinin 84-cü ayəsində deyilir: «Hərə öz qabiliyyətinə 

görə  iş  görər».  İslamda  halal,  faydalı  əməKİə  qazanılan,  toplanılan 

sərvət halal hesab edilir. İs- tehlaK ölçü-biçisində israfçılığa varmamaq, 

sərvət  və  ondan  istifadə  edilməsində  orta  bir  ölçüyə  əməl  etməK 

tövsiyə  olunur.  «Quran  »ın  bir  çox  surələrində  ticarətdə,  alqı-satqıda 

bərabərlİK prinsipinə əməl olunması göstərilir. ÇəKİdə, ölçüdə, malın 

Keyfiyyətində 

45 

---