Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________235________________________ 
 
haqları  üzrə  ödəmələr  ailənin  bir  və  ya  bir-neçə 
bank hesabından həyata keçirilir. 
Aydındır  ki,  təqdim  edilən  funksional  altsistemlər 
vahid  informasiya  sistemlərinin  tərkib  hissələri  olaraq 
inteqrasiyanın  bütün  tələblərinə  cavab  verirlər.  Bu  AB 
sisteminə  ailənin  bütün  üzvlərindən  verilənlər  daxil 
olmalıdır və burada cürbəcür variantlar ola bilər.  
Birinci 
inteqrasiya 
səviyyəsi 
- 
İnformasiya 
texnologiyaları  -  birgəlik  (IT-compatability).  Bu,  ilk 
növbədə, əməliyyat sistemlərinin və verilənlərin birgəliyini 
nəzərdə  tutur.  Əgər  hamı  eyni  sistemdə,  məsələn, 
Windows  2010  MS  Office-də  işləyirsə,  onda  verilənlərin 
mübadiləsi və mətnlərlə əlaqədar hər şey qaydasındadır. 
Əgər  ailə  üzvləri,  bizim  misalda  olduğu  kimi,  müxtəlif 
illərdə  buraxılmış  Windows-lardan,  xüsusən  də  kimsə 
Apple  Macintosh-dan  istifadə  edirsə,  bunları  bir-birinə 
qoşmaq problemi ayrıca həll edilməlidir.  
Qızın  dəftərdki  qeydləri  ilə  nə  etməli?  Onun 
verilənlərini  əl  ilə  daxil  etmək  lazım  gəlir.  Belə  hallar 
gerçək şirkətlərdə heç də qeyri-adi hal deyil: əl ilə verilən 
daxil  etmək  həmişə  mövcud  olur  və  onu  tam  aradan 
qaldırmaq olmaz.  
İkinci  inteqrasiya  səviyyəsi  -  proqram  əlavələrinin 
bir-birinə  qoşulabilənliyi.  Əgər  inteqrasiya  informasiya 
texnologiyaları  səviyyəsində  təmin  edilmişdirsə,  bütün 
istifadəçilər bir şəbəkədə birləşdirildikdə sual yarana bilər 
ki,  müxtəlif  sistemlərdə  verilənlərin  emal  nəticələri 
inteqrasiyedici  sistem  tərəfindən  dərk  edilirmi.  Məsələn, 
ana  Excel-də,  oğul  Access  və  ya  Word-də  işləyirsə,  ata 
ayın axırına qalıqlar barədə məlumat almaq üçün müxtəlif 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________236________________________ 
 
proqram əlavələrinə müraciət etməlidir. Aydındır ki, vahid 
sistem  daxilində  bunu  etmək  çətin  deyildir.  Ola  bilər  ki, 
oğul öz maliyyə fəaliyyətini idarə etmək üçün xüsusi paket 
yazsın.  Bunu  ata  da  istəyir.  Lakin  ata  oğula  verilənlərin 
hazırlanması  və  AB  sisteminə  daxil  edilməsi  üçün 
əvvəlcədən müəyyən standart təklif edir. Prinsipcə, ailənin 
hər bir üzvü özünün informasiya sistemləri ilə işləyə bilər. 
Lakin bu halda daxil edilən verilənlər inteqrasiyaedici AB 
sisteminə aydın (başa düşülən) şəkildə olmalıdır.  
Üçüncü  inteqrasiya  səviyyəsi  –  biznesin  idarə 
edilməsinin  inteqrasiyası.  Bu  səviyyədə  bütün  sistemlər 
birləşdirilmişdir və həm informasiya texnologiyaları, həm 
də proqram əlavələri üzrə əla qoşulmalar mövcuddur. Bu 
halda  ata  ailənin  maliyyələşdirilməsi  barədə  qərar 
qəbulunu AB sisteminin özü tərəfindən təqdim edilən AB 
istifadəçilərinin  hamısının  hesabatları  üzrə  informasiya 
əsasında həyata keçirəcəkdir. 
Şirkətin  müxtəlif  bölmələrində  və  ya  müxtəlif 
iyerarxiya  səviyyələrində  işləyən  müasir  informasiya 
sistemlərinin  real  inteqrasiyası  problemi  baxdığımız  bu 
misala  nisbətən,  əlbəttə,  müqayisə  edilməz  dərəcədə 
mürəkkəbdir.  Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi,  ayrı-ayrı 
funksional  modulların  inteqrasiya  edilməsi  üçün  EAI-
sistemlərindən  istifadə  edilir.    EAI-sisteminin  fəaliyyət 
məqsədi  aşağı  səviyyədə  icra  edilən  şoxsaylı  interfeys 
əməliyyatlarının  avtomatlaşdırılması  hesabına  müxtəlif 
proqram  əlavələrinin  inteqrasiyasını  sadələşdirməkdən 
ibarətdir. Bu avtomatlaşdırma EAI-sisteminə quraşdırılmış 
konnektor (adapter) vasitəsilə həyata keçirilir. Konnektor 
veriləni  bir  proqram  əlavəsindən  qəbul  edir,  lazımdırsa 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________237________________________ 
 
“tərcümə”  edib  digər  proqram  əlavəsinə  ötürür.  Bu 
konnektorlar  (adapterlər),  mahiyyətcə,  EAI-sistemləri 
tərəfindən 
təqdim 
edilən 
proqram 
əlavələrinin 
interfeysləridir.  
Bundan əlavə, EAI-sistemləri şirkətdə yeni qurulmuş 
sistemlərlə artıq mövcud olan sistemləri də iyerarxiyanın  
bütün  səviyyələrində  inteqrasiya  edə  bilir.  Bunun 
nəticəsində  çoxdan  işlədilən  və  çox  faydalı  sistemlər  də 
fəal  vəziyyətdə  mövcud  olur.  Yəni  onların  əvəz  edilməsi 
xeyli təxirə salınmaqla daha münasib vaxta keçirilə bilir. 
Bu halda EAI-sistemin tətbiqi və istismar xərclərini köhnə 
sistemi  əvəz  edəcək  yeni  sistemin  xərcləri  ilə  müqayisə 
etmək  lazım  gəlir.  Yəni  hansı  ucuzdursa,  o  seçilir.  EAI-
sistemlər  həm  də  heç  bir  birgəliyi  olmayan  sistemlər 
arasında  informasiya  mübadiləsinə  imkan  verir. 
Sözügedən  sistemlər  arasında  informasiya  mübadiləsi 
adətən əl ilə həyata keçirilir. EAI-sistemləri bu əməliyyatı 
avtomatlaşdırmağa imkan verir. 
 
MRP, MRPII VƏ ERP-SİSTEMLƏRİ  
 
Hər  şeydən  əvvəl,  yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  hər 
bir növbəti sistem əvvəlki sistemin təkamülünün nəticəsi 
kimi meydana şıxır. MRPII-sistemi o zaman meydana gəldi 
ki, 
istifadəçiləri 
yalnız 
materiallara 
tələbatın 
planlaşdırılmasını  avtomatlaşdırılmış  icra  edən  MRP- 
sistemi  qane  etmədi.  Yəni  MRPII-sistemi,  əslində,  MRP-
sisteminə maliyyə, mühasibat və insan resurslarının idarə 
edilməsi modullarının əlavə edilməsi yolu ilə yaradılmışdır.  
Bu halda MRPII ilə ERP-nin fərqi nədir? 

---