Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli 842 nömrəli əmri ilə təsdiq

137
136
52. 
 AZƏRBAYCAN 
İQTİSADİYYATI
RESPUBLİKASININ 
· Təsvir olunan məh-
sullar Azərbaycanın 
hansı bölgələrinə 
uyğundur? 
· Yaşadığınız rayon 
(kənd, şəhər) hansı 
məhsulları ilə tanınır?
Cədvəli dəftərinizə çəkin. Qeyd olunan məhsulların Azərbaycandan  ixrac  və ya idxal 
olunduğunu müəyyən edin: 1. Pambıq. 2. Təyyarə.  3. Avtomobil. 4. Benzin. 5. Təbii qaz.  
6. Qəhvə. 7. Üzüm. 8. Taxıl. 9. Mobil telefonlar. 10. Kondisioner. 11. Balıq. 12. Banan.
Müzakirə edək: 1. Hansı məhsulların  satışı  ölkəyə daha çox gəlir gətirə bilər? 
2. İxrac və idxal üçün hansı məhsulları əlavə edərdiniz?
İxrac
İdxal
Yada salın. 
Yada salın. 
Azərbaycanda neft hasilatı, neft emalı və istehlakı güclü inkişaf 
etmişdir.
Dövlətin güclü iqtisadiyyata malik olması çox mürəkkəb, çətin və uzunmüd-
dətli  bir  prosesdir.  Müstəqillik  əldə  olunana  qədər  Azərbaycan  öz  təbii  sər-
vətlərinə sahib olmamış və milli iqtisadiyyatını qura bilməmişdir. 
Müstəqillik illərində iqtisadiyyatımızın əsasını təşkil edən neft sənayesi ye-
nidən  quruldu.  1994-cü  ilin  sentyabrında  Azərbaycan  Respublikası  dünyanın 
aparıcı  ölkələri  ilə  “Əsrin  müqaviləsi”ni  imzaladı.  Müqaviləyə  əsasən  res-
publikada neft hasilatı və satışına dair bir çox ölkələrin birgə fəaliyyəti başlanıldı. 
Azərbaycan  neftinin  Avropaya  daşınması  üçün 
Bakı-Tbilisi-Ceyhan  əsas  ixrac  neft  kəməri  çəkildi. 
Bu  kəmər  vasitəsi  ilə  gələcəkdə  Xəzərin  şərqində 
yerləşən ölkələrdən də neftin Avropaya nəqlini həyata 
keçirmək mümkündür. 
Buna Azərbaycanın Trans-Qafqaz mövqeyi imkan 
verir. Ölkənin tranzit mövqeyi iqtisadiyyatının digər 
sahələrinin də sürətli inkişafına təsir edən amillərdən 
biridir.  Respublikamızda  neft  sənayesi  ilə  yanaşı,  qeyri-neft  sektorunun  da 
inkişafına  xüsusi  diqqət  yetirilir.  Xüsusilə  turizm,  kənd  təsərrüfatı  və  digər 
yeni qeyri-neft sənaye sahələri yaradılmışdır. 
Müəssisələrin artması ölkədə insanların məşğulluq səviyyəsinin – iş yer-
lərinin də sayının artmasını göstərir. İş yerləri dövlət və özəl olmaqla iki qrupa 
ayrılır. Müstəqillikdən əvvəl az sayda qeyri-dövlət müəssisələri var idi. Ha-
zırda özəl müəssisələr və orada işləyənlərin sayı üstünlük təşkil edir. Dövlət 
müəssisələri  dövlət  hesabına  maliyyələşdirilir.  Qeyri-dövlət  müəssisələri 
əsasən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Sahibkarlar hər hansı fəaliyyət 
növü üzrə müəssisələr yaradan və ona rəhbərlik edən şəxslərdir. Onlar vəsait-
ləri hesabına yeni iş yerləri açır və iqtisadiyyatı inkişaf etdirirlər.
Azərbaycan neftinin Avropa ölkələrinə daşınmasında __ 
neft kəmərinin rolu böyükdür.  Ölkədə təsərrüfatın 
müxtəlif sahələrinin inkişafı əhalinin __ səviyyəsini 
artırmışdır. Azərbaycanda qeyri-dövlət müəssisələri __ 
hesabına inkişaf edir.  Azərbaycanın __ mövqeyi ölkənin 
iqtisadi inkişafına təkan verən amillərdən biridir.
AÇAR  SÖZLÄR
Trans-Qafqaz
Sahibkarlıq
Məşğulluq
Bakı-Tbilisi-Ceyhan
Nä öyrändìnìz
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri
Bakı
Ceyhan 
GÜRCÜSTAN
AZƏRBAYCAN
RUSİYA
TÜRKİYƏ
Xəzər dənizi
Qara dəniz
Dövlət və özəl müəssisələrin payının  dəyişməsini şərh edin.
Özəl müəssisələrin payı
Dövlət müəssisələrinin payı
Dövlət və özəl müəssisələrin payının dəyişməsi (%)
2008
2009
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
16
19
23
24
26
27
28,2
29,2
15
14
85
86
70,8
71,8
73
74
76
77
81
84
ABŞERON
ABŞERON
QUBA-
XAÇMAZ
QUBA-
XAÇMAZ
GƏNCƏ-
QAZAX
GƏNCƏ-
QAZAX
ARAN
ARAN
DAĞLIQ 
ŞİRVAN
DAĞLIQ 
ŞİRVAN
ŞƏKİ-
ZAQATALA
ŞƏKİ-
ZAQATALA
YUXARI 
QARABAĞ
YUXARI 
QARABAĞ
KƏLBƏCƏR-
LAÇIN
KƏLBƏCƏR-
LAÇIN
NAXÇIVAN
NAXÇIVAN
LƏNKƏRAN
LƏNKƏRAN
Sxemi tamamlayın.
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Azərbaycanın 
iqtisadi inkişafına 
təsir edən amillər

---

137
136
52. 
 AZƏRBAYCAN 
İQTİSADİYYATI
RESPUBLİKASININ 
· Təsvir olunan məh-
sullar Azərbaycanın 
hansı bölgələrinə 
uyğundur? 
· Yaşadığınız rayon 
(kənd, şəhər) hansı 
məhsulları ilə tanınır?
Cədvəli dəftərinizə çəkin. Qeyd olunan məhsulların Azərbaycandan  ixrac  və ya idxal 
olunduğunu müəyyən edin: 1. Pambıq. 2. Təyyarə.  3. Avtomobil. 4. Benzin. 5. Təbii qaz.  
6. Qəhvə. 7. Üzüm. 8. Taxıl. 9. Mobil telefonlar. 10. Kondisioner. 11. Balıq. 12. Banan.
Müzakirə edək: 1. Hansı məhsulların  satışı  ölkəyə daha çox gəlir gətirə bilər? 
2. İxrac və idxal üçün hansı məhsulları əlavə edərdiniz?
İxrac
İdxal
Yada salın. 
Yada salın. 
Azərbaycanda neft hasilatı, neft emalı və istehlakı güclü inkişaf 
etmişdir.
Dövlətin güclü iqtisadiyyata malik olması çox mürəkkəb, çətin və uzunmüd-
dətli  bir  prosesdir.  Müstəqillik  əldə  olunana  qədər  Azərbaycan  öz  təbii  sər-
vətlərinə sahib olmamış və milli iqtisadiyyatını qura bilməmişdir. 
Müstəqillik illərində iqtisadiyyatımızın əsasını təşkil edən neft sənayesi ye-
nidən  quruldu.  1994-cü  ilin  sentyabrında  Azərbaycan  Respublikası  dünyanın 
aparıcı  ölkələri  ilə  “Əsrin  müqaviləsi”ni  imzaladı.  Müqaviləyə  əsasən  res-
publikada neft hasilatı və satışına dair bir çox ölkələrin birgə fəaliyyəti başlanıldı. 
Azərbaycan  neftinin  Avropaya  daşınması  üçün 
Bakı-Tbilisi-Ceyhan  əsas  ixrac  neft  kəməri  çəkildi. 
Bu  kəmər  vasitəsi  ilə  gələcəkdə  Xəzərin  şərqində 
yerləşən ölkələrdən də neftin Avropaya nəqlini həyata 
keçirmək mümkündür. 
Buna Azərbaycanın Trans-Qafqaz mövqeyi imkan 
verir. Ölkənin tranzit mövqeyi iqtisadiyyatının digər 
sahələrinin də sürətli inkişafına təsir edən amillərdən 
biridir.  Respublikamızda  neft  sənayesi  ilə  yanaşı,  qeyri-neft  sektorunun  da 
inkişafına  xüsusi  diqqət  yetirilir.  Xüsusilə  turizm,  kənd  təsərrüfatı  və  digər 
yeni qeyri-neft sənaye sahələri yaradılmışdır. 
Müəssisələrin artması ölkədə insanların məşğulluq səviyyəsinin – iş yer-
lərinin də sayının artmasını göstərir. İş yerləri dövlət və özəl olmaqla iki qrupa 
ayrılır. Müstəqillikdən əvvəl az sayda qeyri-dövlət müəssisələri var idi. Ha-
zırda özəl müəssisələr və orada işləyənlərin sayı üstünlük təşkil edir. Dövlət 
müəssisələri  dövlət  hesabına  maliyyələşdirilir.  Qeyri-dövlət  müəssisələri 
əsasən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Sahibkarlar hər hansı fəaliyyət 
növü üzrə müəssisələr yaradan və ona rəhbərlik edən şəxslərdir. Onlar vəsait-
ləri hesabına yeni iş yerləri açır və iqtisadiyyatı inkişaf etdirirlər.
Azərbaycan neftinin Avropa ölkələrinə daşınmasında __ 
neft kəmərinin rolu böyükdür.  Ölkədə təsərrüfatın 
müxtəlif sahələrinin inkişafı əhalinin __ səviyyəsini 
artırmışdır. Azərbaycanda qeyri-dövlət müəssisələri __ 
hesabına inkişaf edir.  Azərbaycanın __ mövqeyi ölkənin 
iqtisadi inkişafına təkan verən amillərdən biridir.
AÇAR  SÖZLÄR
Trans-Qafqaz
Sahibkarlıq
Məşğulluq
Bakı-Tbilisi-Ceyhan
Nä öyrändìnìz
Fäaliyyät
Fäaliyyät
Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn
Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri
Bakı
Ceyhan 
GÜRCÜSTAN
AZƏRBAYCAN
RUSİYA
TÜRKİYƏ
Xəzər dənizi
Qara dəniz
Dövlət və özəl müəssisələrin payının  dəyişməsini şərh edin.
Özəl müəssisələrin payı
Dövlət müəssisələrinin payı
Dövlət və özəl müəssisələrin payının dəyişməsi (%)
2008
2009
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
16
19
23
24
26
27
28,2
29,2
15
14
85
86
70,8
71,8
73
74
76
77
81
84
ABŞERON
ABŞERON
QUBA-
XAÇMAZ
QUBA-
XAÇMAZ
GƏNCƏ-
QAZAX
GƏNCƏ-
QAZAX
ARAN
ARAN
DAĞLIQ 
ŞİRVAN
DAĞLIQ 
ŞİRVAN
ŞƏKİ-
ZAQATALA
ŞƏKİ-
ZAQATALA
YUXARI 
QARABAĞ
YUXARI 
QARABAĞ
KƏLBƏCƏR-
LAÇIN
KƏLBƏCƏR-
LAÇIN
NAXÇIVAN
NAXÇIVAN
LƏNKƏRAN
LƏNKƏRAN
Sxemi tamamlayın.
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Öyrändìklärìnìzì yoxlayın
Azərbaycanın 
iqtisadi inkişafına 
təsir edən amillər

---