Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli 842 nömrəli əmri ilə təsdiq
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müzakirə edək
- Sənaye tullantıları Məişət tullantıları Terrikon Meşə yanğınları Ozon deşiyi Səhralaşma Quraqlıq Daşqın
b 139 138 1972-ci il 5 iyunda Stokholmda BMT-nin “Ətraf mühitin mühafizəsi problemlərinə dair” konfrans keçirildi və həmin gün “Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü” elan edildi. İndi əksər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da 5 iyun müxtəlif ekoloji tədbir- lərlə qeyd edilir. 53. İQTİSADİYYAT VƏ ƏTRAF MÜHİT · Ətraf mühitin qorunmasına dünya ölkələrinin cəlb olunması nə ilə əlaqədardır? Təsərrüfatın müxtəlif sahə- lərinin insanlar üçün əhə- miyyəti və təbiətə vurduğu zərəri müəyyən edin. Müzakirə edək: İnsanların fəaliyyəti nəticəsində ətraf mühitdə hansı dəyişikliklər baş verir? Fäaliyyät Fäaliyyät Təsərrüfat sahəsi Bina tikintisi Mebel istehsalı Avtomobil istehsalı Əhəmiyyəti Təbiətə vurduğu zərər Bəşəriyyət yarandığı vaxtdan insanlar qida və geyimə olan tələbatını ödə- mək üçün təbiəti tədricən dəyişdirmişdir. Əhalinin sayının kəskin artması insanların ətraf mühitə təsirini də artırmışdır. İnsanların təsərrüfat fəaliyyəti meşə, çay, hava, torpaq və digər təbii komponentlərdə gərgin ekoloji vəziyyət yaratmışdır: – Faydalı qazıntıları çıxararkən lazımsız süxur qalıq- ları təpələr şəklində qalaqlanır. Bu, terrikonlar ad- lanır. Braziliya, CAR, Meksika və Qazaxıstanda be- lə təpələr çoxdur. – Sənaye tullantıları istehsal nəticəsində yaranan zərərli qaz, çirkab sular, bərk tullantılardır. Nəqliy- yat vasitələrindən çıxan tüstü də sənaye tullantısı hesab edilir. Avropa, Amerika ölkələrində, Çin və Yaponiyada belə tullantılar çoxdur. – Əhalinin həyat fəaliyyəti nəticəsində yaşayış yer- lərində məişət tullantıları – zibilliklər yaranır. Əha- Ətraf mühitin dəyişməsinə yalnız insan fəaliyyəti de- yil, təbii amillər də səbəb ola bilər: – Daşqınlar – hər hansı səbəbdən düzənlik çaylarında suyun sahil- ləri basması, əkin sahələrinin və yaşayış məskənlərinin suyun altında qalmasıdır. Ukrayna, Polşa, Rumıniya və Banqladeşdə daşqınlar onlarca yaşayış məntəqələrinə zərər vurur ( ). – Quraqlıqlar – yağıntının az düşməsi ilə əlaqədar yaranır. Tor- paqların düzgün suvarılmaması quraqlıqların törətdiyi fəsadları daha təhlükəli edir ( ). a b Bir ölkə daxilində yaranan ekoloji problemlər havanın və suyun vasitəsilə ətraf ərazilərə yayılır. Ona görə də bu problemlərin həlli üçün ölkələrin birgə əməkdaşlığı tələb olunur. Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın. Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn Nä öyrändìnìz Öyrändìklärìnìzì yoxlayın Öyrändìklärìnìzì yoxlayın AÇAR SÖZLÄR Sənaye tullantıları Məişət tullantıları Terrikon Meşə yanğınları Ozon deşiyi Səhralaşma Quraqlıq Daşqın Faydalı qazıntıların çıxarılması zamanı qalaqlanan boş süxur qalıqları __ yaradır. Zavod və fabriklərin tüstü bacalarından çıxan __ xüsusilə atmosferi çirkləndirir. Stratosferdə __ ya- ranması da sənayenin inkişafı ilə əlaqədardır. İri şəhərlərdə əhalinin sayının artması __ ibarət zibilliklərin yaranmasına səbəb olur. Kiçik qığılcım nəhəng və qorxulu __ səbəb ola bilir. Çayda suyun səviyyəsinin qalxmasından yaranan __ insanlara zərər vurur. Torpaqlardan düzgün istifadə etmədikdə __ baş verir. Su çatışmazlığı ilə səciyyələnən __ isə canlı aləmin məhv olmasına gətirib çıxarır. Ölkələr üçün səciyyəvi olan ekoloji problemləri müəyyənləşdirib yazın. Əhalinin sayı artır Ərzağa olan təlabat artır Yeni əkin sahələri yaradılır Torpaq fasiləsiz olaraq əkilir ? Əhalinin sayı artır Maşın və avadanlıqlara tələbat artır Xammala ehtiyac artır Daha çox faydalı qazıntı çıxarılır ? 1. 2. 3. 4. 5. Ölkə Ekoloji problem 5 1 4 2 3 Daş kömür hasilatı nəticəsində yaranan terrikon linin sıx məskunlaşdığı əksər ərazilər belə çirklənməyə məruz qalmışdır. – Meşə yanğınları müxtəlif səbəblərdən: kibritdən ehtiyatsız istifadə, sönməmiş siqaret kötüyünün atılması, əhalinin və turistlərin odla düzgün davranmaması nəticəsində baş verir. – Əkin sahələrini artırmaq üçün ağacların qırılması, mal-qaranın otarılması və torpaqların fa- siləsiz əkilməsi nəticəsində səhralaşma baş verir. Niger, Sudan, Seneqal, Özbəkistan, Türk- mənistan, Misir, Mərakeş kimi ölkələr səhralaşmaya məruz qalmışlar. – Kimyəvi maddələrin istifadəsi zamanı havaya atılan bəzi qazlar stratosferdəki ozon təbəqəsini dağıdır, ozon deşikləri yaradır. Sənaye tullantıları a b 139 138 1972-ci il 5 iyunda Stokholmda BMT-nin “Ətraf mühitin mühafizəsi problemlərinə dair” konfrans keçirildi və həmin gün “Ətraf Mühitin Mühafizəsi Günü” elan edildi. İndi əksər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da 5 iyun müxtəlif ekoloji tədbir- lərlə qeyd edilir. 53. İQTİSADİYYAT VƏ ƏTRAF MÜHİT · Ətraf mühitin qorunmasına dünya ölkələrinin cəlb olunması nə ilə əlaqədardır? Təsərrüfatın müxtəlif sahə- lərinin insanlar üçün əhə- miyyəti və təbiətə vurduğu zərəri müəyyən edin. Müzakirə edək: İnsanların fəaliyyəti nəticəsində ətraf mühitdə hansı dəyişikliklər baş verir? Fäaliyyät Fäaliyyät Təsərrüfat sahəsi Bina tikintisi Mebel istehsalı Avtomobil istehsalı Əhəmiyyəti Təbiətə vurduğu zərər Bəşəriyyət yarandığı vaxtdan insanlar qida və geyimə olan tələbatını ödə- mək üçün təbiəti tədricən dəyişdirmişdir. Əhalinin sayının kəskin artması insanların ətraf mühitə təsirini də artırmışdır. İnsanların təsərrüfat fəaliyyəti meşə, çay, hava, torpaq və digər təbii komponentlərdə gərgin ekoloji vəziyyət yaratmışdır: – Faydalı qazıntıları çıxararkən lazımsız süxur qalıq- ları təpələr şəklində qalaqlanır. Bu, terrikonlar ad- lanır. Braziliya, CAR, Meksika və Qazaxıstanda be- lə təpələr çoxdur. – Sənaye tullantıları istehsal nəticəsində yaranan zərərli qaz, çirkab sular, bərk tullantılardır. Nəqliy- yat vasitələrindən çıxan tüstü də sənaye tullantısı hesab edilir. Avropa, Amerika ölkələrində, Çin və Yaponiyada belə tullantılar çoxdur. – Əhalinin həyat fəaliyyəti nəticəsində yaşayış yer- lərində məişət tullantıları – zibilliklər yaranır. Əha- Ətraf mühitin dəyişməsinə yalnız insan fəaliyyəti de- yil, təbii amillər də səbəb ola bilər: – Daşqınlar – hər hansı səbəbdən düzənlik çaylarında suyun sahil- ləri basması, əkin sahələrinin və yaşayış məskənlərinin suyun altında qalmasıdır. Ukrayna, Polşa, Rumıniya və Banqladeşdə daşqınlar onlarca yaşayış məntəqələrinə zərər vurur ( ). – Quraqlıqlar – yağıntının az düşməsi ilə əlaqədar yaranır. Tor- paqların düzgün suvarılmaması quraqlıqların törətdiyi fəsadları daha təhlükəli edir ( ). a b Bir ölkə daxilində yaranan ekoloji problemlər havanın və suyun vasitəsilə ətraf ərazilərə yayılır. Ona görə də bu problemlərin həlli üçün ölkələrin birgə əməkdaşlığı tələb olunur. Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın. Öyrändìklärìnìzì tätbìq edìn Nä öyrändìnìz Öyrändìklärìnìzì yoxlayın Öyrändìklärìnìzì yoxlayın AÇAR SÖZLÄR Sənaye tullantıları Məişət tullantıları Terrikon Meşə yanğınları Ozon deşiyi Səhralaşma Quraqlıq Daşqın Faydalı qazıntıların çıxarılması zamanı qalaqlanan boş süxur qalıqları __ yaradır. Zavod və fabriklərin tüstü bacalarından çıxan __ xüsusilə atmosferi çirkləndirir. Stratosferdə __ ya- ranması da sənayenin inkişafı ilə əlaqədardır. İri şəhərlərdə əhalinin sayının artması __ ibarət zibilliklərin yaranmasına səbəb olur. Kiçik qığılcım nəhəng və qorxulu __ səbəb ola bilir. Çayda suyun səviyyəsinin qalxmasından yaranan __ insanlara zərər vurur. Torpaqlardan düzgün istifadə etmədikdə __ baş verir. Su çatışmazlığı ilə səciyyələnən __ isə canlı aləmin məhv olmasına gətirib çıxarır. Ölkələr üçün səciyyəvi olan ekoloji problemləri müəyyənləşdirib yazın. Əhalinin sayı artır Ərzağa olan təlabat artır Yeni əkin sahələri yaradılır Torpaq fasiləsiz olaraq əkilir ? Əhalinin sayı artır Maşın və avadanlıqlara tələbat artır Xammala ehtiyac artır Daha çox faydalı qazıntı çıxarılır ? 1. 2. 3. 4. 5. Ölkə Ekoloji problem 5 1 4 2 3 Daş kömür hasilatı nəticəsində yaranan terrikon linin sıx məskunlaşdığı əksər ərazilər belə çirklənməyə məruz qalmışdır. – Meşə yanğınları müxtəlif səbəblərdən: kibritdən ehtiyatsız istifadə, sönməmiş siqaret kötüyünün atılması, əhalinin və turistlərin odla düzgün davranmaması nəticəsində baş verir. – Əkin sahələrini artırmaq üçün ağacların qırılması, mal-qaranın otarılması və torpaqların fa- siləsiz əkilməsi nəticəsində səhralaşma baş verir. Niger, Sudan, Seneqal, Özbəkistan, Türk- mənistan, Misir, Mərakeş kimi ölkələr səhralaşmaya məruz qalmışlar. – Kimyəvi maddələrin istifadəsi zamanı havaya atılan bəzi qazlar stratosferdəki ozon təbəqəsini dağıdır, ozon deşikləri yaradır. Sənaye tullantıları a Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|