Dərs vəsaiti Əliyev Hamlet Heydərov Nizami
“Orta əsrlər”haqqında bilgilər necə əldə olunur?
Yüklə 3,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. İlkin mənbələr
- Yazılı mənbə
- Orta əsrlərin dövrləri Xarakterik əlaməti Avropadakı za- man çərçivəsi Şərqdəki zaman çərçivəsi
- Maddi mənbə
- 4. Xəritə üzərində verilən rəqəmlərə uyğun olaraq aşağıdakı cümlələri seçin. Hazırlaşın Araşdırın
- • hansı yeni dinlər meydana gəlmişdir • hansı yeni elmi və mədəni nailiyyətlər olmuşdur
7 “Orta əsrlər”haqqında bilgilər necə əldə olunur? Qədim dövrdən fərqli olaraq orta əsrlər zəmanəmizə daha yaxındır. Ona görə də bu dövrü öyrənmək üçün tarixi mənbələr daha çoxdur. Tarixi hadisələrlə bağlı əldə olunan hər bir məlumat mənbə adlanır. Lakin hər hansı bir hadisənin öyrənilməsi daha etibarlı mənbələrə əsaslanmalıdır. Mənbələr fərqli olduğundan alimlər onları iki qrupa ayırır: 1. İlkin mənbələr – Tarixi hadisələrin baş verdiyi dövrün şahidi olan mənbələr; 2. İkinci dərəcəli mənbələr – Hadisələrin baş verdiyi dövrə yaxın və ya o dövrdən yararlanaraq meydana çıxan mənbələr. Ayrıca bilgi verən tarixi mənbələr aşağıdakı kimi sıralanır: • Yazılı mənbə: Fərman, möhür, pul, qəzet, xəritə və s.; • Şifahi mənbə: Dastan, əfsanə, hekayə, nağıl, şeir və s.; • Alimlər tarixi hansı dövrlərə bölmüşlər? • Nə üçün “orta əsrlər” dünyanın hər yerində eyni zamanı əhatə etmir? Orta əsrlərin dövrləri Xarakterik əlaməti Avropadakı za- man çərçivəsi Şərqdəki zaman çərçivəsi Erkən orta əsrlər Feodal münasibətlərinin yaranması V-XI əsrlər III- XI əsrlər Klassik (yetkin) orta əsrlər Feodalizmin inkişafı XI-XV əsrlər XI- XVII əsrlər Son orta əsrlər Feodal münasibətlərinin dağılması və kapitalist münasibətlərinin yaranmağa başlaması XV-XVII əsrin birinci yarısı XVII - XIX əsrlər yenilənir. Bu inkişafı daha yaxşı izləmək üçün XVIII əsrdə yaşayan alimlər tarixi, dövrlərə bölmüşlər: “qədim dövr”, “orta əsrlər dövrü” və “yeni dövr”. Sonralar bu dövrlərə “ən yeni dövr”də əlavə edilmişdir. Orta əsrlər dünya ölkələrində müxtəlif dövrü əhatə edir. Avropada bu dövr V əsrdən başlamış və min ildən artıq davam etmişdir. Şərq ölkələrində isə orta əsrlər III əsrdə başlamışdır. Lakin Şərqdə yeni dövrə keçid daha uzun müddət da- vam etmişdir. Beləliklə, orta əsrlər dövrünə xalqların bir qismi tez, digərləri isə gec keçmişdir. Bu səbəbdən orta əsrlər dövrünün dövrləşdirilməsi şərtidir. Təxmini hesablamalara görə orta əsrlər tarixi aşağıdakı şəkildə dövrləşdirilir: 8 Erkən orta əsrlər Orta əsrlərin əhəmiyyəti İnsanlar müasir dövrü anlamaq, ictimai həyatda səhvlər etməmək və gələcəyi müəyyənləşdirmək üçün tarixi öyrənməyə çalışırlar. O zaman orta əsrlər dövrünün öyrənilməsinin nə kimi rolu var? Məhz orta əsrlərdə bir çox müasir xalqlar və dövlətlər yaranmış, onların dili, dini, adət-ənənələri formalaşmış- dır. Türklərin köçləri, onların hərb tarixinə gətirdikləri yeniliklər bir çox dünya dövlətlərinin ordu quruculuğunda önəmli rol oynamışdı. Orta əsrlərin ən mühüm hadisələrindən biri İslam dininin yaranması və yayılması olmuşdur. Dünya mə- dəniyyətinə əvəzsiz töhfələr vermiş İslam mədəniyyətinin təsiri ilə Avropada elm inkişaf etdi. Orta əsrlər bir çox ixtira və kəşflərə yol açdı. Bəşəriyyətın böyük ixtiraları – kitab çapı, mexaniki saatlar, gözlük, barıt və s. bu zaman yarandı. Amerika və Avstraliya kimi yeni qitələr kəşf olundu, Yerin kürə şəklində olması sübut olundu. Bizansda Müqəddəs Sofya məbədi, İtaliyada Müqəddəs Pyotr kilsəsi, Türkiyədəki Süleymaniyyə məscidi, Hindistanda Tac-Mahal məqbərəsi, Azərbaycanda Qız qalası və s. bu dövrün yadigarlarıdır. • Yaşadığınız məkanda “orta əsrlər” dövründən qalan hansı abidələri tanıyırsınız? • Müasir dünyanı anlamaq üçün “orta əsrlər”dövrü hansı əhəmiyyətə malikdir? • Yuxarıdakı şəkildə verilmiş mənbələri aid olduğu qaynaqlara görə müəyyən edin. • Qərbdə və Şərqdə “orta əsrlər” dövrünün zaman xətti bir-birindən necə fərqlənir? • Maddi mənbə: Mədəniyyət abidələri, məzarlar, əmək alətləri, silahlar və s.; • Səsli və görüntülü mənbə: CD, filmlər, internet materialları, foto, rəsm və s. Mənbələrdən istifadə edərkən diqqətli olmaq lazımdır. Çünki əldə edilən hər mənbə doğru olmaya bilər və bu zaman mənbələri tutuşduraraq nəzərdən keçirmək lazımdır. Alimlərin fikrincə tarixi hadisələr haqqında nə qədər çox müxtəlif mənbə olarsa, insanların keçmişini daha dəqiq öyrənmək mümkün olar. 9 Dərsliyinizlə tanış olun Sitatlar Yarımbaşlıq Mətn Sual və tapşırıqlar Xəritə Zaman oxu Yaradıcılıq üçün təklif Tarixi termin və anlayışların izahı Rollu oyun üçün təkliflər Mövzuya aid şəkil və onun izahı Tarixi sənəd Tarixi sənədə aid suallar Maraqlı məlumatlar Axtarış üçün təkliflər Açar sözlər Simvolik şəkil Bölmənin adı Paraqrafın adı Fəslin adı Bölmənin adı Düşündürücü şəkil Yönləndirici suallar Təkrar üçün suallar 10 Erkən orta əsrlər 1. Aşağıdakı şəkillərin tarixin hansı dövrlərinə aid olduğunu müəyyən edin. 2.Suallara cavab verin. 5. Zaman xəttində göstərilən bizim era və eradan əvvəl nə deməkdir? 3.Uyğunluğu müəyyən edin. 4. Xəritə üzərində verilən rəqəmlərə uyğun olaraq aşağıdakı cümlələri seçin. Hazırlaşın Araşdırın V-XI əsrlərdə dünyada: • hansı türk dövlətləri yaranmışdır? • hansı dahi sərkərdələr yaşamışdır? • hansı imperiyalar mövcud olmuşdur? • hansı yeni dinlər meydana gəlmişdir? • hansı yeni elmi və mədəni nailiyyətlər olmuşdur? • İnsanların kastalara bölündüyü ölkə; • Zərdüşt dininin meydana gəldiyi ölkə; • Qədim türklərin məskən saldıqları ölkə; • Latın dili və latın əlifbasının yarandığı ölkə; • Kağız, çay və kompasın ixtira olunduğu ölkə; • Fironların şərəfinə piramidalar inşa olunan ölkə. Qədim dünya tarixinin: a) elm və mədəniyyətinin hansı nailiyyətlərindən müasir dövrdə is- tifadə edilməkdədir? b) hansı memarlıq abidələri dövrümüzə kimi qalmışdır? 1. Afrika 2. Avropa 3. Asiya a) Karfagen dövləti b) Xan imperiyası c) Antik mədəniyyət 300 200 400 600 800 200 300 500 700 900 1000 0 Erkən orta əsrlərə doğru 1 4 2 5 3 6 Yüklə 3,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|