Dərs vəSAİTİ Bakı

 
 
222 
 
1. Satış pulu (manat) – 375000 
2. Dəyişən məsrəflər – 250000 
3. Marjinal gəlir (1-2) – 125000 
4. Sabit məsrəflər – 80000 
5. Mənfəət (3-4) – 45000 
6. Satılmış məhsulun həcmi (ədəd) – 500 
7. Vahidinin qiyməti – 750 
8. İstehsalat levericinin səmərəliliyi (effektivliyi) (3 : 5) – 
2.78 
Bizim misalımızda istehsalat levericinin səmərəliliyi 2.78 
vahiddir  (125000  :  45000).  Bu  o  deməkdir  ki,  müəssisənin 
satışdan pul gəliri 1 faiz azaldıqda, mənfəət 2.78 % azalır, satış 
pulu  36%  azaldıqda  isə  biz  astana  rentabelliyinə  çatırıq,  yəni 
mənfəət  sıfıra  bərabər  olur.  Fərz  edək  ki,  satış  pulu  10% 
azalmış və 337500 manat olmuşdur ( 375000 – 375000 x 10 : 
100).  Belə  olduqda  müəssisənin  mənfəəti  27.8%  azalır  və 
32490  manat  (45000  –  45000  x  27.8  :  100).  İstehsal  leverici 
aşağıdakı amillərin təsiri nəticəsində dəyişilə bilər: 
a) satışın qiyməti və həcmi; 
b) dəyişən və sabit xərclər; 
c) sadalanan amillərin kombinasiyası ( qarışığı). 
Ayrı-ayrı amillərin istehsalat levericinin təsirini nəzərdən 
keçirək. 
Satışın  qiymətinin  10  faiz  artması  (hər  ədəd  üçün  825 
manat)  satışın  həcminin  412500  manatadək,  marjinal  gəlirin 
162500  manatadək  (412500  –  250000)  və  mənfəətin  82500 
manatadək (162500 – 80000) artmasına səbəb olur. Bununla da 
həmçinin  məmulatın  hər  vahidi  hesabı  ilə  250  manatdan 
(12500  :  500  ədəd)  325  (162500  :  500)  manatadək  artır.  Bu 
şəraitdə  sabit  xərcləri  örtmək  üçün  satışın  həmçinin  azalması 
tələb  olunur:  zərərsizlik  nöqtəsi  246  ədəd  (8000  :  325  manat) 
təşkil  edir,  müəssisənin  davamlılığının  marjinal  ehtiyatı  250 
ədədə qədər (500 – 246) və yaxud 50.8% artırılır. 

---

 
 
223 
 
Dəyişən  məsrəflərin  10%  aşağı  salınması  (250000-dən 
225000  manatadək)  marjinal  gəlirin  150000  manatadək 
(375000 –  225000) və  mənfəətin 75000 manatadək (150000  – 
80000)  artırılmasına  gətirib  çıxarır.  Bunun  da  nəticəsində 
zərərsizlik  nöqtəsi  (rentabellik  artması)  200000  manatadək 
(80000  :  (150000:375000))  artmalıdır  ki,  bu  da  cinsi  ifadədə 
400  ədəd  (200000  :  500)  təşkil  edir,  əvəzində  müəssisənin 
davamlılığının  marjinal  ehtiyatı  175000  manat  və  yaxud  233 
ədəd (175000 : 750 manat) təşkil edir. Bu şəraitdə müəssisədə 
istehsalat  levericinin  səmərəliliyi  2  vahidədək  aşağı  düşür 
(15000:75000).  Sabit  məsrəflərin  10%  azalması  (80000 
manatdan  72000  manatadək)  müəssisənin  mənfəətinin  53000 
manatadək  (375000  –  25000  –  72000)  və  yaxud  17.8% 
artmasına  səbəb  olmuşdur.  Bu  halda  zərərsizlik  nöqtəsi  pul 
ifadəsində  216000  manat  (72000  :  (125000  :  375000))  manat, 
cinsi ifadəsində isə 288 ədəd (216000 : 750) təşkil etmişdir. 
Müəssisənin  davamlılığının  marjinal  ehtiyatı  159000 
manat  (375000  –  216000)  və  yaxud  212  ədəd  (159000  :  750) 
olmuşdur. 
Sabit  məsrəflərin  10%  azalması  nəticəsində  istehsalat 
levericinin səmərəliliyi 2.36 vahid (125000 : 53000) təşkil edir, 
ilkin  səviyyə  ilə  müqayisədə  0.42  vahid  (2.78  –  2.36)  aşağı 
düşmüşdür. Aparılan təhlildən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, 
istehsalat  levericinin  səmərəliliyinin  dəyişilməsinin  əsasını 
müəssisənin  məsrəflərinin  ümumi  cəmində  sabit  xərclərin 
xüsusi çəkisinin dəyişilməsi təşkil edir. 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
224 
 
Əlavə cədvəl 1. 
S/n 
Göstəricilər 
Metallar 
Yekun 
Qur-
ğuşun 
Sink 
Mis 
1 
1 ton metalın 
tərkibi, kq. 
20 
60 
80 
X 
2 
Filizdən nəzərdə 
tutulan alınma 
60 
80 
80 
X 
3 
1 kiloqramın 
qiyməti, manat 
800 
600 
2000 
X 
 
4 
Alınan metalın 
qiymətləndirilmə-
si 
 
48000 
 
144000 
 
640000 
 
832000 
 
5 
Ümumi dəyərdə 
məsrəflərin xüsusi 
çəkisi, % 
 
5,8 
 
17,3 
 
76,9 
 
100 
6 
1 ton filizin 
məsrəfləri, manat 
69600 
207600 
922800 
1200000 
7 
Metalın faktiki 
miqdarı, kq 
10 
50 
70 
X 
 
8 
1 kq metalın 
maya dəyəri, 
manat 
 
6960 
 
4150 
 
13180 
 
X 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
225 
 
Əmək ödənişi xərclərinin və sosial ehtiyaclara ayırmaların 
bölüşdürülməsi 
Əlavə cədvəl 2. 
S/n 
Təsərrüfat əməliyyatlarının məzmunu 
Məbləğ 
(man.) 
1 
2 
3 
1. 
1 N-li sexin işçilərinə əməkhaqqı 
hesablanmışdır, o cümlədən: 
A məmulatı istehsal edən işçilərə 
B məmulatı istehsal edən işçilərə 
Sex avadanlıqlarına xidmət edən işçilərə 
Sex qulluqçularına 
 
 
115400 
103600 
24600 
20800 
2. 
 
2.1. 
 
 
 
 
 
2.2. 
 
 
 
 
 
2.3. 
 
 
 
 
 
2.4. 
Sığorta qurumlarına və sosial ehtiyaclara 
ayırmalar aparılmışdır, o cümlədən: 
Pensiya Fonduna 
A məhsulu istehsal edən işçilərə 
B məhsulu istehsal edən işçilərə 
Sex avadanlıqlarına xidmət edənlərə 
Sex qulluqçularına 
 
Sosial Sığorta Fonduna 
A məhsulu istehsal edənlərə 
B məhsulu istehsal edənlərə 
Sex avadanlıqlarına xidmət edən işçilərə 
Sex qulluqçularına 
 
Məcburi tibbi sığortaya ayırmalar 
A məhsulu istehsal edənlərə 
B məhsulu istehsal edənlərə 
Sex avadanlıqlarına xidmət edən işçilərə 
Sex qulluqçularına 
 
Sosial Sığorta Fonduna (əlillər üçün) 
A məhsulu istehsal edənlərə 
B məhsulu istehsal edənlərə 
Sex avadanlıqlarına xidmət edən işçilərə 
Sex qulluqçularına 
 
 
 
25338 
22792 
5412 
4576 
 
 
3347 
3004 
713 
603 
 
 
5885 
5284 
1255 
1061 
 
 
2177 
1865 
443 
374 

---