Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
56 Qeyri-balans əməliyyatları dünya bank fəaliyyətində yeni bir təzahür deyildir. Kredit idarələri əvvəllər də onların ayrı-ayrı növlərini məsələn, trast əməliyyatları, forvard, valyuta əməliyyatları ilə aparılan əməliyyatları həyata keçirmişdir. Lakin yaxın zamanlaradək qeyri-balans fəaliyyətinin həcmi nisbətən böyümüşdür. Bu vəziyyət 80-ci illərin əvvəllərində kəskin şəkildə dəyişmişdir. Qeyri-balans əməliyyatları bank fəaliyyətinin aparıcı istiqamətinə çevrilmişdir. Onlardan daxil olan gəlirin bank gəlirinin formalaşmasında mühüm yeri vardır. Qeyri-balans fəaliyyəti Amerika banklarında daha geniş yayılmışdır. Qeyribalans əməliyyatlarının otuzdan çox növü mövcuddur. Onlar banklara aşağıdakı mühüm məsələləri həll etməyə imkan verir: Risklərin (xüsusilə kredit və bazar) bazar iştirakçıları arasında bölünməsi və onların sığortalanması; Kreditorla əlaqələrin genişləndirilməsi; Əlavə gəlir əldə olunması və aktivlərin gəlirliliyinin artırılması; Bankın nəzarət orqanları tərəfindən tələb olunan əməliyyatların artırılması zamanı kapital və aktivlər arasında nisbətin qorunması; Aktivlər və passivlərin idarə edilməsi; Etibarnamə əməliyyatlarının həyata keçirilməsi. Müasir dövrdə bank əməliyyatlarının miqyası genişlən- dikcə, onların təsnifatı da dəyişir. 2.4. Bank əməliyyatlarının gəlirliliyi, riskləri və sığortalanması Bankın gəlir və xərclərinin təsnifatı bank fəaliyyətinin mühüm göstəriciləri olan bankın maliyyə sabitliyi, hər qrup əmanət üçün orta itkisiz gəlirlilik kimi göstəricilərin hesablan- masına imkan verən nəticələrin marcinal təhlili metodunun istifadəsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bank fəaliyyəti 57 təhlilində məqsəd bank gəlirləri həcminin dəyişməsinin son maliyyə nəticələrinə (bank gəlirinə) təsir səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir. Bank fəaliyyətinin itkisizlik modelinin qurulması zamanı bir sıra təklif və məhdudiyyətlər nəzərə alınır: - təhlil əməliyyatların həcminin mövcud istehsal amilləri ilə məhdudlaşdığı qısamüddətli zaman çərçivəsində həyata keçirilir; əməliyyatların miqyası nəzərdən keçirilir; - təhlil olunanlardan başqa bütün dəyişən vəsaitlər dəyiş- məz olaraq qalır; - bankın bütün xərcləri daimi və dəyişən vəsaitlərə bö- lünür; - ümumi xərclər və bank əməliyyatları həcmindən ümumi gəlirlərin asılılığına yol verilir; - yatırılmış vəsaitlərin həcmi üçün dəyişən xərclər və faiz dərəcəsinin səviyyəsi müəyyənləşdirilir. Əsas təhlil elementləri əməliyyatın gəlirlilik dərəcəsi və maliyyə sabitliyi ehtiyatı göstəriciləridir. Əməliyyatın təsir qüvvəsi göstəricisinin iqtisadi məzmunu aşağıdakılardan ibarətdir: bank gəlirlərinin 15% dəyişməsi onun mənfəətinin də həmin faiz nisbətində dəyişməsinə gətirib çıxarır. Bank xərclərinin şərti-daimi və şərti-dəyişən xərclərə bölünməsi onların bir hissəsini itkisiz fəaliyyət məqsədilə aktiv əməliyyatlardan əldə edilən gəlirlərlə bağlanmalı olan xərclər kimi müəyyən etməyə imkan verir. «İtkisizlik nöqtəsi» anlayışı bankın gəlir əldə etmədiyi, lakin, xərclərin də baş vermədiyi minimal yol verilən gəlir başa düşülür. Minimal yolverilən gəlir mühüm təhlil göstəricilərindən biri olan maliyyə sabitliyinin səviyyəsini (MSS) hesablamağa imkan verir. Maliyyə sabitliyinin səviyyəsi dedikdə, bankın ümumi gəliri daxilində minimal yol verilən gəlirin tutduğu yer nəzərdə tutulur. Bankın minimal yolverilən gəlirnin həcmi nə qədər aşağı olarsa, bankın maliyyə sabitliyi ehtiyatı da bir o qədər yuxarı olar. Maliyyə sabitliyi ehtiyatı (MSE) ümumi gəlirin səviyyəsinin azalmasını göstərir. Bankın daimi xərclərinin bütün 58 növ gəlir əməliyyatlarına bölünməsinin mürəkkəb proses olması səbəbindən bütün cəlb olunmuş vəsaitlər üçün şərti-daimi xərc- lərin ödənilməsi əmsalını qiymətləndirməyə imkan verən minimal yol verilən gəlirin hesablanmasının asanlaşdırılmış metodu mövcuddur. Bank fəaliyyətinin itkisizlik nöqtəsinin hesablanmasının digər metodları da mövcuddur. Belə metodlardan biri bankın sıfır gəlir marcasının (BM) hesablanması əsasında yaranmışdır. Bankın gəlir marcası – aktiv və passiv əməliyyatların dərəcələri arasındakı minimal uyğunsuzluqdan ibarətdir. Bu, bankın fəaliyyəti üçün ümumi xərcləri ödəməyə imkan verir, lakin gəlir gətirmir. Daha doğrusu, faiz şəklində gəlir gətirən yerləşdirilmiş bank vəsaitlərindən əldə edilmiş komissiya haqları və digər gəlirlər hesabına ödənilmiş xərclərin həcmini xarakterizə edir. Göstəricinin həcmi nə qədər aşağı olarsa, bankın gəlirləri artırmaq ehtimalı da bir o qədər çoxdur. Yuxarıda qeyd edilmiş metod analoci olaraq ehtiyatların və gəlir (sıfıra bərabər) marcasının orta real dəyəri əsasında hesablanmış faiz dərəcəsi sıfıra bərabər marcanın məbləği və cəlb edilmiş ehtiyatların orta dəyəri kimi yatırımların orta minimal zəruri gəlirlilik dərəcəsini müəyyən etməyə imkan verir. Lakin bir çox banklar üçün gəlir marcasının hesablanması kreditləşdirilmənin üstün fəaliyyət növü olması və əksər hallarda bankın ümumi xərclərinin faizsiz xarakterli gəlirlərlə tam olaraq ödənilməsi səbəbindən sıfıra bərabər marcanın mənfi rolunun yaranması ilə mürəkkəbləşir. Bu uyğunsuzluğun aradan qaldırılması üçün adətən əməliyyatların daxili dəyər əmsalının (DDƏ) hesablanmasına müraciət edilir. Bank əməliyyatlarının daxili dəyər əmsalının qiymətləndirilməsi çərçivəsində həmin əmsalın dəyişikliyə uğramasına səbəb olan əsas amillərin aşkar edilməsi məqsədilə faktor təhlilinin həyata keçirilməsi məqsədəuyğundur. Təhlilin sonrakı mərhələlərində bankın xalis gəlirinin formalaşmasının təhlilini keçirmək tövsiyə edilir. Bununla əlaqədar olaraq bankın xalis gəlirinin geniş yayıldığı multiplikativ modelinə müraciət etmək olar. Bu model Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|