Cilt: , Yıl: 1, Sayı: (2012) issn: 2147-3668 İKTİsat teoriSİnde emeğİN ÖYKÜSÜ: değERİn kaynaği olan emekten marjinal faydanin

 

Ersan Bocutoğlu

 

136

  

Emek ve Toplum                                                                                            (Cilt: 1, Yıl: 1, Sayı: 1)

 

 

 

 

Dikkat edilirse Say ve Senior’un değeri belirleyen unsurlar konusundaki 

yaklaşımları, Ricardo’nun emek-değer teorisinden duydukları rahatsızlığın, 

emeğe karşı sermaye sahiplerini koruma endişesinin bir sonucudur.   

 

    IV. Aşama: Karl Marx’ın Emek-Değer Teorisi 

Karl  Marx’ın  (1818-1883)  analizinin  başlangıç  noktası,  kapitalist  top-

lumda  malların  analizidir  (Ekelund  ve  Hebert,  1975,  ss.  179-180).  Mallar, 

kar  amacıyla  üretilen  ve  insan  ihtiyacını  karşılama  özelliğine  sahip  olan 

nesnelerdir.  Mallar  insan  ihtiyaçlarını  iki  şekilde  karşılayabilir:  Doğrudan 

tüketim  malları  şeklinde  veya  dolaylı  olarak  yatırım  malları  (üretim 

araçları) seklinde.   

Kullanım değeri (yani fayda), bütün servetin özünü oluşturur. Kullanım 

değeri  olmazsa  değişim  değeri  olamaz.  Marx  ne  kullanım  değerini  sayısal 

olarak  ölçmeye  ne  de  azalan  fayda  ilkesini  araştırmaya  çalıştı.  Kullanım 

değerine  ilave  olarak,  malların  bir  de  değişim  değeri  vardır.  Değişim 

değerine kısaca değer denir.  Demek ki bir malın kullanım değeri her malın 

özünde  mevcuttur.  Ancak  her  malın  değişim  değeri  olmayabilir.  Değişim 

değeri olan mallar, aynı zamanda bir değere sahiptir.  

Bir  malın değerini  belirleyen  nedir?  Marx’a  göre,  bir malın  değeri,  nor-

mal  üretim  şartları  ve  emeğin  ortalama  becerisi  ve  yoğunluğu  veri  iken, o 

malın  içinde  gömülü  bulunan  sosyal  olarak  gerekli  emek-zamandır.  Sosyal 

olarak gerekli emek-zaman; 



 

O malın üretiminde kullanılan doğrudan emeği, 



 

O  malın  üretiminde  kullanılan  makine  ve  ham  maddeyi  (dolaylı 

emeği), 



 

Üretim sürecinde mala transfer edilen değeri kapsar. 

Ortalama  sosyal  olarak  gerekli  emek-zamanın  bir  çift  ayakkabıyı  10 

saatte  yaptığını  varsayalım.  Tembel  ve  yeteneksiz  bir  işçinin  bir  çift 

ayakkabıyı  20  saatte,  teknoloji  kullanan  yetenekli  bir  işçinin  de  5  saatte 

yapması durumu değiştirmez. Hesaplamada ortalama sosyal olarak gerekli 

emek-zaman dikkate alındığı için, toplumun bir çift ayakkabı imali için ge-

rekli olan ortalama sosyal olarak gerekli emek-zaman 10 saattir.  

Bir malın değeri, basit ortalama sosyal olarak gerekli emek-zaman birimi 

ile  ölçülür.  Bir  mühendisin  emeği  ise,  mesela  beş  ortalama  sosyal  olarak 

gerekli  emek-zaman  birimi  olarak  değerlendirilir.  Bir  mühendis  sanki  beş 

ortalama işçi imiş gibi işlem görür. 

---

 

 

İktisat Teorisinde Emeğin Öyküsü 

 

(

Cilt: 1, Yıl: 1, Sayı: 1

)                                                                   

Emek ve Toplum  

137

 

 

 

 

Piyasa,  bir  malın  fiyatını  o  malın  ortalama  emek  maliyetine  (ortalama 

sosyal  olarak  gerekli  emek-zamana)  göre  belirler.  Bir  mal,  mesela  altın, 

bütün  değerleri  yansıtan  evrensel  bir  ölçü  olarak  kullanılabilir.  Mesela  bir 

ceket 1 gram altın ile değiştiriliyorsa, yani ceketin fiyatı bir gram altın ise, 

bunun anlamı bir gram altının ve bir ceketin üretilmesinde kullanılan orta-

lama  sosyal  olarak  gerekli  emek-zamanın  eşit  olmasıdır.  Bu  durum  para 

cinsinden de ifade edilebilir. 1 gram altın 150 TL ise,  ceketin fiyatı 150 TL 

olacaktır. 

Bir malın arz ve talebindeki değişmeler, malın fiyatını gerçek değerinden 

saptırabilir.  Fiyatlar  bu  değişimleri  dikkate  alarak,  kendisini  ayarlar,  so-

nunda bir malın fiyatı, üretiminde kullanılan ortalama sosyal olarak gerekli 

emek-zamana eşit hale döner. 

Marx’ın  emek-değer  teorisi  Ricardo’nun  emek-değer  teorisinden 

farklıdır. Marx’a göre, emek-zaman malların ve hizmetlerin mutlak değerini 

belirler. Ricardo’da ise emek-zaman malların ve hizmetlerin nispi (göreceli) 

değerinin  ölçüsüdür.  Marx’ın  emek-değer  teorisi,  sermaye  ve  toprağın  bir 

malın değerine hiç katkıda bulunmadığını ileri sürmektedir. Ricardo, hiç rant 

getirmeyen  topraklara  gelinceye  kadar,  toprağın  malların  değerine  katkı 

yapmaya devam ettiğini düşünmektedir.  

Marx’a  göre  bütün  mallar  ortalama  sosyal  olarak  gerekli  emek-zaman 

değerinden  satılır.  Değerin  yaratılmasında  kapitalistin  payı  olmadığına 

göre, kapitalist nasıl kar eder? Kapitalist, üretim sürecinde, ancak ve ancak 

kendine  ödenen  değerden  daha  fazla  bir  değer  üretme  kapasitesine  sahip 

bir  mal  kullanırsa  kar  edebilir.  Kendine  ödenen  değerden  daha  fazla  bir 

değer  üretme  kapasitesine  sahip  bir  mal  var  mıdır?  Marx’a  göre  bu  mal 

emektir.  Marx  bu  temele  dayanarak,  sömürü  teorisini  oluşturur.  Marx’ın 

sömürü  teorisinin  temel  kavramları  şunlardır  (Bocutoğlu,  2012,  ss.  136-

142). 

 

Emek Gücü ile Emek Zaman Arasında Ayırım: Emek gücü, bir kimse-

nin çalışma ve mal üretme kudretidir. Emek zaman ise işin cari akışı süreci 

ve  süresidir.  Emek  gücünün  kendisi  piyasada  alınıp  satılabilen  bir  maldır. 

Kapitalistin  kar  elde  edebilmesi  için  emek  gücüne  ihtiyacı  vardır.  Emek 

gücünün değerini belirleyen nedir?  Emek gücünün değeri, işçi ve ailesinin 

bir günlük ihtiyaçlarının giderilmesi için gerekli olan malların ve hizmetle-

rin üretilmesi için sosyal gerekli olan emek-zamandır. Söz gelimi bir işçinin 

kendisi  ve  ailesinin  günlük  ihtiyacını  karşılayacak  malları  ve  hizmetleri 

---