Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
100 - kimi misralarımdan xofa düşən «özümüzünkülər» əsəbi şəkildə üzümə deyirdilər ki, «nərimanlaşmaq» yox, «leninləşmək» lazımdır. Həmin bu məsələnin üstündə, bir intervüsünə görə indiki İsa Muğannanı da çox incitmişdilər. Onu da deyim ki, mən ilk dəfə Heydər Əliyevlə 1966-cı ildə DTK-da görüşmüşdüm. «Nəriman» poemasını işləmək üçün lazım olan materialların icazəsini o verdi... O, məni ilk dəfə müsavatın arxivinə buraxdırdı» 1 . H.Əliyevin şəxsində ədəbiyyat və sənətin böyük qədirşünasını tapan yazıçılarımız artıq fərdin, insanın daxili aləminin təhlilindən lirik psixologizm, mənəvi- əxlaqi axtarışlar aparmağa keçdilər. Bir sözlə, yazı- çılarımızın əli-qolu açıldı. Onlar sərbəst ola bildilər. Bu barədə söylədiyi mülahizələri Y.Qarayev konkret əsərlərlə illüstrasiya etmək üçün bir neçə nümunəni misal gətirir: İ.Məlikzadənin «Quyu», «Evin kişisi», Ə.Əylisli- nin «Güllü paltar mövsümü», «Gilənar çiçəklərinə dediklərim», S.Əhmədlinin «Yaşıl teatr», «Toğana», Ç.Hüseynovun «Məhəmməd, Məmməd, Məmiş», S.Azərinin «Günəşə sarı gedəndə», «Dalanda», Elçinin «Dolça», «Baladadaşın toy hamamı», Ş.Arifin «Məni qınamayın» və s. və i.a. H.Əliyev hər şeydən əvvəl öz xalqının, öz vətəninin vurğunudur. Sonra ana təbiətin, ana dilinin, poeziyanın, şeirin-sənətin, ədəbiyyatın, musiqinin, rəssamlığın, memarlığın, gözəlliyin, elə- obaya, insana hörmətin vurğunudur. O, şeirimizi, istər klassik, istərsə 1 N.Həsənzadə. Tariximiz, taleyimiz, Bakı, 2002, s. 13 101 də çağdaş – çox sevir, duyur, mənalandırır, dəyərləndirir. H.Əliyev bu nemətlərdən həzz duyur, zövq alır, bir sərraf dəqiqliyi ilə qiymətləndirməyi bacarır. Bütün bunlar insanı heyrətləndirir, ona möcüzə kimi görünür, əslində elə belədir. Doğrudan da, hər hansı elmin müəyyən sahəsinin qədərincə böyük bilicisi, professional mütəxəssisi olmaq mümkündür. Lakin insanın, həm də yaradıcı insanın bütün zehni-idraki qabiliyyətinin hər birində bu qədər müvəffəq olmaq müşkül məsələdir. Halbuki H.Əliyev bu sahələrin hər birində alternativsizdir, analoqu yox- dur. O həmin sahələrin hər birini son dərəcə məharətlə, harmonik və sintetik şəkildə birləşdirməyi bacarır. H.Əliyev klassikləri də, müasirləri də böyük məhəbbətlə sevir, Nizamidən də, Xaqanidən də, Füzulidən də danışanda onun səmimiyyətinə, duymaq qabiliyyətinə heyran olmaya bilmirsən. O, həm də ədəbiyyat tarixinin bu və ya digər mərhələlərində yaşamış dahi yazıçıların zəngin mədəni irsinin xiridarı kimi çıxış edir. Yaxud ümumi problematik, konseptual problemləri cəsarətlə qaldırır və həll edir. O yazır: «Biz Nizaminin, Xaqaninin, Füzulinin adlarını böyük iftixar hissi ilə çəkirik və onların əsərlərini oxuyaraq xalqımızın nə qədər dahi, müdrik və istedadlı olduğunu bir daha dərk edirik. Eyni zamanda bunlarla fəxr edirik, öyünürük. Öyünməyə də haqqımız var. Çünki bu böyük insanlar nəinki bizim xalqımızı, bütün bəşəriyyəti, bəşər tarixini zənginləşdirən əsərlər yazmışlar» 1 . 1 Həmin əsər, s. 413. 102 H.Əliyev ədəbiyyat və mədəniyyəti xalqımızın milli sərvəti və intellektual mülkiyyəti adlandıraraq yazmışdır: «...Azərbaycan xalqının milli sərvəti və intellektual mülkiyyəti, eyni zamanda, Azərbaycanın ədəbiyyatıdır, mədəniyyətidir... Bizim mənəvi potensialımız – ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz intellektual potensialımızın əsasını təşkil edir... Bunu yaradanlar bizim xalqın dahi insanlarıdır» 1 . H.Əliyev ədəbi tənqid haqqında da, mövzu, xarakter məsələləri barədə də orijinal mülahizələr yürütmüşdür. H.Əliyev bu münasibətlə demişdir: «...ya- zıçıların yaradıcılığında nöqsanlar və qüsurlar az deyildir. Mövzu aktuallığı arxasında gizlənən çiy, səthi nəsr, poeziya və dramaturgiya əsərlərinin meydana çıxması ilə barışmaq olmaz. Bədii cəhətdən dayaz, sönük yazılar oxucuların haqlı narazılığına səbəb olur. Bəzən zəif, bədii cəhətdən cılız, ideya cəhətdən qüsurlu, qəhrəmanların xırım-xırda işlərlə məşğul olduğu kitab- ların, tamaşaların, kinofilmlərin nəşr edilməsi, səhnəyə, ekrana və efirə yol tapması yaradıcılıq təşkilatlarının və tənqidçilərin məhz lazımi tələbkarlığının, professional tələbkarlığının olmamasından irəli gəlir» 2 . O dönə-dönə deyirdi: Ədəbi prosesin inkişafında tənqidin rolu böyükdür... Razılıq hissi ilə deyə bilərik ki, ədəbiyyatımızın inkişafına tənqidin köməyi son zamanlar nəzərə çarpacaq dərəcədə güclənmişdir. Lakin görüləsi iş hələ çoxdur. Ən əvvəl tənqidçilərimizin və 1 Həmin əsər, s. 420. 2 Yenə orada, s. 135 103 ədəbiyyatşünaslarımızın məqalə və kitablarının ideya və bədii səviyyəsi dönmədən yüksəldilməlidir. Axı, bədii əsərin və ya ədəbi hadisənin yalnız səriştəli, prinsipial, obyektiv və xeyirxah təhlili müəllifə və oxucuya fayda verə bilər. Axı, tənqidin məqsədi yazıçıya, onun sənətkarlığının artmasına kömək etməkdir. Tənqid ədəbiyyatın mənafeyinə, deməli, ad-sanından və keçmiş xidmətlərindən asılı olmayaraq, yazıçıların özlərinin mənafeyinə xidmət etməlidir. Təəssüf ki, bəzi tənqidi çıxışlar həm forma, həm də mahiyyət etibarilə cılız olur, bəzən subyektivist, qərəzkar xarakter daşıyır. Tənqidçilərimiz cari ədəbiy- yatla az məşğul olurlar, geniş oxucu kütləsi içərisində böyük maraq oyadan ayrı-ayrı əsərlər haqqında uzun müddət fikir söyləmir, bəzi müəlliflərin açıq-aşkar səhvləri haqqında susur və ya mövzunun aktuallığı ilə bəraət qazandırırlar. Bununla əlaqədar olaraq unudulmaz Səməd Vurğunun sözlərini xatırlatmaq istəyirəm: «Nahaq yerə bəzi tənqidçilər, həmçinin müəlliflərin özləri əsərin formasının yoxsulluğunu və ya solğunluğunu «mövzunun aktuallığı» ilə pərdələmək istəyirlər. Əgər bu və ya digər bir mövzu həyatda, doğrudan da, aktualdırsa, belə mövzu obrazlılıqdan məhrum və solğun bir formada yazılmış əsərdə öz aktuallığını itirir... Bədii əsəri təhlil edərkən bir möv- zunun aktuallığı haqqında ümumiyyətlə mücərrəd şəkil- də yox, konkret, bir əsərdə mövzunun konkret bədii həlli haqqında danışmalıyıq». Səməd Vurğunun bu Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|