Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
52 Çünki dastanın əvvəldən axıra qədər onun dilindən verilməsi, ya da onun adı ilə tez-tez bağlanılması — hər boyun əvvəlində və ya sonunda Dədə Qorqudun gəlib boy boylayıb, soy söyləməsi — onu göstərir ki, böyük ozan Dədə Qorqud sanki ayrı-ayrı boyları bir- birinə bağlayan başlıca vasitə, nağılçı, təhkiyəçi və boyların nəğməkarı, onların müşayiətçisi kimi çıxış edir. Aşıq poeziyasına xas olan hər şeirin, yaxud qoşmanın sonunda müəllifin hökmən öz təxəllüsünü söyləməsi xüsusiyyəti də, Səməd Vurğunun zənnincə, «Dədə Qorqud» dastanlarından gəlir. Bu isə müasir aşıq şeirimizin qədim izlərinin dastanlarımızda da mühafizə edildiyinə dair şairin bəzən, hətta ötəri şəkildə dediyi fikirlərini bir daha təsdiqləyir: Belədir, oxucum, aqil babalar, Bir dastan yaradır ikicə sözlə. Böyük şair qoca ozanı çağdaş dövrün «sinədəftər- ləri, gözlərində feyzi-ədəbin yuva saldığı, dillərində qə- rinələrin dastan olduğu, ürəklərində hikmətamiz, arifanə söhbətlərin ilhamı çağlayan xalq müdrikləri» ilə mü- qayisə edir: Nə bir kitab görmüş onlar, nə də məktəb, Hər birisi yaranmışdır sinədəftər. Gözlərində yuva salmış feyzi-ədəb Dillərində dastan olmuş qərinələr. Hikmətamiz, arifanə söhbətlərin İlhamı var bu ağtüklü sinələrdə 1 . 1 S.Vurğun. Əsərləri, II с., Bakı, 1961, s.306 53 Səməd Vurğun «Kitabi-Dədə Qorqud», «Kor- oğlu», «Qaçaq Nəbi», «Şah İsmayıl», «Novruz» və s. xalq dastanlarındakı mübarizə motivlərindən, xüsusilə vətənpərvərlik məsələlərindən tez-tez danışar və onlara yeri gəldikcə istinad edərdi. «Bizim xalqımızın təfəkküründə yaşayan bədii söz, məfhum, insanlığın böyük idealları, humanizm və idrakın təntənəsi uğrunda aparılan mübarizədə hər zaman mübariz bir vasitə olmuşdur. Heç də təəccüblü deyildir ki, Azərbaycanın bir çox məşhur dövlət xadimləri və el qəhrəmanları eyni zamanda öz dövrünün qabaqcıl şairi olmuşdur. Bizim xalqımızın tarixində qılıncla qələmin çox qədim bir qardaşlığı var». 1 Burada bizim folklorumuzun spesifikliyi ifadə edilmişdir. Doğrudan da, bizim, istisnasız olaraq, bütün qəhrəmanlıq dastanlarının baş surətləri həm lirik, incə qəlbli bir şair, həm də bahadır gücünə malik yenilməz iradəli, əzəmətli qəhrəmanlardır. Onların düşmənlərlə savaş səhnələri, epik-qəhrəmanlıq lövhə- ləri verilməklə, əksər halda həm də bir şair kimi təq- dim olunurlar. Bu qəhrəmanların bəzən hala münasib olaraq dillərindən də şeirlər, mahnılar eşidirik ki, on- lara ən istedadlı şairlər belə həsəd apara bilərlər. Hətta həmin əhval-ruhiyyə və ovqat da şairanə bir dillə təs- vir edilir ki, mənsur şeir təsiri bağışlayır. Təsadüfi deyildir ki, Səməd Vurğun «Dədə Qor- qud» dastanında verilmiş ana obrazından bəhs edər- kən, onun ülviyyəti barədə əsərin ən şairanə və emo- 1 S.Vurğun. Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında, «Ədəbiyyat qəzeti», 21 oktyabr 1943 54 sional epizodunu misal gətirir. Bu, dastanın «Dirsə xan oğlu Buğacın boyunu bəyan edər» boyuna aiddir. Burada şair ananın müqəddəsliyini xatırlatmaqla ana qüdsiyyəti, ana müqəddəsliyi, ana məhəbbəti, onun öz övladının xilası naminə özünü qurban verməsi kimi fədakarlığı gənclərimizə örnək kimi göstərmişdir. Hə- min epizodda deyilir ki, ana öz sevimli oğlu Buğacın qayıtmadığını görüb qırx incəbelli gözəllə onu axtar- mağa çıxır. Onlar Buğacı ölümcül yaralanmış halda tapırlar. Əfsanədə deyilir ki, Xızır nazil olaraq Buğacın yarasını üç dəfə sığamış, bu cür yaraların yalnız «ana südü» və «dağ çiçəyi» ilə sağalacağını, yalnız onunla məlhəm tapacağını deyərək yenə də qeyb olmuşdu. Ana oğlu üçün ağladığı zaman Uruz Xızırın dedikləri- ni ona yetirir. Bu vaxt «qırx incə qız yayıldı. Oğlanın anası əmcəyini bir sığadı, süd gəlmədi, iki sığadı, süd gəlmədi, üçüncüdə kəndiyə zərb elədi, qanı doldu, sıxdı südü ilə qanqarışıq gəldi». 1 S.Vurğun öz sövqi-təbi ilə hamıdan qabaq hiss etmişdi ki, Nizami kimi cahanşümul bir sənətkar yetirmiş Azərbaycan xalqı ondan qabaq böyük dahilər yetirməli idi ki, Şərq intibahının bu cür bənzərsiz ədə- bi məktəbi bina tuta idi. Onun kimi yaradıcı fikir nə- həngi meydana gələ idi. Vaxtı ilə rus tənqidçilərindən Skosıryov adlı biri- sini kəskin tənqid edən şair göstərir ki, Nizami hansı bir zəmin üzərində öz böyük əsərlərini yarada bilmiş- dir?.. Başdan-başa savadsız və dilənçi bir xalq necə 1 Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, 1939, s.27 55 oldu ki, Nizamini yaratdı? Şair göstərir ki, Nizamini yetirən çox zəngin ədəbi mühit olmuşdur. Bunlardan biri klassik yazılı ədəbiyyatımız və digəri kökü çox qədimlərə gedən folklorumuz idi. «Nizami yaradıcılı- ğında Azərbaycan xalqının olduqca zəngin folklorun- dan geniş istifadə edilmişdir. Nizaminin çox əsərlərin- də təsiri görünən məşhur xalq eposu «Kitabi-Dədə Qorqud» hələ 11 -ci əsrdən (digər yazılarında bu rəqə- mi bir az da qədimə apararaq 9-cu əsr kimi göstərir — C.A.) bəri şöhrət qazanmışdır». 1 S.Vurğunun 1939-cu ildə Nizamiyə dair yazdığı məqalələrdə bu məsələ təkrar-təkrar vurğulanır. Bəlkə də elə bu səbəbə görə M.Ələkbərov adlı bir tədqiqatçı şairin bu sözlərindən ruhlanaraq, öz namizədlik dis- sertasiyasını həmin məsələnin araşdırılmasına həsr et- miş, «Dədə Qorqud»un Nizami yaradıcılığı ilə səslə- şən əsas nöqtələri haqqında müəyyən məlumatlar ve- rir. 2 S.Vurğun ədəbiyyatımızı ən qədim zamanlardan tarixə yoldaşlıq edən ictimai şüur forması kimi olaraq, hətta tarixin müəyyən qaranlıq nöqtələrinə işıq salan bir təsisat kimi qiymətləndirir. «Çoxəsrlik tarixi olan Azərbaycan ədəbiyyatı, qüdrətli qəhrəmanlıq və rəşa- dət tarixidir. Azərbaycan ədəbiyyatının ən qədim abidəsi IX əsrdə yaradılmış olan məşhur xalq eposu «Kitabi-Dədə Qorquddur». 3 1 S.Vurğun. Əsərləri, V с., Bakı, 1972, s.108 2 M.Ələkbərov ―Nizami Gəncəvi və Azərbaycan xalq yaradıcılığı‖ namizədlik dissertasiyası, 1947, ADU kitabxanası 3 S.Vurğun. Əsərləri, V с., Bakı, 1972, s.136 Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|