Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3. Kuşan imperiyasının «Böyük İpək Yolu»nda mövqeyi
19
karvanlar pul və ipək parça verərək ərzaq əldə edirdilər. Qərb ölkələrinin əhalisi belə düşünürdü ki, Çin çox zəngin ölkədir və istədiyi hər şeyi əldə edə bilər. Fərqanə ətrafında üzümdən şərab hazırlanır, yonca becərilirdi. Çin ölkəsinə bu bəlli deyildi, Çin karvanları bu ölkədən öz ölkəsinə qayıtdıqda üzüm və yonca toxumlarını Çinə gətirdilər. Bu vaxt Qərbdən – Orta Asiyadan gətirilən “Göy atları” da çoxalmışdır. Bu atların bəslənilməsində yonca böyük rol oynayırdı ki, bu atların sayəsində də Çin ordusu qüvvətlənmişdi. Fərqanədən Parfiyaya qədər ərazidə müxtəlif dillərdə danışan, lakin adətləri eyni olan əhali yaşayırdı. Parfiya tacirləri az bir qazanc üçün çox uzun bir alış-veriş edirdilər. Onlar karvanlarla Çinə gedir, bəzək əşyaları hazırlayırdılar. Parfiyada qızıl və gümüşdən sikkələr kəsirdilər. E.ə. 114-105-ci illər Çinin güclü dövrü kimi xarakterizə olu- nur. Bu dövrdə ölkənin cənubunda və şərqində olan tayfalar məğlub edilərək onlara məxsus ərazilər mərkəzi hakimiyyətə tabe edilmişdi. Qərb istiqamətində karvan yollarına nəzarət güclənmişdi. Çinin qərb qapısı sayılan və e.ə. 121-ci ildə hunların əlindən alınan Qausuda əhalinin sıx məskunlaşması baş verirdi. E.ə. 108-ci ildə Çin hökmdarı yeni bir şəhər – Çin mənbələ- rində Cin-cüan adlanan şəhər salır. Bununla da, hunlarla tibetlilərin yaratdıqları yol bağlanmış oldu. Çin qərbdə yüecilər və Toharıstan arasında əlaqələr qurdu. Sonralar bu şəhərlərlə qohumluq əlaqələri yaradıldı. Elə bu səbəbdən də, hunlar Çinə yürüş etdikdə (e.ə.114-105-ci illər) Çinin bütün şimal-qərb sərhədlərini – Qərbə gedən karvanların keçdikləri şəhərləri hədəfə almışdılar. Hunlar Şərqi Türküstanın böyük əkin və ticarət yollarını və şəhərlərini, o cümlədən e.ə. 72-ci ildə Qərbi Türküstana gedən yoldakı Kuça və Aksu kimi əkinçilik və ticarət şəhərlərini ələ keçirdilər. Artıq hunlar Qərbi Türküstan- dan Fərqanəyə qədər olan zonaları əllərində saxlayırdılar.
20
Çin də
öz növbəsində Türküstanın cənub-şərq hissələrindəki İpək yolunu nəzarət altında saxlamaq üçün orada qarnizonlar yerləşdirmişdi. E.ə. 60-51-ci illərdə Yih-cu şahzadələrinin xaqanlıq taxtında olması və onun ölkədəki nüfuzu, hun şahzadələrinin ona sığınmasına səbəb olmuşdu. Bundan istifadə edən Çin də şimal və cənub İpək yollarını nəzarət altına almağa çalışdı. Cənub İpək yolu Çin üçün böyük əhəmiyyətə malik idi. Bu vaxta qədər şimal İpək yoluna hunlar nəzarət edirdilərsə, bundan sonra şimal yoluna da çinlilər nəzarət etməyə başladılar. Böyük Hun imperiyası İpək və karvan yollarının təhlükəsizliyində böyük
rol oynamışdı. İmperiyanın şəhərlərindən keçən karvanlar bu imperiyanın iqtisadiyyatının güclənməsində əvəzsiz xidmət göstərmişdi. Lakin hunların ərazisindən keçən bu karvanlar heç də həmişə təhlükəsizlikdən uzaq olmamışlar, hunlar karvanların qarşısını kəsir, bəzən isə onları tamamən qarət edirdilər. Türküstan şəhərləri İpək yolları üstündə olan böyük ticarət mərkəzləri idi. Bu mərkəzlər Türküstanda qədimdən müxtəlif tayfalardan əmələ gəlmişdi. Hunlar da Göytürklər kimi iqtisadi inkişaf baxımından bu şəhərlərin daxili işlərinə qarışmamışlar. Çin idarə üsulu böyük Orta Asiya şəhərləri üçün daha əlverişli idi. Türküstandakı kiçik dövlətlər Çinlə əlaqələri olduqları müddətdə yollar ticarət karvanları üçün açıq olurdu. Bu da ordularını Türküstanda ehtiyatda saxlayan Çin üçün daha ucuz başa gəlir və faydalı olurdu. 9-25-ci illərdə Türküstan hunların tabeliyinə keçir və vəziyyət dəyişir. Hunların Türküstan ərazilərindəki siyasəti imperiyanın iqtisadiyyatının güclənməsinə yönəldildiyindən onlar ticarətə nəzarəti öz əllərində saxlayır, ən yaxşı malları özləri alırdılar ki, Çinin imkanları zəifləsin. 52-ci ildə hun elçiləri Çinin tam qərbində, Çini Türküstana bağlayan Tibet və Altay dağlarından gələn yolları birləşirdirən yerdə yerləşən Vu-vek şəhərinə gəldilər. 64-cü ildə Orta Asiya hunları öncə “qarşılıqlı
21
ödəmə və mal dəyişdirmə yolu ilə ticarət etmək” məqsədilə oraya elçi göndərir, iki dövlət arasında dostluğun bərqərar olunmasını xahiş edirlər. Çinlilər bununla hun talanlarının dayanacağını düşündüklərindən bu istəyi qəbul etdilər. Bundan başqa hunlar çox ustalıqla Labnor çölünün cənubunda olan və bütün ticarət yollarının qovşağı hesab edilən Şanşan şəhərini və ondan heç də az dəyəri olmayan Kuçanı özlərindən asılı edə bilirlər. Şimaldakı böyük ticarət yolu üstündə olan Turfan və Qaraşar kimi böyük şəhərlər də hunların nəzarətinə keçir. Hunların təmkinli siyasəti bu böyük ticarət və əkinçilik şə- hərlərini bir qədər də genişləndirdi. Çindən bu ərazilərə xalı və ipək parçalar gətirilirdi. Hunlar Orta Asiya və Türküstanı ələ keçirdikdən sonra gözlərini Çinin qərbindəki və bütün yolların keçdiyi Qausu əyalətinə dikir və bu şəhəri də ələ keçirirlər. Qeyd edildiyi kimi, Labnorun cənubunda olan Şanşan şəhəri Çindən qərbə gedən əsas yolların üstündə yerləşirdi. Cənubdan Əfqanıstan və Hindistana, şimaldan Ön Asiyaya və Avropaya gedən yollar əsasən burada qovuşurdu. Bu şəhər Təklə-Məkan səhrasının içində idi. Hunlar Orta Asiyanın böyük ticarət şəhərlərində “səfirlik” adı ilə hərbi qarnizonu ehtiyatda saxlayırdı. Çin orduları isə Tibet dağlarının şimalında olan şəhərlərin alınması məqsədilə bu əraziyə kiçik dəstələr göndərirdilər. 76-cı ildən başlayaraq Orta Asiyada baş verən quraqlığın uzun illər davam etməsi Orta Asiya Hun imperiyası daxilində narazılıq və ixtişaşlar yaratdı. Lakin çətinliklərə baxmayaraq, hunlar Çin ordularını Orta Asiyadan qovmağa və Şimal ticarət yolunu ələ keçirməyə nail oldular.
1.3. Kuşan imperiyasının «Böyük İpək Yolu»nda mövqeyi
“Böyük İpək yolu”nda mövqeyi olan dövlətlərdən biri də Kuşan imperiyası idi. Kuşan dövlətinin Turfan bəyliklərinə axın Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|