Aзярбайъанда латын ялифбасына кечид
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yeni əlifba tarixinin yazılması
50 İsaxan İSaxanlı
kollegiyasının 23 may 1928-ci il tarixli qərarı.
1 yanvar 1929-cu ildən etibarən rəsmən latın əlifbasına keçiril- məsi haqqında Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 21 iyul 1928-ci il tarixli qərarı.
latın əlifbasının dövlət əlifbası elan olunması haqqında Dağıs- tan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin qərarı. Bu proses getdikcə daha da geniş vüsət alırdı. 1928-ci il fevralın 20-də, Daşkənt plenumunun nəticələrinə uyğun olaraq, ÜMYTƏK respublikalardakı bütün yerli təşkilatlarına onların fəaliyyət prinsiplərini özündə əks etdirən müraciət göndərir. Müraciətdə qeyd edilir ki, Yeni əlifbanın həyata keçirilməsi üçün tədbirlər planı əsasən aşağıdakı 2 hissədən ibarət olmalıdır. 1. ÜMYTƏK-nin yerli təşkilatlarının əsas vəzifəsi olan təbliğat işlərinin geniş miqyasda həyata keçirilməsi.
Xüsusi təşkil edilmiş kurslarda yeni əlifba ideyasını həyata keçirəcək təbliğatçıların hazırlanması;
yaradılması;
Yeni əlifba lehinə və köhnə ərəb əlifbası əleyhinə nəşrlərin hə- yata keçirilməsi;
yətlərin xidmətindən istifadə etmək və onların bu yolda fəaliyyətini istiqamətləndirmək;
2. Əlifba islahatının həyata keçirilməsində müxtəlif dövlət təşki- latları ilə birgə işlərin aparılması.
və tədris metodikasının öyrədilməsi məqsədilə xüsusi kursların təşkilində Xalq Maarif Komissarlığına (XMK) köməklik göstərmək.
Mövcud mürəttiblərin (yazı makinaçıları) yeni əlifba ilə işləmə- lərini təmin etmək məqsədilə yenidənhazırlanma kurslarının Fərhad Ağazadə və latin əlifbasina keçid 51
təşkili, eləcə də yeni mürəttiblərin hazırlanması üçün xüsusi kursların yaradılması və s. işlərdə poliqrafiya təşkilatlarına köməklik göstərmək;
təmin edilməsi;
Yeni Türk Əlifbasının tətbiqində meydana çıxan elmi problem- lərin XMK ilə birlikdə həll edilməsi. Digər tərəfdən ÜMYTƏK-in yerli təşkilatları ictimai təşkilatlar olduğundan onların yeni əlifbanın həyata keçirilməsi ilə bağlı qanun layihələrinin hazırlanmasında, eləcə də, bu məsələlərlə bağlı hökumə- tin keçirdiyi bütün tədbirlərdə iştirak etmələrinin vacibliyi vurğulanır- dı. Yeni əlifba hərəkatı uğur qazandıqca, fəaliyyət dairəsi də geniş- lənir və təbii ki, maliyyə xərcləri də artırdı. Hələlik çox ciddi problem- lər olmasa da, mərkəzdən ayrılan vəsaitin tədricən azalacağı görünür- dü. Bu hal ÜMYTƏK-ni yeni maliyyə mənbələri axtarmağa məcbur edirdi. Bunun üçün vilayətlərdə, quberniyalarda və başqa ərazi vahid- lərində yerləşən hər cür yerli təşkilatların - dövlət və ictimai (komso- mol, həmkarlar və. s) təşkilatların yerli əlifba komitələrinin maliyələş- dirilməsinə cəlb olunması lazım idi. Bu məqsədlə, 1928-ci il aprelin 25-də ÜMYTƏK özünün bütün yerli təşkilatlarına onların maliyyələş- mə xüsusiyyətlərini və bunun mümkün yollarını özündə əks etdirən müraciət göndərir. Bu məsələdə yerli əlifba komitələrinin fəallığı yer- lərdə ümumi işin necə gedəcəyinə birbaşa təsir göstərən amil kimi qiymətləndirilirdi.
Daşkənd plenumunda çıxış edənlərdən biri - professor Yakovlev artıq yeni əlifba yolunda görülən işlərin sistemləşdirilməsi, bütün mövcud sənədlərin, protokolların toplanması və bu tarixi hərəkat haq- qında ciddi bir əsərin yazılmasının vacibliyini qeyd etmişdi. Bu məsə- lə ilə bağlı ÜMYTƏK-nin müraciət etdiyi şəxs məhz Fərhad Ağazadə oldu. 1928-ci il martın 26-da ÜMYTƏK Fərhad Ağazadəyə yazılı mü-
52 İsaxan İSaxanlı
edir. Bununla bağlı Fərhad Ağazadə 2 aprel 1928-ci il tarixli məktubla ÜMYTƏK-ə müraciət edərək məsələnin bir qədər konkretləşdirilmə- sini (bu kitabda əsasən hansı məsələnin üzərində geniş dayanılması zərurəti, kitabın həcmi, başa çatdırılması müddət və s.), eləcə də ÜMYTƏK-də və yerli komitələrdə bununla bağlı olan bütün material- ların verilməsini xahiş edir. Nəhayət, məktublaşmalar nəticəsində (11, 24 aprel 1928 tarixli məktublar) Yeni əlifba tarixi haqqında yazılacaq kitabda aşağıdakı məqamların nəzərə alınması müəyyənləşdirilir.
Ərəb əlifbasının qavranılmasında olan çətinliklər
Yeni əlifba uğrunda mübarizənin tarixçəsi (M.F.Axundovun bu yolda fəaliyyəti, birinci türkoloji qurultay, yeni əlifba yolunda müxtəlif respublikalarda aparılan işlər və s.)
(Azərbaycan, Tatarıstan və s.)
ÜMYTƏK birinci və ikinci plenumlarının bu məsələlərdə rolu
Respublikalarda yeni əlifbanın həyata keçirilməsində atılan addımlar.
Kitabın həcmi, təhvil verilmə tarixi və yazılma dili. Eyni zamanda, ÜMYTƏK Fərhad Ağazadənin istədiyi kimi mövcud olan bütün mümkün materiallarla onun vaxtlı-vaxtında təmin olunacağını öz üzərinə götürür. Beləliklə, Fərhad Ağazadə 12 çap vərəqi həcmində, ümumi qo- norar 120 rubl, ilk ödəniş 36 rubl (ümumi məbləğin 30%) olmaqla ye- ni əlifba tarixini rus dilində, 1 oktyabr 1928-ci il tarixə qədər yazmağı öhdəsinə götürür. Monoqrafiyanın Bəkir Çobanzadə ilə birlikdə yazıl- ması nəzərdə tutulsa da, (ÜMYTƏK-nin Fərhad Ağazadəyə yazdığı 11 aprel 1928-ci il tarixli məktubda monoqrafiyanın yazılması ilə bağ- lı Bəkir Çobanzadənin razılığının olduğu da bildirilirdi) bu kitab, Azərbaycanın ilk tarixçi-etnoqraflarından biri, ÜMYTƏK-nin üzvü Qəhrəman Qaraqaşlı ilə birlikdə yazıldı. Təəssüf ki, bu dəyişikliyin səbəbini arxiv materiallarında və başqa mənbələrdə tapa bilmədik. Ki- Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|