Aзярбайъанда латын ялифбасына кечид
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fərhad Ağazadə və latin əlifbasina keçid 47
edəndə, Fərhad Ağazadə buna ciddi etiraz etmiş və yeganə düzgün va- riantın Azərbaycan variantı olduğunu kəsərli dəlillərlə sübut etmişdir. ÜMYTƏK-nin ikinci plenumu
1928-ci ilin yanvar ayının 7-də ÜMYTƏK-nin 2-ci plenumu Daşkənddə çağırıldı. Bu plenumda iştirak etmək üçün ÜMYTƏK Fərhad Ağazadəyə 19 dekabr 1927-ci il tarixdə dəvətnamə göndərir və onun bütün xərclərinin ödənilməsini öz üzərinə götürür. Bu plenumda müzakirə olunan əsas məsələ, Bakı plenumunda unifikasiyaya nail olunduqdan sonrakı dövrdə yerli əlifba komitələrində görülən işlər idi. Bununla bağlı Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və Şimali Qaf- qaz əlifba komitələrində görülən işlərə aid məruzələr dinlənildi. Nəticə olaraq, plenum ÜMYTƏK-nin fəaliyyətinin daha da genişləndirilməsi, yerli əlifba komitələrinə diqqətin artırılması, bu əlaqələrin gücləndiril- məsi məsələsinin vacibliyini qeyd edir. Fərhad Ağazadə Daşkənd plenumunun işində fəal iştirak etmiş- dir. Plenumda bir sıra natiqlər Azərbaycanı unifikasiya edilmiş əlifba- ya keçməməkdə suçlayırdılar. Unifikasiya edilmiş əlifbanın qəbul olunduğu Bakı plenumundan, təxminən 6 ay müddət keçsə də, Azər- baycanın unifikasiya edilmiş əlifba istiqamətində heç bir addım atma- ması ona qarşı bu tip iradlara əsas vermişdi. (Azərbaycan unifikasiya istiqamətində ilk praktik addımını yalnız 1928-ci il oktyabr ayının 27- də AYTƏK-nin xüsusi iclasında, unifikasiya edilmiş əlifbanın 2 hər- fini – “ş” və “ь” (indiki “ş” və “ı”) hərflərini qəbul etməklə atdı). Plenumun yanvarın 9-da keçirilən 3-cü iclasında Fərhad Ağaza- də orfoqrafik konfransın keçirilməsi zərurəti (bu orfoqrafik konfrans plenumdan təxminən 2 həftə sonra, yanvar ayının 25-30 aralığında Ba- kıda Xalq Maarif Komissarlığı (XMK) və AYTƏK təşkilatçılığı ilə çağırıldı) və yeni əlifbanın uğurla həyata keçirilməsi üçün xüsusi təb- liğatçıların hazırlanması məqsədilə Moskvada keçirilən yay kursları haqqında məlumat verməklə yanaşı, Azərbaycanda unifikasiya edilmiş əlifbaya keçid prosesinin özünəməxsusluğundan danışır. O, qeyd edir ki, əlifbanın unifikasiya edilməsinə 1927-ci ildə nail olunmuşdursa da, 48 İsaxan İSaxanlı
dır. Bu müddətdə Azərbaycanda hələ unifikasiya edilməmiş əlifba ilə xeyli işlər görülmüşdür, çoxlu sayda ədəbiyyat, xüsusən də dərsliklər çap edilmişdir. Odur ki, birdən-birə bütün bunları atıb tələsik unifika- siya edilmiş əlifbaya keçmək Azərbaycanın həyatında xeyli çətinliklər yaradar. Azərbaycan unifikasiya edilmiş əlifbaya keçir, lakin tədricən, pillə-pillə. Bu iclasda prof. L.İ.Jirkov Azərbaycana ayrılan maliyyə yardı- mının dayandırılması təklifi ilə çıxış edərkən, Fərhad Ağazadə qeyd edir ki, Azərbaycanda işlər sona yetişmək üzrə olsa da, hal-hazırda maliyyə dəstəyinə böyük ehtiyac var. Xüsusən də buraxılan qəzetlərin buna ehtiyacı var. Yeni əlifbanın həyata keçirilməsində böyük rolu olan qəzetlər, onsuz da maliyyə problemləri üzündən vaxtlı-vaxtında və lazımi tirajlarla çıxa bilmir. Plenumun yanvarın 10-da keçirilən 4-cü iclasında Azərbaycanda unifikasiya məsələsi yenidən müzakirə obyektinə çevrilir. ÜMYTƏK- nin üzvləri Mahmud Nedim (Krım) və Osman Alıyev (Özbəkistan) yenidən Azərbaycanı unifikasiya edilmiş əlifbaya keçməməkdə, bu- nunla da bu istiqamətdə görülən ümumi işlərə mənfi təsir göstərmək- də, üstəlik Fərhad Ağazadənin özünü də 1927-ci ilin yayında Moskva- dakı yay kurslarında mühazirələr oxuduğu zaman unifikasiya edilmiş əlifbanı yox, Azərbaycan əlifbasını təbliğ etməkdə suçlayırlar. Bu fi- kirlərin yanlış olduğunu söyləyən Fərhad Ağazadə deyir: “Mən əlif- banın yaranma tarixi ilə bağlı mühazirələr oxumaq üçün dəvət olun- muşdum və təbii ki, bununla əlaqədar, prosesin hər məqamını izlə- məliydim, əlbəttə Azərbaycan əlifbası haqqında da deməliydim. Kurs- ların proqramını mən yox, ÜMYTƏK-si müəyyən etmişdi. Mühazirələ- rin mətni dəqiqliyilə yazılmış və hazırda çap olunmaq üzrədir və gü- man edirəm ki, yaxın günlərdə hazır olar. Mən Mahmud Nedimdən xa- hiş edirəm onları diqqətlə oxusun. Mən paralel olaraq əlifbanın bütün məqamlarından danışmışam və unifikasiya edilmiş əlifbanı müdafiə etmişəm”. (ÜMYTƏK-nin qarşısına qoyduğu əsas məsələlərdən biri də yeni əlifba hərəkatını uğurla həyata keçirmək üçün savadlı təbliğatçı- inst-
Fərhad Ağazadə və latin əlifbasina keçid 49
ruktorların hazırlanması idi. Məhz bu məqsədlə 1927-ci ilin iyun ayı- nın 18-dən avqust ayının 18-ə qədər Moskvada 1 aylıq xüsusi kurslar təşkil edilmişdi. Bu kurslarda əsas mühazirəçilərdən biri də Fərhad Ağazadə idi. Bu kurslarda oxunan mühazirələrin mətnlərinin dərc olunması haqda məlumatlar olsa da, təəssüf ki, onları əldə edə bilmə- mişik.) Yanvarın 11-də keçirilən 5-ci iclasda Fərhad Ağazadə çıxış edə- rək dərsliklərin çapı, yerlərdə kursların açılması və s. ilə bağlı fikirlər söyləyir, eləcə də AYTƏK-nin başqa respublikaların əlifba komitələri- ni ədəbiyyatla təmin etməsindən danışaraq qeyd edir ki, AYTƏK ona müraciət edən heç bir əlifba komitəsini əliboş qaytarmamış, imkan dairəsində, az sayda olsa da, ədəbiyyatla təmin etmişdir. Bu dövrdə, demək olar ki, bütün türk-tatar respublikalarında ÜMYTƏK-nin yerli komitələri fəaliyyət göstərir, yeni əlifbaya keçid məsələsi xüsusi dekretlərlə rəsmiləşdirilirdi. 1928-ci il ərzində bir sıra respublikalarda yeni əlifbaya keçidlə bağlı xeyli vacib qərarlar qəbul edilmişdi:
mənistan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 3 yanvar 1928-ci il tarixli qərarı.
qında Tatarıstan Vilayət Komitəsinin 29 yanvar 1928-ci il tarixli qərarı.
kistan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi 3-cü sessiyasının 8 mart 1928-ci il tarixli qərarı.
respublikası Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 9 may 1928-ci il tarixli qərarı.
dıstan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 11 may 1928-ci il tarixli qərarı.
RSFSR-da yaşayan türk azsaylı xalqları üçün yeni türk əlifbası- nın qəbul edilməsilə bağlı SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinə Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|