Aztermoizol asc-əMƏk resurslarindan səMƏRƏLİ İSTİfadəNİn təKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ Mövzusunda d I ssertas I y a I Ş İ Kafedra: «Menecment və marketinq»

1.2 Əməyin məhsuldarlığı və onun elmi metodologiyası.
Əmək məhsuldarlığı - iş vaxtı vahidində istehsal olunan məhsulun miqdarı və ya məhsul vahidinə sərf olunan vaxtın miqdarı ilə ölçülən insanların istehsal fəaliyyətinin məhsuldarlığı, səmərəliliyidir. Əmək məhsuldarlığı - cəmiyyətdə istehsal qüvvələrinin inkişaf səviyyəsindən, onun istehsal, elmi, əmək, təbii potensialından istifadə dərəcəsindən, istehsal münasibətlərinin istehsal qüvvələrin xarakterinə uyğunluğundan asılı olan ictimai istehsalın səmərəliliyinin ən mühüm göstəricisidir.
Əmək məhsuldarlığının təzahürünün müxtəlif formaları var.
Əmək məhsuldarlığı özünü tələb olunan dəyər vahidinə əmək xərclərinin (sərfiyyatının) azalmasında və iş vaxtına qənaət edilməsində göstərir. Ən vacibi müəyyən ictimai tələbatın ödənilməsi üçün zəruri olan əmək xərclərinin azaldılmasıdır. (Vesnin V.R. Işçinin idarə olunması. Teoriya və praktika:dərslik /V.R.Vesnin. – Moskva TK Velbi, Izd-vo Prospekt , 2011. – 97 s.;)
Buna görə də müəssisələrin məqsədi əmək və maddi resurslara qənaət üsullarının axtarışı, yəni mümkün olan sahələrdə işçilərin sayının azaldılması, həmçinin xammal, yanacaq və enerjiyə qənaət edilməsidir.
Əmək məhsuldarlığı, vaxt vahidində yaradılan istehlak dəyərlərinin kütləsinin artmasında da özünü göstərir. Burada vacib məqam yalnız istehsal olunan malların həcminin artması deyil, həm də onların keyfiyyətinin artmasını göstərən əməyin nəticələridir. Deməli, əmək məhsuldarlığının təcrübədə belə təzahürünün nəzərə alınması faydalılığı, yəni gücü, səmərəliliyi, etibarlılığı və s. əks etdirən yanaşmaların biznes planlaşdırılmasında və kommersiya stimullaşdırılmasında geniş tətbiqini nəzərdə tutur.
Əmək məhsuldarlığı canlı və qeyri-təbii (cansız) əmək xərclərinin (sərfiyyatının) nisbətində dəyişiklik şəklində də özünü göstərir. Əgər istehsal prosesində keçmiş əmək canlı əmək ilə müqayisədə nisbətən geniş tətbiq edilirsə, müəssisənin əmək məhsuldarlığını artırmaq, deməli, cəmiyyətin sərvətini də artırmaq şansı var.
Əmək məhsuldarlığının səviyyəsi bir işçinin iş vaxtı (saat, növbə, gün, ay, rüb, il) vahidinə görə istehsal etdiyi məhsulun (işin və ya xidmətlərin həcmi) miqdarı və ya məhsul vahidinin (işin və ya xidmətin yerinə yetirilməsi) istehsalına sərf edilən iş vaxtının miqdarı ilə müəyyən edilir.(Bajanova M.İ., Tretyakova E.P. Müəssisənin əmək potensialının qiymətləndirilməsinə müasir yanaşma//Vestnik YUrQU N0 7 , 2010. – 98 s.;)
Əmək məhsuldarlığı müxtəlif göstəricilərlə ölçülür. Əmək məhsuldarlığının ölçülməsi üçün analitiklər birbaşa və tərs üsullardan istifadə edirlər. Bu zaman birbaşa metod istehsal olunan məhsul və ya xidmətlərin həcminin və həmin İstehsalatda iştirak edən işçilərin sayının nisbətinin müəyyən edilməsinə əsaslanır, əks üsul isə hesablamaların nisbətini dəyişdirərək (bu zaman surət - əmək sərfiyyatı, məxrəc isə - məhsulun və ya xidmətin həcmidir) həmin prosesin əmək intensivliyini (qabiliyyətini, tutumunu) müəyyənləşdirir.
Müəssisələrdə əmək məhsuldarlığı bir işçiyə və ya vaxt vahidinə düşən məhsul istehsalının göstəricisi ilə ölçülür. Bu hallarda göstərici yalnız canlı əməyin qənaətini nəzərə alır. Eyni zamanda, əmək məhsuldarlığı milli gəlirin fiziki həcminin maddi istehsal işçilərinin sayına olan münasibəti kimi qiymətləndirilə bilər. Bu göstəricinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, birbaşa canlı əməyin və dolayı yolla — milli gəlirin həcmi vasitəsi ilə — ictimai əməyin qənaətini əks etdirir. Beləliklə, əmək məhsuldarlığının müəyyən edilməsi üçün ən ümumi yanaşma aşağıdakı formul ilə ifadə edilə bilər:
ƏM = m/ə,
burada ƏM - əmək məhsuldarlığı; m – bu və ya digər şəkildə məhsul; ə - canlı əmək sərfiyyatı.
Müasir təsərrüfat şəraitində əmək məhsuldarlığının artırılması üzrə planın işlənib hazırlanmasının keyfiyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılması və təkmilləşdirilməsi problemi kəskin şəkildə özünü göstərir. Bu, əmək məhsuldarlığının və əmək haqqının artım templəri arasında iqtisadi cəhətdən düzgün nisbətin təmin edilməsinin ən mühüm şərtidir.