Azərbaycan ssri elmlər akademiyasi tariX İnstitutu
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Проф. М.Х.Шярифли Ийун 1967-ъи ил.
- MÜQƏDDİMƏ
12 ишьалчыларын щцъумларына гаршы апарылан мцбаризядя халгын вящдятини тяшкил едя билмирдиляр. ЫХ-ХЫ ясрлярдя Азярбайъанда ямяля эялян феодал дювлятляр юлкянин айры-айры вилайятляриндя щакимиййят сцрдцкляри щалда Саъиляр вя сонрада да Салариляр юлкянин шимал сярщяддиндян олан Дярбянддяn башлайараг Мараьайа гядяр Азярбайъан торпаьыны ващид дювлят системиндя бирляшдирмяйя мцвяффяг олмушлар. ЫХ ясрин икинъи йарысындан башлайараг Азярбайъанда мейдана чыхан феодал щакимляр юлкяни юз итаятляри алтына алараг дювлят йарадырдылар. Бу дювлятлярин тарихи, бящс едилян дюврцн игтисади, иътимаи вя сийаси тарихи бцтювлцкдя юйрянилməмишдир. Хилафятин вя йа Сялъуг дювлятинин тарихини юйрянян мцяллифляр Азярбайъан вя саир Йахын Шярг юлкяляринин тарихини бу дювлятлярин тарихиня табе етмишляр. Бу ися Азярбайъан тарихинин ясил мащиййятини инкар етмишдир. Бунларын яксиня олараг мцяллиф, йалныз Азярбайъан тарихини тядгиг етмяйи гаршыйа мягсяд гоймушдур. Гейд етмяк лазымдыр ки, щямин ясяр ЫХ-ХЫ ясрляр Азярбайъан тарихинин тядгиг едилмяси сащясиндя илк аддым олдуьу цчцн дюврцн мядяниййят вя саир мясялялярини ящатя едя билməмишдир. Диэяр тяряфдян ися бунун цчцн, щялялик йазылы мянбяляр вя археоложи газынtы материаллары да кифайят дейилдир. Азярбайъан яразисиндя ямяля эялян бу дювлятлярин тарихиня щяср едилмиш щямин ясяр Азярбайъан ССР ЕА Тарих институтунун ясас планы цзря 1961-ъи иля гядяр щазырланмышдыр. лакин мцяллифин хястялийи вя саир сябябляр нятиъясиндя чапа щазырланмасы эеъикмишдир. Буна бахмайараг мцяллиф ясяр цзяриндя йенидян ишлямиш, мцмкцн олан бир сыра йени мянбя вя тядгигат ясярлярини мцяййян дяряъядя ишя ъялб етмишдир. Ясяр цзяриндя ишляркян гаршыйа бир сыра чятинликляр чыхмышдыр. Бу чятинликлярдян ян башлыъасы тарихи мялуматын азлыьыдыр. Илк мянбялярдя Азярбайъан щаггында олдугъа aз мялумат олдуьу кими, бязи мцщцм мясяляляря аид мялумат йох дяряъясиндядир. Дюврцн тарихиня аид мювъуд олан мялумат ися олдугъа пяракяндя щалдадыр. Ялйазмасы вя факсимиля йолу иля няшр едилян мянбялярин бязиляри сцртцлдцйц вя йахуд пис йазылдыьы цчцн 13 истифадя ишини чятинляшдирир, материалы диггятля юйрянмяк цчцн узун вахт тяляб олунур. Мялум олдуьуна эюря, орта ясрлярин бир сыра мцщцм ялйазмалары хариъи юлкяляря апарылмышдыр. 1 Бу материалларын бязиляриндян истифадя етмяк мцмкцн олмамышдыр. Ясярин мцзакиря едилмяси вя чапа щазырланмасында Тарих институтунун директорлуьу, Институтун орта ясрляр тарихи шюбясинин ямякдашлары, щабеля академик Я.Я.Ялизадя вя Азярбaycan ССR ЕА мцхбир цзвц З.М.Бцнйадов йахындан иштирак етдикляри вя файдалы мяслящятляр вердикляри цчцн мцяллиф онлара тяшяккцр едир вя юз миннятдарлыьыны билдирмяйи лазым билiр. Проф. М.Х.Шярифли Ийун 1967-ъи ил. 1 Ширваншащ Фярибурзун хидмятиндя олан кцрд, катиб Мяс’уд ибн Намдар тяряфиндян 505 (1111-1112)-ъи илдя тяртиб едилян сянядляр вя бядии ясярляр кцллиййатынын йеэаня нцсхяси Парис Милли китабханасынын яряб /№4433/ фондунда сахланылыр. Бу ялйазмасы Азярб.ССР ЕА Тарих институтуна эятирилмишдир. Катиб Ъяляби «Китаб кяшф ял-зцнун» ясяриндя (Сяадят мятбяяси, 1310 щиъри) эюстярдийи ибн Ябцлщиъа ял-Rəvvadinin “Tarixi-Azərbaycan” adlı əsərinin yeri belə мялум дейилдир. 14 MÜQƏDDİMƏ IX əsrin ikinci yarısı – XI əsrlər Azərbaycan tarixini tədqiq etmək üçün dövrün bütün məsələlərini əhatə edən yazılı mənbə hələlik məlum deyildir. İlk mənbələrdə mövcud olan məlumat olduqca az və hətta bir sıra mühüm məsələlər haqqında yox dərəcəsindədir. Xilafət dövrünün məşhur tarixçiləri Azərbaycan haqqında yalnız epizodik məlumat verməklə kifayətlənmişlər. Bu dövrə aid yerli salnaməçilərin əsərləri də hələlik bəlli deyildir. Mövcud olan məlumat ərəb, fars, erməni, gürcü, Suriya və türk dillərində başqa mövzulara həsr edilmiş əsərlərdə pərakəndə halda səpələnmişdir. Bəhs edilən dövrün arxeoloji qazıntı materiallarından, maddi mədəniyyət abidələrindən və dövrün məlum olan sikkələrindən də imkan daxilində istifadə edilmişdir. İstifadə edilən yazılı mənbələr içərisində Azərbaycan haqqında ərəb dilində yazılmış tarix və coğrafiyaya aid olan əsərlərdə qiymətli məlumat vardır. Bu mənbələr sırasına aşağıdakı müəlliflərin əsərlərini daxil etmək olar: Əbülabbas Əhməd ibn Yəhya ibn Cabir əl-Bəlazuri (892-ci ildə vəfat etmişdir) “Kitab fütuh əl-büldan” 1 adlı əsərinin “Ərməniyyənin fəthi” və “Azərbaycanın fəthi” adlı fəsillərində Azərbaycan, Arran və Şirvan haqqında bəhs edir. O bu əsəri IX əsrin ikinci yarısında yazaraq, Azərbaycanda siyasi vəziyyət, şəhərlər və sair haqqında məlumat verir. Bəlazurinin əsərində Arran və Şirvan haqqında V, VI əsrlərə aid olan bəzi məlumata da təsadüf etmək olar. Onun qeyd etdiyinə görə, topladığı məlumatı başqa mənbələrlə müqayisə etmiş və bəzən də bir hadisənin müxtəlif təsvirini vermişdir. Azərbaycan haqqında Bəlazurinin verdiyi məlumatdan, nəinki sonrakı əsərlərin müəllifləri, eyni zamanda X əsrin müəllifləri də istifadə etmişlər. Əhməd ibn Vazeh əl-Yə`qubi (892-ci ildə vəfat etmişdir) özünün “Tarix” 2 və “Kitab əl-büldan” 3 əsərlərində Azərbaycan tarixinin bəhs olunan dövrü 1 Baladzori. Liber expugnationis regionum, ed. M.J. de Goeje, Luqduni-Batavorum, 1863. Həmin əsərin Azərbaycana aid olan hissəsi P.K.Juze tərəfindən edilən rusca tərcüməsi ilə bərabər nəşr edilmişdir. Bax: Bəlazuri. Kitab fütuh əl-büldan (Ərəbcə mətn və tərcümə P.K.Juzenindir). Azərbaycan tarixinə aid materiallar; Azərbaycanı öyrənən cəmiyyətin nəşri , III buraxılış, Bakı, 1927. 2 Al-Jakubi. Chronicon, ed. M. Th.Houtsma, Luqduni-Batavorum, t. II, 1883. 3 Al-Jakubi. Kitab al-Buldan, ed. M.J.de Goeje, BGA, t. VII, Luqduni-Batavorum, 1892. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|