Azərbaycan ssri elmlər akademiyasi tariX İnstitutu

 
9 
və resenziyalarda öz əksini tapmışdır. Müasirləri M.X.Şəriflini  “Azərbaycanın 
orta əsrlər tarixinin öyrənilməsində pionerlərdən biri” hesab edirdilər. 
Professor 
M.X.Şərifli 
ömrünün 
sonunadək 
tarixçi-şərqşünas, 
Azərbaycanın  orta  əsrlər  tarixinin  tədqiqatçısı  olaraq  qaldı.  O,  fars,  ərəb,  türk 
və rus dillərini sərbəst bilirdi. Kembric Universitetinin professoru V.F.Minorski 
ilə müntəzəm olaraq elmi yazışma aparırdı. 
M.X.Şəriflinin  tədqiqatları  özünün  təhlil  dərinliyi,  konseptuallığı, 
analitikliyi,  çoxsaylı  ilkin  mənbələrə  tənqidi  yanaşma  ustalığı  ilə  fərqlənir. 
Onun  butün  elmi  əsərləri  mütərəqqi  ideyalarla  zəngindir.  M.X.Şəriflinin 
əsərləri  tarixçi  mütəxəssislərin  elmi  cəhətdən  formalaşmasında  mühüm  rol 
oynamışdır.  Bu  əsərlər  bu  gün  də  tədqiqatçılar,  pedaqoqlar  və  tələbələr  üçün 
əvəzolunmaz vəsaitdir. 
Bu  gün  Azərbaycan  tarixinin  yeni  konsepsiyasının  həqiqiliyinin  və 
ümumbəşəri  dəyərlərinin  dərk  olunmasının,  qiymətləndirilməsinin  və 
formalaşdırılmasının  fəal  və  çox  mürəkkəb  prosesin  başlandığı  bir  vaxtda 
M.X.Şəriflinin  tədqiq  etdiyi  problemlər  xüsusilə  aktualdır.  Bununla  əlaqədar 
indiki  müstəqillik  dövründə  M.X.Şəriflinin  елми  əsərləri  Azərbaycan  xalqının 
tarixi yaddaşının inkişafı üçün böyük maraq kəsb edir və olduqca dəyərlidir. 
Professor M.X.Şərifli bütün ömrü boyu seçdiyi işə - ictimai elmləri inkişaf 
etdirmək,  yüksək  ixtisaslı  mütəxəssislər  yetişdirmək,  Azərbaycanda  tarixi 
təfəkkürü  zənginləşdirmək  işinə  sadiq  qalmışdır.  Bu  sahədə  onun  böyük  və 
misilsiz xidmətləri vardır. 
Professor M.X.Şərifli шяряфли бир йол кечмиш, онун adı tarix elmimizdə və 
bütövlükdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tarixində layiqli yer tutur 
və bundan  sonra da  tutacaqdır. Elmi  və pedaqoji  ictimaiyyət  görkəmli  tarixçi-
alim,  şərqşünas,  tarix  elmləri  doktoru,  professor  M.X.Şəriflinin  parlaq 
xatirəsini heç vaxt unutmayacaqdır. 
Professor  M.X.Şərifliнин  fundamental  tədqiqat  əsəri  –  “IX  əsrin  ikinci 
yarısında - XI əsrdə Azərbaycan feodal dövlətləri” monoqrafiyası (Bakı, “Elm” 
nəşriyyatı,  1978,            36  ç.v.,    344  səhifə)  ilk  dəfə  1978-ci  ildə,  ölümündən 

---

 
10 
doqquz  il  sonra  Azərbaycan  dilində  işıq  üzü  görmüşdü.  Təəssüf  ki,  elmi 
fəaliyyətinin başlıca əsərinin nəşrini görmək müəllifin özünə qismət olmamışdı. 
Kitab  bütün  tarix  ictimaiyyəti  tərəfindən  yüksək  qiymətləndirilmişdi.  Bu  il, 
yəni  2012-ci  ildə  kitab  Qafqaz  Strateji  Tədqiqatlar  İnstitutu  tərəfindən  rus 
dilində çapdan buraxılmışdır (Bakı, “Гaфгaz”, 2012). 
Professor  M.X.Şərifli  yüksək  və  çoxtərəfli  mədəniyyətə  malik  insan,  əsl 
ziyalı,  prinsipial  alim,  özünə,  aspirantlarına  və  tələbələrinə  qarşı  tələbkar 
müəllim idi. O, gözəl ailə başçısı, qayğıkeş və diqqətcil ata idi. 
 
Zahirən  gözəl,  boy-buxunlu  və  yaraşıqlı  olan  M.X.Şərifli  ilk  baxışda 
zəhmli  görünürdü.  Əslində  isə  o  çox  xeyirxah,  məğrur,  müstəqil  və  sözünü 
birbaşa  deyən  insan  idi,  yaltaqlıq  və  riyakarlığa  dözə  bilmirdi.  О  чохларына 
нцмуня  иди,  хцсусиля  дя  елм  аляминдя  она  бир  юрняк  кими  бахырдылар. 
Həyatının  son  illərində  xəstəliyinə  baxmayaraq  o  öz  elmi  fəaliyyətində  böyük 
mənəvi gücə malik olduğunu, öz işinə qeyri-adi məhəbbətini bir daha nümayiş 
etdirirdi. 
Professor  M.X.Şərifli  1969-cu  il  sentyabrın  5-də  vəfat  etmiş  və 
vəsiyyətinə  uyğun  olaraq  doğma  vətəni  Göyçayda  dəfn  edilmişdir.  Bakı 
şəhərinin  Nizami  rayonundakı  küçələrindən  birinə  onun  adı  verilmiş,  Bakıda 
yaşadığı evin divarına xatirə lövhəsi vurulmuşdur. 
Aтамызын  бу  монографийасыныn  чапа  щазырлыг  ишляриндя  билаваситя 
иштиракы вя йахындан кюмяйиня эюря язиз гардашым Шярифли Азяр Мяммядяли 
оьлуна црякдян миннятдарам. 
 
Шярифли Тамара,  
filologiya elmləri doktoru, AMEA-nın  
Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun 
 baş elmi işçisi 

---

 
11 
МЦЯЛЛИФИН ЮН СЮЗЦ 
 
Щюрмятли  охуъулара  тягдим  едилян  щямин  ясяр  ЫХ  ясрин  икинъи  йарысы  – 
ХЫ  ясрлярдя  Азярбайъанда  ямяля  эялян  феодал  дювлятлярин  тарихиня  вя  бу 
дюврцн  игтисади,  иътимаи  вязиййятиня  щяср  едилмишдир.  Азярбайъан  тарихинин 
бу  дюврц  Хилафят  ялейщиня  гызьын  сийаси  мцбаризя,  йерли  феодал  дювлятлярин 
ямяля эялмяси, юлкянин игтисади щяйатынын инкишафы иля сяъиййялянир. 
ЫХ  ясрин  орталарында  Азярбайъанын  айры-айры  вилайятляри  Хилафятин 
щакимиййяти  алтындан  чыхараг,  сийаси  ъящятдян  мцстягил  олмаьа  башлайыр. 
Азярбайъан  яразисиндя  яввялляр  бир  нечя  феодал  щюкмдарлыглар  ямяля  эялир, 
лакин  бунларын  бязиси  тарих  сящнясиндян  тез  чыхыр,  бязиляри  ися  узун  мцддят 
щакимиййят  башында  галыр.  Бу  феодал  дювлятляр  ичярисиндя  Мярянд 
щюкмдарлыьы,  Ширваншащ  Мязйядиляр,  Саъиляр,  Sалариляр,  Шяддадиляр, 
Нахчываншащлыг  вя  Ряввадиляр  дювлятини  хцсусиля  эюстярмяк  олар. 
Азярбайъанда  ямяля  эялян  бу  дювлятляр  феодализм  ъямиййятинин  ейни 
ганунларына  уйьун  сурятдя  йарансалар  да  онларын  щяр  бири  хцсуси  шяраитдя 
йаранмыш вя юзцня мяхсус хцсусиййятя малик олмушдур. Мящз буна эюря дя 
бу дювлятлярин щяр биринин тарихи айрылыгда тядгиг едилмишдир. 
Лакин  о  заман  Азярбайъанын  айры-айры  вилайятляринин  тясяррцфат  вя 
игтисади  щяйатында  бязи  спесифик  хцсусиййятляринин  олмасына  бахмайараг, 
юлкянин  шимал  вя  ъянуб  вилайятляриндя  цмуми  игтисади  вязиййят  ейни 
сявиййядя  иди.  Она  эюря  дя  кянд  тясяррцфаты,  аграр  мцнасибятляр  вя  шящяр 
щяйаты бцтювлцкдя öyrənilmişdir. 
Бящс  едилян  дюврдя  Азярбайъанда  ямяля  эялян  сийаси  бирляшмяляр  вя 
ефемер  феодал  hюкмдарлыглар  Хилафятин  зцлмцня  вя  сонра  da  сялъугларын 
ишьалларына  гаршы  мцбаризядя  мцяййян  дяряъядя  мцсбят  рол  ойнамышlaр. 
Бюйцк  феодал  дювлятляр  иля  йанашы  беля  ефемер  феодал  щюкмдарлыглар 
щаггында  да  бящс  едилмишдир.  Qейд  етмяк  лазымдыр  ки,  Азярбайъан 
яразисиндя  ямяля  эялян  феодал  дювлятлярин  бир  сыра  мцсбят  ъящятляриня 
бахмайараг  онлар  чох  заман  ара  мцщарибяляри  иля  мяшьул  олур  вя  йаделли 

---