Azərbaycan respublikasinda regional ümumi daxiLİ
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §3.2 Regionların ÜDM-un artırılmasının əsas istiqamətləri və prqnozlaşdırıması
- 166,9 216,7 96,5 114,2 123,3 104,8 121 133,6
- Regionlardan məhsul buraxılışının artım tempi Regionlardan vergi daxilolmalarının Artim tempi
54
Nominal ÜDM mövcud qiymətlərlə, real ÜDM isə bazis dövrün qiymətlərilə istehsal olunmuş əmtəə və xidmətlərin ümumi dəyərini əks etdirir. Real ÜDM–un göstəricisi qiymətlərin dəyişməsinin təsirinə məruz qalmadığı üçün onun istehsalın artımının ölçülməsi üçün istifadə etmək olar. Dövlət Statistika Komitəsi ÜDM-i real ÜDM metodu ilə hesablayır. [34] 2015-ci ilin beş ayında iqtisadiyyatın qeyri-neft sahələrinin ÜDM istehsalında 7,6 faiz, neft-qaz hasilatı və istehsalı sektorunda isə 2,4 faiz artım müşahidə edilmişdir. Qeyri-neft sahələrinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 66,1 faizə çataraq əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 11,4 faiz bəndi artmışdır. ÜDM-in 53,4 faizi iqtisadiyyatın istehsal sahələrinin, o cümlədən 36,4 faizi sənayenin, 13,7 faizi tikintinin, 3,3 faizi kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılığın, 37,5 faizi isə xidmət sahələrinin payına düşmüş, məhsula və idxala xalis vergilər ÜDM-in 9,1 faizini təşkil etmişdir.
Regionların sosial-iqtisadi inkişafı haqqında Respublika Prezidentinin imzaladığı fərmanlarla qəbul edilən, 2004-2008, 2009-2013 və 2014-1018-ci illəri əhatə edən 3 dövlət proqramının yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar tədbirləri ölkənin müxtəlif regionlarında iqtisadiyyatın və sahibkarlığın daha intensiv inkişafığna münbit şərait yaratmış, bunun real nəticəsi olaraq – regionlardan vergi ödənişlərinin ümumi daxilolmalardakı payı artmış, ölkədə ədalətli rəqabət mühitinin formalaşdırılması sayəsində vergi siyasətinin və vergi dərəcələrinin iqtisadi inkişafa təsiri daha da yüksəlmişdir. Həm də, Prezidentin 24 noyabr 2014-cü il fərmanına uyğun olaraq , regionlarda çalışan hüquqi və fiziki şəxlər tərəfindən ödənilən vergilərin yerli büdcələrə daxil edilməsinə üstünlük verilmişdir.
55
Şəkil 4. Ölkə və regionlar üzrə ÜDM və vergi daxilolmalarının artım tempi %lə [35].
Diaqramdan göründüyü kimi bu illər ərzində ölkə üzrə ÜDM 3,1 dəfə , regionlarda məhsul buraxılışı isə 3,3 dəfə artmışdır. 2007-2008 – ci illərdən başlayan və təsirləri hələ də ötüşməyən dünya maliyyə böhranı və neftin qiymətlərinin kəskin düşməsi ilə əlaqədar istər ölkə üzrə ÜDM – də , istərsə də regionlar üzrə ümumi məhsul buraxılışının artım tempində aşağı düşmə meyli davam etməkdədir. Lakin bu yavaşıma regionlarda bir qədər aşağı olmuşdur və burada iqtisadiyyatın tamamilə qeyri-neft sektorundan ibarət olduğunu nəzərə alsaq, müsbət məqamları da müşahidə etmək olar.Bunu həmin müddət ərzində regionlardan vergi daxilolmalarının üstün artması da göstərir.
Hesablamalar göstərir ki, "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial- iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramınin (2004-2008-ci illər)" həyata keçirildiyi müddət ərzində ölkə üzrə ümumi daxili məhsulun real həcmi 2,6 dəfə artaraq 38 milyard manata çatdı. ÜDM-in adambaşına düşən nominal həcmi 5 dəfə artaraq 4440 manat təşkil etdi. Qeyri-neft sektoru 1,8 dəfə artdı və 2008-ci ilin yekunlarına görə ÜDM-də qeyri-dövlət sektorunun payı 84,5 faizə çatdı. Qeyri-neft sektoruna qoyulan
56
investisiyanın həcmi 2004-2008-ci illər ərzində 6,2 dəfə artaraq ümumi investisiyaların strukturunda xüsusi çəkisi 2003-cü ildəki 26,8 faizdən 2008-ci ildə 69 faizə çatdırıldı [35].
Dövlət investisiya xərclərində regionlardakı layihələrin həyata keçirilməsinə ayrılan vəsaitin məbləği 2004-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə 6 dəfə artaraq 3,9 milyard manat təşkil etdi. Bu isə ümumi investisiyaların 83 faizinə bərabər idi. Ümumiyyətlə, regionların sosial-iqtisadi inkişafi ilə bağlı I Dövlət Proqramının icra dövrü ərzində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə 6,8 milyard manat həcmində dövlət investisiyaları qoyulub. Dövlət proqramının icrası ilə bağlı regionlarda həyata keçirilən layihələrin maliyyələşdirilməsinə beynəlxalq maliyyə qurumlarından 2,2 milyard dollar məbləğində kredit cəlb edildi. Həmçinin özəl sektorun inkişafı üçün böyük həcmdə və əsas etibarilə güzəştli şərtlərlə kreditlər ayrıldı. Ölkə üzrə isə hesabat dövründə bütün maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala qoyulmuş investisiyanın həcmi 33,5 milyard manat təşkil etmişdi və bunun 53,2 faizi daxili, 46,8 faizi isə xarici investisiyalar olmuşdu. 2008-ci ildə istifadə edilmiş investisiyanın həcmi 2003-cü il səviyyəsini 3 dəfə üstələmiş, adambaşına düşən investisiyanın həcmi 2003-cü illə müqayisədə 605,8 manat çox olmuşdu. 2003-cü ildə ümumi investisiyaların həcmində daxili investisiyaların payı 24,8 faiz olduğu halda, 2008-ci ildə bu göstərici 78,6 faiz təşkil etmişdi. Dövlətin adətən funksional olaraq infrastruktur layihələrinə yönəlməsi, sosial və səhiyyə xidmətlərinin daha effektiv şəkildə səviyyəsinin yüksəldilməsi əsas sosial – iqtisadi fəaliyyətləridir. Lakin regionlarda demək olar ki, əsaslı inkişafın təmin edilməsində eyni zamanda sahibkarlıq və sənayeləşmə payının da yüksəldilməsi çox vacibdir. Belə ki, regionlarda iqtisadiyyatın əsas sahələrində məhsul istehsalının fiziki həcm indeksinə baxdıqda son üç ilin statistik məlumatları bizə rayonlarımız üzrə indeksin azalmasından xəbər verir. Ona görə də dövlət gəlirlərinin də azaldığı bir dövrdə regionlarda ÜDM istehsalının artırılması vacib məsələdir. Bəs nə etməli sualına isə bir mənalı şəkildə özəl təşəbbüslərin dəstəklənməsi cavabını vermək olar.Belə ki, burada iqtisadiyyatın sektorlarına yönəldilən
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|