Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Yüklə 396,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəmi: 35 68 18 24 Dəst qablar.
- VII. TICARƏTƏ DAXIL OLAN YEMƏKXANA TƏYINATLI KERAMIKA MƏMULATLARININ KEYFIYYƏTININ EKSPERTIZASI
- Deformasiya.
- ƏDƏBIYYAT
40
Müxtəlif fasonlu xırda qablar 35-40 1 2 1 1 Istiot qabı 20-35 1 2 1 1 Müxtəlif fasonlu duz qabı 40 1 2 - - Müxtəlif fasonlu duz qabı 80 - - 1 1 Müxtəlif fasonlu yağ qabı 400 1 1 1 1 Salat qabı 1400 1 1 1 1 Müxtəlif fasonlu balıq qabı 300 - - 1 1 Müxtəlif fasonlu balıq qabı 250- 170
1 2 - - Qapaqlı krem qabı 200 1
- - Yastı suxari qabı 270 sm 3 1 2 - - Cəmi: 35 68 18 24 Dəst qablar. Çini qablar ticarətə serviz, nabor və qarnitur halında daxil olur. Dəst qablar təyinatına görə aşağıdakı kimi bölünür: 1. Yeməkxana: 6 və 12 adamlıq yeməkxana servizi, 4 və 6 adamlıq yeməkxana dəsti; 2. Çay və qəlyənaltı: 6 və 12 adamlıq çay servizi, 6-12 adamlıq qarnitur, 6 və 12 adamlıq qəhvə servizi; səhər yeməyi üçün pribor. 3. Başqa dəstlər: likyor dəsti, su dəsti, papiros çəkmək üçün dəst və s. Naborun tərkibində məmulat servizə nisbətən azdır. Nabora çay, süfrə, uşaq üçün ola bilər. Naborların tərkibi müxtəlifdir. Qarniturda qabların sayı servizə nisbətən çoxdur.
41
TƏYINATLI KERAMIKA MƏMULATLARININ KEYFIYYƏTININ EKSPERTIZASI
Çini-kaşı məmulatlar nın keyfiyyət göstəriciləri onların xassələrinə görə təyin edilir. Həmin xassələri texnoloji proseslərin köməyilə lazımi istiqamətlərdə dəyişdirmək olar. Lakin hazır məmulatların xassələrini dəyişdirmək mümkün olmur. Həmin göstəricilər məmulatın keyfiyyətinə və onun öz təyinatına istismar şərtinə nə dərəcədə uyğun gəldiyini müəyyən etməyə imkan verir. Sənaye müəssisələrində məmulatlar tam keyfiyyətcə formaya salındıqdan sonra texniki nəzarət şöbələri tərəfindən keyfiyyətcə qiymətləndirilir, müvafiq qaydada sortlarına ayrılır. Bildiyimiz kimi malların keyfiyyəti onların yararlılığını təyin edən xassələrin məcmusu ilə ölçülür. Bu xassə göstəricilərinin təyin etməsi üçün isə orqanoleptik, ekspert, sosioloji, alət, hesablama və təcrübə istismar üsullarından istifadə edilir. Orqanoleptik üsul sadə olmaqla, tək-tək xassə göstəricilərinin insanın hiss üzvlərinin vasitəsilə bilavasitə qəbul olunmasına əsaslanır. Bu üsulla aparılan yoxlamaların nəticələrini əldə etmək üçün sadə cihazlar və vasitələrdən istifadə edilir. Bunlara lupalar, xətkeşləri misal göstərmək olar. Orqanoleptik üsulla xassə göstəricilərinin təyin edilməsində nəticələr ballarla ifadə olunur. Orqanoleptik üsul əsas etibarı ilə bu və ya digər xassə göstəricilərinin təyin edilməsində alət üsulunun olmaması və ya zəif inkişaf etdiyi hallarda geniş tətbiq edilir. Orqanoleptik üsulla bir çox üstün və çatışmayan cəhətləri vardır. Bu üstünlüyü əsasən onun
sadəliyinə və
xassə göstəricilərinin tez qiymətləndirilməsindən ibarətdir. Bu
zaman təhlil
üçün xüsusi otaqların, cihaz vəı alətlərin olması tələb olunmur. Bu üsulun çatışmamazlıqları onun tətbiqinin məhdudluğundan və nəticələrin subyektivliyindən ibarətdir. Xassə 42
göstəricilərindən alınmış nəticələrinin doğrulduğu mütəxəssisləri ixtisas dərəcəsindən, onların praktiki təcrübəsindən və hiss üzvlərinin fizioloji xüsusiyyətlərindən asılıdır. Orqanoleptik üsulla xassə göstəriciləri həmişə hesablama ölçü vahidləri ilə ifadə edilə bilmir, bu zaman bu və ya digər malları uyğun əlamətlərinə görə müqayisə etmək çətin olur. Bütün bu çatışmamazlıqlara baxmayaraq, orqanoleptik üsul əmtəəşünaslıq təcrübəsində xüsusilə məmulatların nöqsanlarına görə sortların müəyyən edilməsində geniş tətbiq edilir. Çini-kaşı məmulatlarının keyfiyyətinin laboratoriya metodu
ilə təyin olunmasından müxtəlif cihazların və kimyəvi maddələrdən istifadə edilir. Bu metodun özünə məxsus üstün və çatışmayan cəhətləri vardır. Bu metodla keyfiyyəti təyin təyin edən zaman digər metodlardan fərqli olaraq təsadüflərə yol verilmir. Laboratoriya metdou üzrə xassə göstəriciləri təyin edən zaman digər metodlardan fərqli xassə göstəriciləri təyin edilərkən nəzərdə tutulmuş otağın temperaturu və nisbi rütubəti normaya uyğun olmalıdır. Burada xüsusi hazırlıqlı kadrların olması tələb olunur. Bu metodla məmulatların xassə göstəricilərinin təyin olunmasını çox vaxt sərf olunur və əksər hallarda material və məmulatın korlanması zərurəti meydana çıxır. Lakin bu metodun nəticəsində dəqiq cavab alınır. Əmtəəşünaslıq təhlillərində ən geniş yayılmış üsullardan biri də alət
metodudur. Alət
metodu bədii
çini məmulatlarının xassə göstəricilərinin miqdarının təyinində texniki ölçü cihazlarının köməyinə əsaslanır. Bu metod obyektiv metod sayılaraq çini məmulatlarının istehsalında geniş tətbiq edilir. Bu metod köməyi ilə çini-kaşı məmulatların çəkisi, diametri, tutumu hündürlüyü, möhkəmliyi və s. kimi xassə göstəriciləri təyin edilir. Çini-kaşı məmulatların keyfiyyəti əsasən etibarı ilə laboratoriya (alət)
və orqanoleptik üsulu ilə
təyin edilir.
Alət metodu
il, çini-kaşı məmulatlarının ağlığı şirə qatının və bəzəyinin termiki və 43
kimyəvi davamlığı, sıxlığı və su udması təyin edilir. Orqanoleptik ilə məmulatda olan
miqdarı və
məmulatın standart və texniki şərtləri tələblərinə uyğunluğu təyin edilir. Məhdud sistem üzrə çini-kaşı məmulatların sortunu təyin edərkən məmulatın ölçüsü, növü, nöqsanların yeri və miqdarı, həmçinin onların məmulatın xarici görünüşünə, gigiyenikliyinə mexaniki və termiki
xassələrinə
təsiri müəyyənləşdirilir. Bütün çini-kaşı məmulatlarda rast gələn nöqsanlar aşağıdakı kimi qruplaşdırılır: 1. Saxsı və şirə nöqsanları; 2. Naxışlanma zamanı əmələ gələn nöqsanlar. Saxsı və şirə nöqsanlara deformasiya, xal, çodalanma, ərimiş yer, zibil, qovuq, şirənin axması, keçəl yer sızanaq, oyuq (çökək yer), çat, lülək və qulpunun pozulması daxildir.
Bu
nöqsan məmulatın formasının pozulması nəticəsində əmələ gəlir. Məmulat yandırılan zaman onun düzgün yığılmaması nəticəsində deformasiya nöqsanı yaranır. Bu nöqsan çox nazik divarlı və böyük diametrli məmulatlarda rast gəlir. Bu nöqsanın ölçüsü mm və sm ilə təyin edilir.dalanma – şirə təbəqəsində xırda tor cadarlarından ibarətdir. Bu nöqsan çini saxsının və şirənin termiki genişlənmə əmsalının bir-birinə uyğun olmamasından əmələ gələn cadalanma nöqsanında icazə verilmir, belə nöqsan məmulatın xarici görünüşü və gigiyenikliyini pisləşdirir. Xal – məmulatın səthində tünd boz, qəhvəyi və yaxud qara rəngli xırda nöqtələr olur. Bu nöqsan kütlədə dəmir oksidi, qara slyuda və s. qarışıqların olması nəticəsində əmələ gəlir. Zibil nöqsanı məmulatın səthinə kapseldən hissəciklərinin düşməsi nəticəsində əmələ gəlir. O şirə altı və şirəüstü olur. Şürəüstü zibil cilalamaq və pardaqlamaqla kənar edilir. Bundan sonra məmulatın səthində tutqun sahə yaranır. Bu məmulatın parlaqlığını aşağı salkır və gigiyenik xassələrini pisləşdirir.
44
Yanıq nöqsanı – məmulatın səthində tünd boz yaxud qəhvəyi rəngli sahə əmələ gəlir. Belə nöqsan məmulatın yandırılan zaman kapseldə kül və alovun təsirindən pis qorunması nəticəsində əmələ gəlir. Yanıq nöqsanı məmulatın xarici görünüşünü pisləşdirir və birinci sort məmulatlarda belə nöqsana icazə verilmir. Şirənin axması – məmulatın ayrı-ayrı sahələrində şirə müxtəlif qalınlıqda olur. Bu nöqsan tez əriyən şirədən istifadə edilməsi nəticəsində yaranır. Keçəl məmulatın səthində şirə ilə örtülməyən yerlər olur. Buna görə də məmulat istismar zamanı tez çirklənir. Bu nöqsan şirələnməmiş məmulatın yağlı əllə tutulması, məmulatın səthinə toz çəkməsi və ya səliqəsiz şirələnməsindən əmələ gəlir. Keçəl nöqsanı məmulatın xarici görünüşünü pisləşdirir., səthinin parlaqlığını azaldır və gigiyenik xassələrinə mənfi təsir edir. Onların sahəsinin ölçüsü təyin edilir (mm 2 yaxud sm 2 ).
Qovuq və sızanaq – çini məmulatları yandırılarkən qab-qacaqlarının ayrılması nəticəsində yaranır. Əla alınmış məmulatlara keyfiyyət nişanı verilir. Attestasiyadan keçirilmiş məmulatlar I sort məmulatlara verilən tələblərə uyğun olmalıdır: adi məmulatın ağlığı 67 faizdən nazik divarlı məmulatda 68 faiz və dekorativ məmulatlarda isə 65 faizdən az olmamalıdır. Çini məmulatların bədii estetik göstəriciləri aşağıdakı kimi qiymətləndirilir: Attestasiyadan keçirilmiş dekorativ məmulatlarda dekor 16-14 balla, forma 16-15 balla, məmulatın emalının və bəzəyinin keyfiyyəti isə 8-7 balla qiymətləndirilmişdir. Kaşı məmulatlarında rast gələn nöqsanlar çini məmulatlarda olduğu kimidir. Ancaq saxsının və şirənin bəzi nöqsanları onlara çiniyə nisbətən daha çox mənfi təsir göstürir. Belə nöqsanlara cadalanma, keçə yerlər aiddir.
45
Kaşı məmulatlarda spesifik nöqsanlarda kibrit iyi, qopmuş kənar, mufel cürnazı, şirənin quruluğu ola bilər. Kaşının məsaməliliyi 9-12 faizdən çox olmamalıdır. Kaşı məmulatlarının bədii-estetik göstəriciləri bal sistemi üzrə qiymətləndirilir.
46
Məlumatlardan göründüyü kimi
əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdıqca məişət şəraitində bədii tərtibatı, məmulatlardan istifadə etmək qayğısına qalması rəssam – konstruktorların qarşısında böyük vəzifələr durur. Odur ki, istehsal olunan keramika məmulatları nəinki funksional cəhətdən, eyni zamanda arxitektura baxımından da əşya mühitinə uyğun gələ bilsin. Nə vaxt ki, mühitin arxitektura tərtibatından danışıraq mütləq çini-kaşı məmulatlarının forma yaradılmasına təsir edən arxitektura üslubu haqqında deyil, eyni
zamanda interyerə təsir edən
amillərdən də
istifadə edilməsi məqsədəuyğundur. Deməli çini servizinin forması və bəzəyinin tərtibatı ətraf mühitin şəraitinə tam uyğun gəlməlidir. Hazırda keramika məmulatlarının istehsalının müxtəlif üsulları vardır. Burada həm kütləvi istehsal və həm də əl üsulu ilə məmulatların istehsalının özünə məxsus forma yaratma cəhətləri mövcuddur. Son illərdə elmi-texniki tərəqqinin kəmiyyətləri çini və kaşı mallarının istehsalında əl əməyindən istifadə etmədən bu qrup məmulatları geniş tirajla istehsal etməyə geniş imkanlar yaratmışdır. Birincisi, müasir avtomatik formalaşdırıcı dəzgahlar təsdiq edilmiş modellərin dəqiq formalaşdırılmasını hazırlamağa imkan verir. Ikincisi, avtomatlaşdırılmış formalaşdırıcı qurğular geniş çeşidli məmulatlar istehsalına maneçilik törətmir, işçiləri ağır iş prosesindən azad edir. Üçüncüsü, texnoloji axın xəttinin komplektləşdirilməsi bir neçə formalaşdırıcı aqreqatların mövcudluğunu tələb edir, vahid texnoloji rejimdə qurudulmanı təmin edir. Dördüncüsü, çoxlu sayda işçilərin məmulatın formalaşdırılmasında iştirakı ixtisara düşməsinə şərait yaranır, bu işçilərdən naxışlanma işlərində istifadə etmək imkanı əldə oluna bilər. 47
Bütün bu yuxarıda deyilənləri əldə əsas kimi tutaraq hazırki buraxılış işinin mövzusu ilə əlaqədar aşağıdakı praktiki əhəmiyyəti olan təklifləri verməyi məqsədəuyğun sayırıq: 1. Respublikamızda vaxtı ilə Bakı saxsı qablar zavodu, Gəncə çini qabları istehsal edən zavod fəaliyyət göstərirdi. Son illər bu zavodların təsərrüfat fəaliyyətində mövcud olan çətinliklər bu istehsal müəssisələrinin öz gücü ilə işləməsinə maneçilik törətmişdir. Yaxşı olardı ki, xarici iş adamlarının köməyi ilə bu müəssisələrinin fəaliyyət bərpa edilsin, eyni zamanda bacarıqlı mütəxəssislərin yenidən istehsalta cəlb edilməsi imkanı da yaranır. 2. Şəxsi müşahidələrdən görünür ki, seriyalı buraxılan çini-kaşı mallarının forması eyni olsa da rəsm kompozisiyası müxtəlifdir, lakin təbiidir ki, rəsm
kompozisiyası heç
də həmişə
məmulatın forması
ilə razılaşdırılmasından istehlakçıların zövqünü ödəyə bilmir. Odur ki, məmulata vurulmuş naxış ornamentlərinin məmulatın forması ilə tam uyğunlaşdırılması rəssam-modelçilərin bir nömrəli işləri olmamalıdır. 3. Yeni istehsal müəssisələrinin işə salınmasında ən müasir texnologiyadan istifadə olunmalıdır. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, istehsalın geniş formada avtomatlaşdırılması və mexanikləşdirilməsi daha unikal əsərlərin yaradılmasında yüksək istisaslı mütəxəssislərin gücündən istifadə etmək imkanı azalır. Odur ki, bu problemə ciddi yanaşmaqla əl əməyinin səviyyəsi ümumi istehsal prosesi daxilində müəyyənləşdirilməsi məqsədəuyğundur. 4. Yuxarıda layihələndirilən keramika mallarının forma yaradılmasına təsir edən amillər nəzərdən keçirilmişdir. Lakin ayrı-ayrı hallar da bunların hamısı dəqiq təhlil edilməlidir. Lakin keramikanın fiziki-texniki xassələrinin inkar etmək olmaz. Belə ki, təcrübə göstərir ki, məsaməli quruluşa malik olan kaşı məmulatları mexaniki yolla yuyulmağa yaranır. 48
Bu məsələlər məmulatın layihələndirilməsi mərhələsində nəzərə alınmalıdır. 5. Kütləvi istehsal zamanı mexanikləşdirmə və avtomaylaşdırma proseslərin həyata keçirilməsi məmulatın formasını gözəlliyə görə
mürəkkəbləşdirilməsi hallarına rast gəlinir. Çalışmaq lazımdır ki, məmulatın forması ilə bədii tərtibatı arasında üzvi bağlılıq əldə edilsin. Belə ətraf mühitin əşya yəğəmə sisteminə uyğun gəlsin.
49
1. Həsənov Ə.P. və başqaları. Əmtəəşünaslığın nəzəri əsasları, Bakı, 2003 2. Həsənov Ə.P. və başqaları. Qeyir-ərzaq mallarının keyfiyyət ekspertizası, Bakı, Çaşıoğlu, 2006 3. Həsənov Ə.P. və başqaları. İstehlak mallarının ekspertizasının ekspertizasının nəzəri əsasları, Bakı, 2003 4. Həsənov Ə.P. və başqaları. Şüşə və keramika mallarının əmtəəşünaslığı, Bakı, 1997 5. Həsənov Ə.P. və başqaları. Qeyri-ərzaq mallarının laboratoriya tədqiqatı I və II hissə, Bakı, 2006 6. “Amay” ticarət yarmarkasının materialları 7. Keramika. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. V cild, 1988. 8. Алексеев Н.С. Товароведение хозяйственных товаров. М., «Эконо- мика», 1984. 9. Алексеев Н.С. и др. Лабораторные и практические работы по товаро- ведение. М., «Экономика», 1984. 10. Акупова Л.Д., Приблуда С.З. Материалведение и технология произ- водства художественных керамических изделий. М., «Экономика», 1977. 11. Августник А.И. Керамика. «Стройиздат», Л., 1975. 12. Будников П.Т., Барзаковский В.П. Глазурь. Журнал «Керамика и стекло», №11, 1956. 13. Безбородов М.А., Веноградов Д.И. Создатель русского фарфора. Л., 1947.
14. Булавин И.А. и др. Технология фарфоро-фаянского производства. «Легкая индустрия», М., 1975. 15. Буранова М. Товароведение непродовольственных товаров. Изд-во ПРИОР, М: 2001. 50
16. Викторов А.В. и др. Справочник товароведа непродовольственных товаров. М., «Экономика», 1990. 17. ГОСТ 28390-89. Изделия фарфоровые. Технические условия. 18. ГОСТ 4.69-81. Система показателей качества продукции. Посуда фарфоровая и фаянсовая. Номенклатура показателей. 19. Кречетова М.Н., Вестфален Э.Х. Китайский фарфор. Л., 1947. 20. Лукин Г.Е. Конструирование художественных изделий из керамика. М., «Высшая школа», 1979. 21. Лансере А.К. Русский фарфор. Искусство первого в России фарфо- рового завода. Л., Художник, РСФСР, 1968. 22. Лифиц И.М. и др. Исследование непродовольственных товаров. М., «Экономика», 1988. 23. Мороз И.И. Совершенствование производства фарфоровых и фаян- совых изделий. М., «Легкая индустрия», 1973. 24. Мороз И.И. Фарфор, фаянс, майолика. Киев, «Техника», 1975. 25. Мороз И.И. Технология фарфоро-фаянсового производства. М., «Строитель», 1989. 26. Мареев Ю.И. и др. Товароведения хозяйственных товаров. М., Экономика, 1981. 27. Николаева М.А. Товароведение потребительских товаров. Теорети- ческие основы. М., «Норма», 1997. 28. Новикова Л.И., Соколов В.С. Искусство в научно-технический прогресс. М., Искусство, 1973. 29. Узманцев Я.З.
Хозяйственные товары
и бытовая
химия. товароведение. Москва, «Экономика», 1986 г. 30. Порядкова З.С. и Мороз И.И. Повышение качества и эксплуатацион- ных свойств фарфоровой и фаянсовой посуды. М.-Л., ЩГИЗ, 1982. 31. Справочник товароведа непродовольственных товаров. Москва, «Экономика», 1991 г. 51
32. Юрчак М.Я., Петрова Х.В. Причины недостаточной механической и термической прочности фарфоровой посуды и пути повышения ее качества. Журнал «Стекло и керамика», №10, 1969. 33. Энглунд А.Э. рациональный расход сырьевых материалов в фарфора-фаянсовой промышленности. «Легпромиздат», М., 1986. 34. Шеглов Л.М., Ливщиц Б.Х. Товароведение керамических, стеклян- ных и металлохозяйственных товаров. М., «Экономика», 1970. 35. Швидаленко Т.А. Интенсификация фарфора-фаянсового произ- водства. М., «Экономика», 1986. Yüklə 396,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|