Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi azərbaycan döVLƏt iqtisad universiteti fakultə : «Əmtəəşünaslıq»

17 

 

Bərk  gedən  reaksiyalara  nadir  təsadüf  edilir.  Çox  vaxt  bu  zaman  şüşəyə 

oxşar təbəqə əmələ gəlir və ayrı-ayrı kristalların arasını doldurur. Bu  şüşəyəbənzər 

təbəqələr reaksiyanı sürətləndirir və məmulatın bişirilməsini asanlaşdırır. 

Nisbətən  az  temperaturda  xammalların  parçalanması  müşahidə  edilir.  Bu 

zaman su, karbon qazı və sə. Ayrılır. Maye faza tərəfindən  məsamələrin tutulması 

zamanı uçucu tərkib hissələri kütlədən aralanır. əgər bu baş verməsə kütlələrdə bir 

sıra nöqsanlar (çatlar, qabarcıqlar) əmələ gəlir. Yanmanın bu mərhələsində kaolinit 

və poliamorf kremnezyom və qlinosyomun çevrilmələri baş verir. 

Hazıra  məmulatın  xassələrinə  nəinki  kütlənin  strukturu,  hətta  şirənin 

strukturu da təsir edir. 

Şirəninquruluşu  şüşənin  quruluşuna  bənzəyir.  A.A.Lebedev  nəzəriyyəsinə 

görə  şüşə  eləcə  də  şirə  mürəkkəb  sistemə  malikdir  ki,  bunun  da  tərkibində  həm 

submikroskopik  (kristallik),  həm  də  amorf  faza  var.  Kristalitlər  kimyəvi 

birləşmələr və bərk həlledicilərdə müəyyən edilə bilər. 

Çini  heterogen  sistemli  olub,  çöl  şpatı  və  kvarsdan  ibarətdir.    Kimyəvi 

tərkibi bərk çininin tərkibini və işlədilən materialların münasibətini təyin edir. 

Bərk  çini  əsasən  gildən  və  az  miqdarda  Na

2

O,  K

2

O,  MgO,  CaO-dən 

ibarətdir.  

Bərk çini istehsalında çətin əriyən çöl şpatı şirəsindən istifadə edilir. 

Çini  qırığı  şüşəyə  oxşar  və  kristal  fazadan  ibarətdir.  Şüşəyə  oxşar  faza  iki 

funksiya yerinə yetirir: kütlənin başqa hissələrini əridir, plastik cisim əmələ gətirir 

və kütlənin tərkib hissələrini birləşdirir. 

Çininin II əsas hissəsi kvarsın çöl şpatlı şüşəsində əriməyən hissələrindən və 

gil  maddələrindən  ibarətdir  ki,  mullitin  kristalı  ilə  birlikdə  çininin  skeletini  əmələ 

gətirir. 

 

 

 

 

---

18 

 

Cədvəl 1. 

Bərk çininin tərkibi 

 

Tərkibi % 

kütlədə 

SiO

2

 

Al

2

O

3

 

K

2

O 

Na

2

O 

Kaolin % 

SiO

2

 – 46,5 

Al

2

O

3

 – 39,5 

Na

2

O – 14,0 

 

 

 

50 

 

 

 

23,3 

 

 

 

19,8 

 

 

 

- 

 

 

 

6,9 

Çöl şpatı  % 

SiO

2

 – 64,5 

Al

2

O

3

 – 18,5 

K

2

O – 17,0 

 

 

 

25 

 

 

 

16,2 

 

 

 

4,6 

 

 

 

4,2 

 

 

 

- 

Kvars 

SiO – 100 

Közərilməmiş tərkib 

 

 

100 

 

 

64,5 

 

 

24 

 

 

4,2 

 

 

6,9 

Közərilmiş tərkib 

100 

69,3 

26,2 

4,5 

- 

Bərk çininin molekulyar düsturu  

(0,18-0,2) Ro Al

2

O

3

 

 

1 

 

(3,55-4,0) SiO

2

 

 

Məmulatın  birləşməsi  zamanı  mullitin  kristalı  onun  quruluşunun  bərkliyini 

artırır.  Mullit  bir  sıra  qiymətli  xassələrər,  yüksək  ərimə  temperaturuna  (1370

0

S), 

yüksək  mexaniki  və  elektrik  möhkəmliyinə,  kimyəvi  davamlığa,  istidən  az 

genişlənmə əmsalına malikdir. 

Bu xassələr hazır məmulata yüksək mexaniki və termiki xassələr verir. 

Keramika məmulatlarının əsas keyfiyyət göstəricisinə:  

- mexaniki davamlılığı və şirənin bərkliyi; 

- termiki davamlılığı; 

- kimyəvi davamlılığı; 

- məsaməliliyi; 

- ağlığı; 

- işıq keçirməsi kimi keyfiyyət göstəriciləri daxil edilir. 

---

19 

 

IV. BƏZƏNDIRILMƏNIN KERAMIKA MƏMULATLARININ 

KEYFIYYƏTINƏ TƏSIRI 

 

İstehsal  prosesinin  şirələmə  və  yandırılma  əməliyyatından  keçirilmiş 

məmulatlar naxışlanmaya göndərilir. 

Naxışlanma.  Keramika  məmumlatlarının  satışı  adətən  bəzədilmiş  halda 

göndərilir.  Onlara  vurulan  naxışlar  şirəaltı  və  şirəüstü  olur.  Şirəüstü  üsul  ilə 

naxışlanma ən çox yayılmış bəzək üsuludur. Məmulat səthinin naxış xarakterindən 

asılı  olaraq  relyefli  və  hamar    ola  bilər.  Naxışlar  məmulata  əl  və  yarım  mexaniki 

üsullarla çəkilir. 

Məsələn,  çini  məmulatlarda  bığcıq,  köbə,  lent,  relyefin  rənglənməsi,  çap, 

basma,  örtük,  yarımörtük,  gedə-gedə  rəngsizləşən  örtük,  krakle,  fotokeramika, 

şəbəkə, rəssamlıq naxışlanma üsulları tətbiq olunur. 

Bığcıq,  köbə  və  lent  naxışları  sadə  əlamətlə  həm  ayrılıqda,  həm  də  digər 

naxışlarla birlikdə vurulur. Bundan qabın ağız kənarına, bortuna, naxış haşiyələr ilə 

və  s.  Məqsədlərlə  vurulan  fasiləsiz  lent  şəkilli  naxışlardır.  Eni  bir  millimetr  olana 

bığcıq,  1-3  mm  olan  köbə,  eni  4-10mm  olanlar  isə  lent  naxışı  adlanır.  Eni  15-

18mm  olan  isə  bufet  lentdir.  Bığcıq,  köbə  və  lent  naxışları  fasiləsiz  xətdən  ibarət 

olaraq və çox rəngli boyaqlardan və qızılla çəkilmiş olur. 

Krekle  –  çini  və  kaşıda  əmələ  gətirilən  naxışdır.  Şirəli  məmulatın  səthində 

süni  yolla  xırda  tük  çatlarından  ibarət  tor  əmələ  gətirilir  ki,  sonra  boyaqla 

doldurulur  və  ikinci  yandırma  prosesində  örtülür.  Krekleni  almaq  üçün  çininin 

genişlənmə əmsalını artıran şirədə istifadə edilir. 

Şəbəkə  (trafaret)  naxışı  metal,  kardon  təbəqələri  üzərində  naxış  yuvaları 

açılır.  Sonra  həmin  trafaret  qabın  üzərinə  qoyulur  və  boyaq  çəkilir.  Trafaret  bir 

yaxud  çox  rəngli  olur.    əgər  şəbəkələr  iri  olarsa,  naxış  pulverizatorun    vasitəsilə 

vurulur ki, buna ayroqraf deyilir. 

Örtük  naxışı  –  qabın  bütün  səthinin  və  ya  ancaq  xarici  səthini  bir  rənglə 

örtməklə  əmələ  gəlir.  Örtük  tam,  təmizlənmiş  örtük  yarımörtük  və  get-gedə 

---