Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

87 

 

 

 

      Уровень  развития  туризма  различается  по  регионам.  В  настоящее  время, 

Европа занимает первое место по принятию туристов. Причиной этого является 

высокое развитие туристического система и относительная легкость визового 

режима. В последнее время, Азия, особенно Юго-Восточная часть и Океания 

выдвигались вперед в туризме.Географические преимущества и благоприятный 

климатический режим способствуют развитию туризма в этом регионе. Многие 

международные и региональные организации функционируют в туристической 

сфере.  Самый  престижный  из  них  Всемирная  Организация  Туризма.  Мировой 

СоветпоТуризмуиПутешествию, Организация Экономического Сотрудничества 

и Развития, Европейский Союз тоже относятся к ним. 

       В Азербайджане туризм имеет древнюю историю. Древние торговые пути и 

транзитные проекты способствовали узнаванию страны на рубеже. Но главный 

период 

развития 

туризма 

в 

Азербайджане 

было 

после 

обретения 

независимости.  Туризм  был  выбран  приоритетным  сектором  и  были 

реализованы  некоторые  государственные  программы  для  его  развития.  В 

результате  этого  началось  поток  местных  и  зарубежных  инвестиций  в 

туристический  сектор  страны.  Особенно,  начиная  с  2002-го  года,  число 

иностранных  туристов  посещающих  страну  значительно  увеличилось. 

Причины 

этого 

являются 

постепенное 

узнавание 

Азербайджана 

в 

международной 

сфере, 

развитие 

туристического 

инфраструктура 

и 

реализованная  государственная  политика  и  программы.  Государственные 

программы  покрывающие  «2002  –  2005»,  «2010  –  2014»,  «2008  –  2016»  годов 

предпринимались и продолжают предприниматься.  

      Государство обращает особое внимание к развитию регионов. В последнее 

время некоторые меры принялись для развития зимнего туризма в регионах 

Губа,  Гусар,  а  также  сезонного  туризма  в  Лянкоране,  Хачмазе  и  других 

районах. 

     Одной  из  основных  целей  государственной  туристической  политики 

является привлечение иностранных инвестиций в страну для развития туризма. 

---

88 

 

 

 

Отели  начинающие  свою  деятельность  за  последнее  время,  как  Кэмпински, 

Хилтон, Марриот, Жумериах открылись за счет зарубежных инвестиций.  

   Туристический  сектор  в 

Азербайджане  имеет  высокий  потенциал. 

Туристические 

центры, 

связанные 

с 

лечением, 

зимним 

туризмом, 

гастрономией,  горами  и  историческими  памятниками  имеют  потенциал 

развития. 

Развитие 

этих 

секторов 

может 

привести 

к 

увеличению 

туристического  потока  к  ним.  Представление  Азербайджанского  туризма  за 

рубежом, обновление инфраструктура и возрастание количества инвестиций на 

этот  сектор  может  способствовать  увеличению  объема  туризма  в  экономике  в 

будущем.  

Summary 

Tourism is travel for religion, recreation, health, business purposes for a limited 

time. The meaning of word “tourism” is travel. As living standards of people arose 

number of travelers increased. Especially after World Work II and advancement in 

technology tourism became very popular. Tourism became part of people’s life in 

globalized world.  

     Tourism can be domestic and international. Development of international tourism 

depends on development of domestic tourism.  In modern world 9% of World GDP, 

1/11 employment, 6% of export, 30% of service export in world depends on tourism. 

266  million  people  works  in  tourism  sector.  It  is  expected  to  reach  298  million  by 

2024. 

   Development  of  tourism  industry  depends  on  development  of  its  spheres.  The 

spheres of tourism industry are: 

- Transportation – water, air, land transportations are available. The main part of 

tourist transportation carried out by cars and airlines. 

- Information technologies – plays very crucial role in promotion of tourism and 

attracting tourist to the destination. 

- Service industries – such as foods and drinks have very important role in 

tourism. Some tourists prefer to travel somewhere that has great food and 

drinks. 

---

89 

 

 

 

- Accommodation – provides so many varieties of accommodation, for example: 

hotel, hostel, motel, rental homes etc. Improvement of accommodation sector 

in a tourism area is must. 

Level of tourism differs from region to region. Most recently Europe is leading the 

list. The main reason for that is development of tourism industry and easiness of 

visa requirements. Recently Asia, more specifically Southern – East Asia and 

Oceania started rise very quickly. It is nature and potential give countries in this 

area to offer more for tourists.  

There are several regional and international organization in tourism industry. 

World Tourism Organization is most recognized and leading in travel and tourism. 

Other organizations that work in tourism sector are: World Travel and Tourism 

Council, Economic Development and Cooperation Agency, European Union and etc. 

Tourism  in  Azerbaijan  dates  back  to  ancient  times.  Ancient  trade  routes,  trans- 

regional projects attracted many foreigners to the country. But the main development 

time  of  the  tourism  starts  after  independence.  Tourism  sector  is  prioritized  by 

government and state programs are enforced to develop the sectors. In result, country 

attracted  my  local  and  foreign  investments  to  economy.  After  2002  there  is  huge 

growth  in  number  of  incoming  tourist.  The  reason  for  that  is,  promotion  of 

Azerbaijani  tourism  in  international  level,  state  policy  and  programs  in  this  field. 

“2002-2005”, “2010-2014”, “2008-2016” States Programs have been enforced.  

State  pays  special  attention  to  development  of  regions.  Lately  in  Gusar  and  Guba 

winter  tourism  complexes  were  opened,  Lankaran  and  Khachmaz  and  other  cities 

attracts  more  and  more  local  and  foreign  tourists.  One  of  the  state  goals  in  state 

tourism  policy  is  attract  foreign  investments  to  tourism  of  the  country.  World  class 

hotels lik Kempinski, Hilton, Marriot, Jumeirah was opened in Azerbaijan with help 

of foreign investments.  Azerbaijan has great potential in tourism. Health, recreation, 

gastronomy, adrenalin,  historical tourism  types can be  improved  in  Azerbaijan.  And 

this  improvement  will  be  lead  higher  number  of  foreign  tourists.  Promotion  of 

Azerbaijan  in  international  level,  renewals  in  infrastructure  and  more  investment  in 

this sector can lead to increase its importance and impact on country economy. 

---

90 

 

 

 

 

Magistrant Süleymanov Elvin Natiq oğlunun 

“

Azərbaycanda turizmin inkişafının sosial-iqtisadi rolu

” 

                     mövzusunda yazmış olduğu dissertasiya işinin 

 

Referatı 

Mövzunun  aktuallığı  –  Turizm  həm  iqtisadiyyatın  güclü  amili,  həm  təsirli  sosial 

institut,  həm  də  cəmiyyətdə  ictimai  rifah  və  mədəniyyətin  göstəricisi  kimi  insanın 

həyat  səviyyəsinin  yüksəlməsinə,  mənəvi  zənginləşməsinə  kömək  edir.  Azərbaycan 

dövləti  milli  turizm  sahəsinin  inkişaf  etdirilməsini  iqtisadiyyatın  qeyri-neft  sektoru 

üzrə prioritet istiqaməti elan etmişdir. Son illər turizmin təşviqi ilə bağlı görülən işlər, 

qəbul edilən dövlət proqramları, normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi bunu bir 

daha  sübut  edir.  Dövlət  və  regional  səviyyələrdə  həyata  keçirilən  sosial  siyasətdə 

turizm strateji əhəmiyyətli məsələ kimi çıxış edir. 

Tədqiqatın  məqsədi  və  vəzifələri  –  tədqiqat  mövzusunun  məqsədi  Azərbaycanda 

turizmin  sosial-iqtisadi    səmərəsinin  yüksəldilməsi  və  inkişaf  potensiallarının  təhlili 

yollarının  araşdırılmasıdır.  Müəyyən  olunmuş  məqsədə  çatmaq  üçün  qarşıya 

aşağıdakı vəzifələr qoyulmuşdur: 

- Azərbaycanda turizmin inkişafının mövcud vəziyyətinin araşdırılması; 

- Turizm  sahəsində ölkədə həyata keçirilən dövlət siyasəti və proqramlarının 

öyrənilməsi; 

- Turizmin ölkə regionlarının və ümumi iqtisadiyyatın inkişafına təsirinin 

öyrənilməsi; 

- Turizmin inkişaf və təkmilləşdirilməsi yollarının araşdırılması; 

Tədqiqatın predmeti – Tədqiqatın predmetini Azərbaycanın turizm sisteminin 

inkişaf perspektivləri təşkil edir. 

Tədqiqatın obyekti – Tədqiqatın obyektini isə turizm sahəsinin Azərbaycan 

İqtisadiyyatının sosial-iqtisadi inkişafında əsas prioritet sahə kimi seçilməsi, mövcud 

vəziyyəti, problemləri və inkişaf perspektivlərinin araşdırılması və təhlili təşkil edir.  

---

91 

 

 

 

Tədqiqatın elmi  yeniliyi  –  Tədqiqat  işində Azərbaycan turizminin  mövcud  vəziyyəti 

sahələr və regionlar üzrə hərtərəfli araşdırılmış, inkişaf potensialı təhlil edilmişdir. 

Dövlətin turizm siyasəti və onun istiqamətləri araşdırılmışdır. 

      Tədqiqatın  informasiya  bazası  -  Turizmin  inkişaf  konsepsiyası,  onun  qanunları, 

ölkə  iqtisadiyyatında  gələcəyə  baxış  konsepsiyası,  turizm  nazirliyinin  fəaliyyət 

mexanizmləri  və  beynəlxalq  turist  təşkilatlarının  əsas  iş  prinsipləri,  Azərbaycanda 

turizm  sisteminin  inkişafı  mövzusunda  müxtəlif  yerli  və  xarici  məqalə  və 

ədəbiyyatlardan  istifadə  olunmuşdur.  Ölkənin  turist  ixrac,  idxalına,  yerli  və  xarici 

investisiyalarına  dair  və  digər  statistik  göstəricilərinin  öyrənilməsində  Dövlət 

Statistika Komitəsinin, və s. rəsmi statistik məlumatlarından istifadə olunmuşdur.  

Tədqiqatın praktik əhəmiyyəti – Dövlətin qeyri – neft sektorunun inkişafında 

turizmin prioritet sahə kimi seçilməsini nəzərə aldıqda bu mövzunun araşdırılması, 

təhlili, Azərbaycanın regional və beynəlxalq turizm bazarında xüsusi mərkəzlərdən 

birinə çevrilməsi perspektivləri gələcəkdə elmi konfranslarda iştirak üçün, həmçinin 

Turizm sistemini öyrənilməsi və təkmilləşdirilməsində istifadə oluna bilər.  

İşin strukturu – Dissertasiya işinin birinci fəslində daha çox nəzəri – konseptual 

mövzular müzakirə olunmuşdur. Bu fəsildə turizm sistemi və onun sahələri 

araşdırlmış, turizmin iqtisadiyyata təsiri və səmərəliliyi, beynəlxalq turizm təşkilatları 

və onların fəaliyyətinə, müasir turizm sisteminin inkişaf problemlərinə dair 

məlumatlar verilmişdir. Dissertasiya işinin ikinci fəslində Azərbaycanda turizm 

sisteminin mövcud vəziyyəti, regionların iqtisadiyyatında rolu və yeri, bu sahədə 

dövlətin həyata keçirdiyi siyasət və proqramlar, onların turizm sisteminin inkişafına 

təsiri  araşdırılmışdır.  Dissertasiyanın  üçüncü  fəslində  Azərbaycanda  turizmin  sosial-

iqtisadi    səmərəsinin  yüksəldilməsi  yolları,  turizmin  inkişaf  mexanizmlərinin 

təkmilləşdidirilməsi,  Azərbaycanda  turizmin  inkişaf  perspektivlərinin  proqnozu 

ölkədə turizm potensialının və inkişaf perspektivlərinin təhlili aparılmışdır.  

   Ümumilikdə  dissertasiya  işi  -  mündəricat,  giriş,  hərəsi  3  sualdan  ibarət  3  fəsil, 

nəticə  və  təkliflər,  istifadə  olunmuş  ədəbiyyat,  və  dissertasiya  işinin  referatından 

ibarətdir.  

---

92 

 

 

 

     İstirahətin  ən  geniş  yayılmış  növlərindən  biri  turizmdir.  Turizm  istirahət,  din, 

müalicə,  iş  məqsədləri  üçün  qısa  müddətliyinə  səyahətdir.  Fransız  sözüdür,  mənası 

isə  səyahətdir.  Son  dövrlərdə  insanların  yaşayış  səviyyəsi  yaxşılaşdıqca  səyahət 

edənlərin  sayı  artmışdır.  Xüsusilə  II  Dünya  Müharibəsindən  və  texnlogiyanın 

inkişafından    sonra  dünayada  turizm  geniş  vüsət  almışdır.  Qloballaşan  dünyada 

turizm insanların həyatlarının bir hissəsi olmağa başlamışdır. 

    Turizmin hərəkət ərazisinə əsasən iki növü vardır: daxili və beynəlxalq. 

    Beynəlxalq turizmin inkişafı daxili turizmin inkişafından birbaşa asılıdır.  

    Hal-hazırda dünya ÜDM-in 9%-i, işçi qüvvəsindən 1/11-i, ixracın 6%-i, xidmət 

ixracının 30%-i turizmin payına düşür. Bu sahədə son hesablamalara görə 266 milyon 

nəfər  çalışır.  2024-cü  ilə  qədər  bu  sayın  298  milyon  nəfərə  çatması  gözlənilir.  

Turizm sisteminin inkişafı onun sahələrinin inkişafı ilə sıx əlaqədardır. 

Turizmin sahələrinə aşağıdakılar daxildir: 

- Nəqliyyat – su, hava, quru yolları ilə səyahət mümkündür. Turist daşımalarının əsas 

hissəsi avtomobil və hava nəqliyyatı ilə həyata keçirilir.  

-  İnformasiya  texnologiyaları  –  Turizmin  tanıdılması  və  ölkəyə  turistlərin  cəlb 

edilməsində informasiya önəmli rol oynayır.  

- Xidmət növləri – qida və içki xidmətləri turizmdə əhəmiyyətli sahədir. Bəzi ölkələr 

sırf mətbəxlərinə görə turist cəlb edirlər.  

-  Yerləşdirmə  -  Ölkənin  turizm  sahəsində  inkişafında  yerləşdirmə  xidmətlərinin 

əhəmiyyəti çox böyükdür. Ölkədə müasir standartlara cavab verən otel, hostel, motel 

sistemləri. 

   Turizmin  səviyyəsi  regionlar  üzrə  fərqlənirlər.  Hal-hazırda  turizm  qəbulunda 

Avropa  ilk  sıradadır.  Bunun  səbəbi  turizm  sisteminin  inkişafı  və  viza  rejiminin 

nisbətən  asanlığıdır.  Son  dövrlərdə  Asiya,  xüsusilə  də  Cənub-Şərqi  və  Okeaniya 

bölgəsi turizmdə ön plana çıxmışdır. Coğrafi – iqlimin əlverişliliyi, geniş imkanların 

mövcudluğu  bu  bölgənin  getdikcə  bu  sahədə  inkişafına  gətirib  çıxardacaq.    Turizm 

sahəsində  bir  çox  beynəlxalq  və  regional  təşkilatlar  fəaliyyət  göstərirlər.  Bunlardan 

ən  nüfuzlusu  Ümumdünya  turizm  təşkilatıdır.  Digər  sıralarda  isə  Dünya  Səyahət  və 

Turizm Şurası, İqtisadi İnkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatı, Avropa İttifaqı durur.  

---

93 

 

 

 

Azərbaycanda turizm qədim tarixə malikdir. Qədim ticarət yolları, tranzit layihələr 

Azərbaycanın tanınmasına imkan yaratmışdır. Lakin Azərbaycanda turizmin əsas 

inkişaf dövrü müstəqillikdən sonraya təsadüf edir. Dövlət tərəfindən bu sahə prioritet 

sahə seçilmiş, bu sahənin inkişafı məqsədilə dövlət proqramları həyata keçirilmişdir. 

Bunların nəticəsi olaraq ölkənin turizm sahəsinə yerli və xarici investisiyaların axını 

başlamışdır.  Xüsusilə  2002-ci  ildən  etibarən  ölkəyə  gələn  xarici  turistlərin  sayında 

nəzərə çarpacaq dərəcədə artım olmuşdur. Bunun səbəbləri Azərbaycanın getdikcə 

beynəlxalq aləmdə tanınması, turizm infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və həyata 

keçirilən dövlət siyasəti, proqramlarıdır. “2002-2005”, “2010-2014”, “2008-2016”-ci 

illərə aid Dövlət proqramları həyata keçirilmişdir və keçirilməyə davam edir.  

Regionların  inkişafına  dövlət  tərəfindən  xüsusi  diqqət  ayrılmışdır.  Son  dövrlərdə 

Quba, Qusar bölgələrində qış turizminin inkişafı, Lənkəran, Xaçmaz rayonları başda 

olmaqla  bir  çox  rayonda  mövsümi  turizmin  inkişfı  üçün  tədbirlər  görülmüşdür.  

Dövlətin turizm siyasətinin  məqsədlərindən biri də ölkədəki turizm sahəsinininkişafı  

üçün xarici investisiyanın cəlb edilməsidir.  

   Son  dövrlərdə  açılan  Kempinski,  Hilton,  Marriot,  Jumeriah  otelləri  xarici 

investisiyaların hesabına açılmışdır. 

Turizm  sahəsi  Azərbaycanda  yüksək  potensiala  sahibdir.  Müalicə,  qış    turizmi, 

qastronomiya,  dağ,  tarixi  abidələrlə  bağlı  turizm  sahələri  inkişaf  potensialına 

sahibdir.  Bu  sahələrin  inkişafı  turist  axınının  artmasına  gətirib  çıxara  bilər.  

Azərbaycan  turizminin  xaricdə  tanıdılması,  infrastrukturun  yenilənməsi  və  daha  çox 

investisiya  qoyulması  bu  sahənin  gələcəkdə  iqtisadiyyatda  payının  çoxalmasına 

imkan yaradacaqdır. 

 

 

 

 

 

  

---

94