Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
56
Beləliklə, turizmin ölkə və region iqtisadiyyatına dolayı təsiri effekti ondan ibarətdir ki, turistlərin etdikləri xərclər müəyyən ərazidə dəfələrlə xərc-gəlir-xərc- gəlir keçir. Bu cür effekt dövriyyə multiplikasiya effekti adlanır. Turizm ölkənin iqtisadiyyatına birbaşa və ya dolayı yolla təsir göstərir.(cədvəl 3.1.) Bu təsiri, xüsusilə region miqyasında daha qabarıq şəkildə görmək olar: Cədvəl 3.1. BMÜTT-nin 2014-cü il üzrə hesabatına görə ölkəyə gələn xarici turistlərin sayı və onlardan əldə olunan gəlir (ilk 10 ölkə)
S\s Ölkələr Ölkəyə gələn xarici turiristlərin sayı Ölkələr
Xarici turistlərdən əldə olunmuş gəlir Mln.Adam Mln. ABŞ dolları 2010 il 2014 il
2010 il 2014 il
1 2 3 4 5 6 7 1.
Fransa 77.1
83.7 ABŞ
103.5 177.2
2. ABŞ
59.8 74.8
Ispaniya 52.5
65.2 3.
Ispaniya 52.7
65 Fransa
46.6 55.4
4. Çin
55.7 55.6
Çin 45.8
56.9 5.
Italiya 43.6
48.6 Makao
(Çin ) 27.8
50.8 6.
Türkiyə 27.0
39.8 Italiya
38.8 45.5
7. Almaniya 26.9 33
Böyük Britaniya 32.4 45.3
8. Böyük
Britaniya 28.3
31.6 Almaniya 34.7 43.3
9. Pusiya
Federasiyası 20.3
29.8 Tailand
20.1 38.4
10. Mexiko
23.3 29.1
Honq-koonq (Çin)
22.2 38.4
Mənbəə:UNWTO Tourism highlights-2015 Edition (World,s Top Tourism Destinations)
Cədvəl 3.1.-dən göründüyü kimi ölkəyə xarici turistlərin gəlməsi xeyli miqdarda xarici valyutanın daxil olması deməkdir.
57
Cədvəl 3.2. Ölkəyə gələn xarici turistlərin və xarici ölkələrə gedən Azərbaycan turistlərinin sayı və valyuta miqdarı
Ölkə Ölkəyə gələn xarici turistlərin sayı Xarici turistlərdən əldə olunmuş gəlir Min adam Mln. ABŞ dolları 2010 il
2014 il 2010 il
2014 il Azərbaycana gələn xarici turistlərin sayı; cəmi 1279.8
2159.7 657
2.432 Azərbaycandan xaricə gedən turistlərin sayı; cəmi 1819.6
3319.4 934
3.738 Mənbəə:
www.stat.gov.az Dövlət statistika komitəsinin 2014-cü il üzrə illik rəqəmlərə əsasən
Beynəlxalq turizmdə bir sıra inkişaf etmiş ölkələr var ki, bunlarda xaricə gedənlərin sayı gələnlərdən xeyli çoxdur. Almaniya, Yaponiya, Böyük Britaniya, ABŞ buölkələr sırasındadır. Azərbaycana da gələn xarici turistlərin sayı xaricə gedən turist vətəndaşlarımızdan azdır. Cədvəl 3.2.-dən göründüyü kimi 2014-cü ildə turizm məqsədi ilə Azərbaycana gələn xarici vətəndaşların sayı bu məqsədlə ölkədən xaricə gedən vətəndaşlarımızın sayından 1161 min nəfər çoxdur. Bu isə onu bildirir ki, beynəlxalq turizmdə həmin il tədavül saldosu ölkəmiz üçün mənfi olubdur. Adi hesablama ilə müəyyən etmək olar ki, Azərbaycan turistləri xaricdə ölkəmizə gələn turistlərdən 1306 mln dollar çox xərcləmişlər.Lakin beynəlxalq turizmdə tədavül saldosu mənfi olan ölkələrin hökümətləri gəlmə turistlərin sayının artırılması məqsədi ilə dövlət səviyyəsində bir sıra tədbirlər görürlər. Bu məqsədlə yeni istirahət kompleksləri tikilir, rahat yollar salınır, beynəlxalq tədbirlər (festival, konfrans, sərgi, idman oyunları) keçirilir, ölkəyə gələnlər üçün sənədləşmə sadələşdirilir.(viza rejimi, gömrük və sərhəddən keçmə qaydaları), turistlərə xidmət səviyyəsinin yüksəldilməsi önə çəkilir. Turizmin dolayı yolla ölkə və region iqtisadiyyatına təsiri “multiplikator” səmərəsi ilə ifadə olunur.Turizmin inkişafı ilə digər sahələrin regionun iqtisadi potensialının turizm dövriyyəsinə cəlb edilməsi güclənir. Digər sahələrin məhsul və xidmətlərinin 58
turizm sənayesində və turistlərin şəxsi istehlakında rolu artır. Multiplikatorun tarazlı təmiz milli məhsuldan fərqlənən həcmi ümumi daxili məhsuldan kapital istehlakını çıxdıqdan sonra investisiyanın başlanğıca görə dəyişməsinə nisbətən müəyyənləşir.
Multiplikator gəlirinin səmərəsi onun xarici turistlər hesabına regionda pul kütləsinin artmasına və əmtəə xidmət bazarında təbiətin qenişlənməsinə təsisri ilə qiymətləndirilir.Gəlirlər turist firmasının satdığı turizm məhsulundan formalaşır. Region gəlirləri turist firmalarından alınan vergilərlə qiymətləndirilir. Satıcı firmalar turistlərdən aldığı pul vəsaiti hesabına öz işçilərinin əmək haqqını verir, bu da öz növbəsində əmtəə və xidmətlətrlə reallaşır. Turizm tsiklik olaraq pul-əmtəə-pul dövriyyəsinin tamamlayır. Turistlərin xərcləri, şirkətlərin gəlirləri, dövlət və yerlo orqanlara vergilər, əmək haqqı, sosial ödəmələr və yığım məqsədi ilə reallaşır. Bu da turizm dövriyyəsində olan kapitalın artımına səbəb olur. Multiplikasiya son nəticədə “xərclər-gəlirlər” tsiklinin həcm və strukturunun artımına səbəb olur. İsveç alimlərinin rəhbərliyinə görə, multiplikator turizm istehsalından asılı olaraq fərqlənirlər. 1,2-dən 4 tama qədər dəyişir.Məsələn tutaq ki, multiplikasiya üçün 2,5%-dir. Turist sənayesinə investisiya artımının ilkin göstəricisi 40 mln manatdır. Onda turizm xidmətindən regionda100 mln. Manat (2,5,40) təşkil edir. Turizmin başqa ölkələrə ixracı aktiv turizm idxalı-passiv turizm adlanır. Xarici turistlərin regionda istehlak etdiyi turizm məhsulunun niqdarının, ölkənin vətəndaşlarınınxarici olkələrdə istehlak etdiyi turizm məhsulunun miqdarının, ölkənin vətəndaşlarının xarici ölkələrdə istehlsk etdiyi turizn məhsuluna nisbəti turst bazarının formalaşdırır.Turizmin xüsusiyyətləri ondadır ki, istehsal olunan, turizm məhsulunun ixracı xarici turistlərin ölkədə istehlakı hesabına formalaşır. Kənara ixrac olunur. Turizm məhsulunun istehlakçısı müəyyən məsafə qət etməklə özünü təmin edən məhsulu istehlak edir. Turizm sferası ölkənin tədiyyə balansına və respublikaya gətirilən pula həmçinin pulun ölkədən axmasına təsir edir. Hər il Azərbaycandan turizm müalicə və alış üçün xarici ölkələrə səfər edilir. Müşahidələrə əsaslanaraq demək olar ki, Şimali Qafqazın mineral sularından istifadə edənlərin 10%-i Azərbaycanlıdır.Turizmin şəxsi valyutanın tədiyyə balansında rolu gətirilən valyuta Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|