Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
Birmənalı olaraq qeyd etmək lazımdır ki, xarici ticarət strategiyasının proteksionist variantı milli istehsalın müdafiəsini nəzərdə tutur. Bu hal isə xarici ticarət əməliyyatlarının bir qədər azalması ilə nəticələnir. Odur ki, dövlət xarici ticarətin tənzimlənməsi məqsədilə gömrük-tarif və qeyri-tarif tənzimlənməsi metodlarından (kvotalar, lisenziyalar, subsidiyalar, dempinq) istifadə edir.
İqtisadi ədəbiyyatda apardığımız araşdımaların nəticələri göstərir ki, istənilən gömrük müdafiəsi məcmu milli sərvətin azalmasına gətirib çıxarır. Hər hansı ölkənin apardığı protesionizm siyasəti, demək olar ki, həmişə digər ölkələr tərəfindən əks tədbirlərin həyata keçirilməsinə səbəb olur. Əgər idxal tarif və qeyri-tarif metodlarının vasitəsilə azaldılırsa, onda bir qayda olaraq bunu tətbiq edən ölkənin ixracı da azalır. Bu isə nəticə etibarilə məşğulluğun və məcmu tələbin azalmasına gətirib çıxara bilər. Onu da qeyd edək ki, ölkələr arasında iqtisadi ziddiyyətlərin kəskinləşməsi hər iki ölkə üçün neqativ halların meydana çıxmasına səbəb ola bilər.
Proteksionizm siyasəti ölkənin idxalının azalması, eləcə də xalis ixacının artması ilə əlaqədar olaraq milli valyutanın mübadilə məzənnəsini artırır. Mübadilə məzənnəsinin artması isə idxalı stimullaşdırmaqla ixracı azaldır. Nəticə etibarilə ölkənin tədiyə balansı pisləşir ki, bu da mənfi makroiqtisadi meyllərin formalaşmasına gətirib çıxara bilər.
Daxili bazarın formalaşması variantlarından biri də yüksək texnologiyanın reallaşması üzrə layihələr, eləcə də təhsil, mədəniyyət və ekologiya sahəsindəki beynəlxalq proqraqmlar çərçivəsində qarşılıqlı səmərəli əməkdaşlığı əks etdirən modeldir. Əslində bu model milli istehsalçıların tələbatı heç də xarici istehsalçılardan pis ödəmədikləri sahələrdə idxalın məhdudlaşdırılmasını nəzərdə tutur. Eyni zamanda burada milli istehsalçıların lazımi resurslarla, xüsusən də valyuta resursları ilə təmin edilməsi ön plana keçir. Bununla yanaşı, idxalı əvəzləyən istehsalın yaradılmasına istiqamətlənmə hüquqi cəhətdən bərabər səviyyəli əməkdaşlığa keçidin ilkin şərtlərindən biri sayılır.
Bundan başqa, heç şübhəsiz ki, birgə strateji layihə və proqramların inkişafı üçün lazım olan və yerli istehsalçılar tərəfindən istehsal edilməyən avadanlıqların 11
idxalını təmin etmək məqsədəuyğun hesab olunur. Həmin avadanlıqlar hazır məhsul istehsalının beynəlxalq standartlara cavab verən yüksək texnoloji proseslərini xüsusi ardıcıllıqla yerinə yetirən aləti olmaqla yanaşı, sabiq İttifaq dövründəki hasilat, emal və avadanlığın əsas növlərinin istehsalı arasında mövcud olan boşluqları doldurur.
Fikrimizcə, ölkəmizdə müasir avadanlıqların idxalı hesabına bazarın tələblərinə uyğun texnoloji komplekslərin yaradılması respublikamızın elmi və təbii potensialından daha dolğun istifadə etməyə imkan verəcəkdir. Postsovet məkanında yüksək texnologiyaların dövlət tərəfidən dəstəklənməsi beynəlxalq rəqabətdə formalaşmış vəziyyəti dəyişdirə bilər.
Beynəlxalq ticarətə dövlətin müdaxilə dərəcəsindən asılı olaraq ticarət siyasətinə iki əsas yanaşma mövcuddur. Azad ticarət siyasəti minimal dövlət müdaxiləsini nəzərdə tutur ki, bu da tələb və təklifin azad bazar alətləri əsasında formalaşır. Hər bir millətin beynəlxalq əmtəə mübadiləsindən faydalanması nöqteyi nəzərindən azad ticarət qarşılıqlı əməkdaşlığın optimal forması sayılır. Bununla yanaşı, təcrübədə dövlətlər çox tez-tez azad ticarətin müxtəlif üsullarından istifadə edirlər. Milli iqtisadiyyatın maraqlarını təmin etmək məqsədilə daxili bazarın xarici rəqabətdən qorunmasının bu cür dövlət siyasəti proteksionizm adlandırılır [21, s.356].
Ticarət siyasətinin bu iki istiqamətlərindən hansısa birinə üstünlük verilməsi haqqında məsələ iqtisadçılar arasında uzunəsrlik mübahisənin predmeti sayılır. Tarixin bu və ya digər dövrlərində xarici ticarət siyasəti gah bu, gah da o biri istiqamətə meyl etmişdir.
Azad ticarət mövqeyindən iqtisadiyyatın səmərəliliyi məsələlərini gömrük rüsumundan qazanmaq və uduzmağın güzgü əksi kimi təhlil etmək lazımdır. Proteksionist siyasətin xərclər səviyyəsinə milli gəlirdə onun payı kimi baxmaq məsləhət bilinir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə müdafiə tədbirlərinin xərc kəmiyyəti milli gəlirlə müqayisədə cüzidir. Azad ticarət sahibkarları daimi rəqabəti qoruyub saxlamağa və xarici bazarlara yeni çıxışları daha fəal axtarmağa məcbur edir. 12
Daha ümumi planda proteksionizm tərəfdarlarının əsaslandırmaları ondan irəli gəlir ki, azad ticarətdən gəlirlər bütün meydana çıxan xərcləri kompensasiya etmir, əmtəə və xidmətlərin azad hərəkəti şəraitində dövlətlərin qarşılıqlı asılılığı onları partnyorların davranışlarının kəskin dəyişmələrindən qoruya bilmir. Proteksionizmi müdafiə dəlillərini daha təfsilatı ilə nəzərdən keçirdikdə belə məlum olur ki, azad ticarətə heç də ideal siyasət kimi baxmaq olmaz [23, s.225- 243].
proteksionizmin xeyrinə arqument ondan ibarətdir ki, rüsum idxalın qiymətini aşağı salır və beləliklə də ticarət şəraitinin yaxşılaşması üçün imkan yaradır. ABŞ kimi böyük ölkələr üçün ticarət şərtləri ilə bağlı olan dəlil ölkənin in hisar mövqeyi ilə bağlı olan dəlilə transformasiya olunur.ABŞ-da müəyyən dərəcəyə qədər bundan istifadə edilə bilər, lakin müxtəlif ticarət müqavilələri buna mane olur.
Bununla yanaşı, ticarət şərtləri ilə bağlı sübutlar mühüm məhdudiyyətlərə malikdir. Azərbaycanın da aid edildiyi kiçik ölkələrin böyük hissəsi öz ixrac qiymətinə olduğu kimi, dünya bazarında idxal qiymətinə son dərəcə zəif təsir göstərə bilər. Ona görə də onlar üçün göründüyü kimi, proteksionist məhdudiyyətlər aparıcı əhəmiyyət kəsb etmir.
Proteksionizmin tərəfdarları belə hesab edirlər ki,idxalın məhdudlaşdırılması yerli istehsalçılara kömək etmək üçün, iş yerlərini qoruyub saxlamaq üçün və beləliklə də sosial dayanıqlığı təmin etmək üçün vacibdir. Onların fikrincə, idxalın azaldılması ölkədə məcmu tələbi artırır və bununla da istehsalın və məşğulluğun artımını stimullaşdırır. Lakin proteksionizm siyasəti ziddiyyətlidir, çünki o, rəqabəti məhdudlaşdırmaqla milli istehsalın natamam səmərəliliyinə gətirib çıxarır.
Bəzən proteksionizmə gələcəkdə proteksionist müdafiə səviyyəsini tədricən aşağı salmağı nəzərdə tutmaqla yeni yaradılan perspektiv sənaye sahələrinə kömək üçün müvəqqəti tədbirlər kimi baxılır. Bəzən isə elə hallar olur ki, ölkənin yeni müqayisəli və digər üstünlüklərinin formalaşması nöqteyi-nəzərindən bu və ya digər sahənin perspektivlik dərəcəsini müəyyən etmək son dərəcə çətinləşir. Bu halda da proteksionizm səmərəliliyin artım stimullarını azaldır və ola bilsin ki, bu
Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|