Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

---

1 

 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ 

MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ

 

 

Əlyazması hüququnda 

 

QASIMOV FİRDOVSİ RƏFAYIL OĞLU 

                                                        

(MAGİSTRANTIN A.S.A) 

 

Daxili bazarın qorunmasında qiymət amilindən istifadə mexanizmi

                                                                                                       

mövzusunda 

MAGİSTR DİSSERTASİYASI 

 

İstiqamətin şifri və adı                   İqtisadiyyat İİM 010000 

 

  İxtisasın şifri və adı 

                 Qiymətin əmələ gəlməsi  İİM 010026 

      

 

Elmi rəhbər: 

i.e.n., dosent Q.S. Bayramov 

 

Magistr proqramının rəhbəri: 

i.e.n., dosent B.C. Sadıqov 

                                   Kafedra müdiri: i.e.d., professor X.H.Kazımlı 

 

                                                   BAKI  - 2016

---

2 

 

MÜNDƏRİCAT 

GIRIŞ.............................................................................................................3                                        

 I  FƏSIL.    DAXİLİ  BAZARIN  QORUNMASINDA  QİYMƏT  AMİLİNDƏN 

İSTİFADƏNİN NƏZƏRİ ƏSASLARI ........................................................ 7                                        

1.1.  Liberallaşma  və  proteksionizmin  əsas  xüsusiyyətləri,  qarşılıqlı  əlaqəsi  və 

ziddiyyətləri......................................................................................................7 

1.2.  Daxili  bazarın  formalaşmasında  gömrük-tarif  siyasətinin  iqtisadi  zəruriliyi  və 

təşkilati-hüquqi əsasları.....................................................................................17 

1.3.  İdxal-ixrac  məhsullarına  qiymətlərin  tənzimlənməsində  gömrük  siyasətindən 

istifadənin konseptual məsələləri.......................................................................25 

  II  FƏSIL.  DAXILI  BAZARIN  FORMALAŞMASINDA  QİYMƏT 

AMİLINDƏN ISTIFADƏNIN MÖVCUD VƏZIYYƏTININ TƏDQIQI .......34

 

 

2.1. Daxili bazarda qiymətlərin formalaşmasına ölkənin xarici ticarət- iqtisadi 

əlaqələrinin təsiri.....................................................................................................34 

2.2. İdxal-ixrac məhsullarına qiymət səviyyəsinin təsirinin təhlili.........................43 

2.3.  Daxili  bazarın  qorunmasında  gömrük-tarif    tənzimlənməsinin  mövcud 

vəziyyətinin qiymətləndirilməsi.........................................................................57 

III FƏSIL. DAXILI BAZARIN FORMALAŞMASI VƏ INKIŞAFINDA 

QİYMƏT SIYASƏTININ PROBLEMLƏRI VƏ ONLARIN ARADAN 

QALDIRILMASI YOLLARI.....................................................................64 

3.1. Daxili bazarın formalaşmasında gömrük-tarif siyasətindən istifadə 

mexanizminin təkmilləşdirilməsi............................................................................64 

3.2.Daxili bazarda qiymətlərin tənzimlənməsinin iqtisadi metodları və  

onların təkmilləşdirilməsi yolları............................................................................69 

 

NƏTICƏ...............................................................................................................83 

 

 

 

 

       

ISTIFАDƏ ЕDILƏN ƏDƏBIYYАT..............................................................86 

 

 

 

 

       

 

 

 

 

 

 

---

3 

 

GİRİŞ 

 

 

Mövzunun aktuallığı.  Yerli əmtəə istehsalçılarının müdafiəsi bir tərəfdən, 

iqtisadiyyatın struktur cəhətdən yenidən qurulmasına dəstək və məhsulların rəqabət 

qabiliyyətinin  yüksəldilməsi  və  milli  ixracın  inkişafı  üçün  şəraitin  yaradılması, 

digər  tərəfdən,  milli  əmtəə  istehsalçılarının  daxili  bazarda  xarici  firmaların 

ədalətsiz rəqabətindən qorunması aspektindən çıxış edir. 

 

Azərbaycan  Respublikası  milli  əmtəə  istehsalçılarının  müdafiəsi  üzrə 

tədbirlərin  tətbiqinin  məhdud  təcrübəsinə  malikdir,  Ümumdünya  Ticarət 

Təşkilatının  (ÜTT)  normalarına  uyğun  proteksionist  tədbirlərin  tətbiqi  imkanları, 

mexanizm  və  xüsusiyyətləri  üzrə  tədqiqat  və  işləmələrdə  çatışmamazlıqlar  hiss 

olunur. 

 

Tədqiqatın aktuallığı həm də onunla müəyyən olunur ki, Azərbaycanın yerli 

əmtəə  istehsalçılarına  dövlət  yardımı  sisteminin  təkmilləşdirilməsi  bazar 

mexanizmlərinin  formalaşması  şəraitində  baş  verir.  Bu,  daxili  bazarın 

formalaşması  və  qiymət  sisteminin  dövlət  tənzimlənməsi  prosesinin  dinamikasını 

izləməyə,  əsas  meyllərini  və  problemlərini  aşkara  çıxarmağa,  seçilmiş 

istiqamətlərinə dair tövsiyyələr işləyib hazırlamağa və dəyişikliklər etməyə, habelə 

qiymət siyasətinin əsas istiqamətlərini müəyyənələşdirməyə imkan verir. 

 

Məhz  bütün  bunlar  ölkədə  daxili  bazarın  formalaşmasında  gömrük-qiymət 

sistemi qarşısında duran problemlərin aradan qaldırılmasına, respublikada çevik və 

işlək  gömrük-qiymət  siyasətinin  reallaşdırılmasına  imkan  yaradar.  Ona  görə  də, 

belə hesab edirik ki, müasir dövrdə Azərbaycanın daxili bazarının formalaşması və 

inkişafı 

problemlərinin 

tədqiqi, 

eləcə 

də 

gömrük-qiymət 

siyasətinin 

təkmilləşdirilməsi  istiqamətinə  dair  müvafiq  təklif  və  tövsiyələrin  işlənib 

hazırlanması  xüsusilə  aktuallıq  kəsb  edir  və  mühüm  elmi-nəzəri  və  təcrübəvi 

əhəmiyyətə malikdir. 

 

Problemin  öyrənilmə  səviyyəsi.  Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  daxili 

bazarın formalaşması və inkişafında qiymət siyasəti problemlərinin tədqiqi həmişə 

iqtisadçı  alimlərin  diqqət  mərkəzində  olmuşdur.  Azərbaycan  alimlərindən 

---