Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidmətinin fəaliyyətinin daha da genişləndirilməsi istiqamətində işlər aparılır. İxrac bazarlarında rəqabətqabiliyyətlilik baxımından qablaşdırma, etiketləmə də böyük əhəmiyyətə malikdir və xüsusi diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. Ümumilikdə qeyd etmək istəyirəm ki, göstərilən işlər Azərbaycanın qeyri-neft ixrac potensialının reallaşmasında əhəmiyyətli rol oynayacaqdır.
Dövlətin xarici ticarət-iqtisadi əlaqələrə müdaxiləsi qaçılmaz və cəmiyyət üçün arzuolunandır. Eyni zamanda, qeyd olunmalıdır ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin iqtisadi proseslərə təsiri yalnız tənzimləmə şəklində mümkündür. Iqtisadi tənzimləmənin göstərilən tərəflərinin elmi əsaslarını öyrən- mək məqsədilə əvvəlcə istehlak malları üzrə xarici ticarət dövriyyəsinə daxil olan malları iki qrupa bölək: Birinci qrupa ölkənin özündə istehsal olunmayan və ya ölkənin onu idxal etmək məcburiyyətində qaldıbı malları daxil edək. Dövlətin həmin malların idxalını tənzimləməsi idxal rüsumlarının, bir sıra əlavə vergilərin və keyfiyyət ekspertizası kimi texniki yoxlamaların tətbiqi ilə məhdudlaşır. Ikinci qrupa ölkənin özünün kifayət qədər istehsal edə bildiyi malları daxil edək. Dövlətin bu sahədə xarici ticarəti çevik və düşünülmüş siyasət ilə tənzimləməsi ölkə iqtisadiyyatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan, vaxtı ilə SSRİ kimi böyük ölkədə bir çox kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları ilə məşhur olan Azərbaycanın hazırda, hətta öz istehlak bazarında xaricdən gətirilmiş bu cür malların üstünlük qazanmasının səbəbi yəqin ki, düşündürücüdür. Dövlət bu qrup mallarla xarici ticarət-iqtisadi əlaqələr sahəsində hansı siyasəti həyata keçirməlidir sualına cavab vermək üçün yenə də tələb və təklif qanunlarına qayıdaq. Belə fərz edək ki, əmtəənin dünya bazarındakı qiyməti (P w ) onun daxili bazardakı qiymətindən (P e ) aşağıdır. Bu halda dünya bazarı qiyməti xəttinin tələb 26
(D) və təklif (S) xətləri ilə kəsişmə nöqtələrinə (A və B) uyğun malın miqdarı bir- birindən fərqlənir, daha doğrusu dünya bazarı qiymətinin təklif xəttini kəsdiyi nöqtəyə uyğun əmtəə həcmi (Q 1 ) onun tələb xəttini kəsdiyi nöqtəyə uyğun əmtəə həcmindən (Q 2 ) az olur. Başqa sözlə, (Q 2 -Q 1 )
fərqinə bərabər əmtəə həcmini ölkə idxal etmiş olur.
Bu vəziyyət xarici ölkə istehsalçılarını daha çox məhsul istehsal etməyə sövq etdiyi halda, daxili istehsalçıların bəzilərinin bazardan çıxmasına səbəb olur (çünki əks halda onlar gəlir əldə etmək əvəzinə ziyana düşərlər) və beləliklə, ümumilikdə istehsalçıların ümumi rifahı aşağı düşür. Lakin, eyni zamanda, ölkədəki alıcıların ümumi rifahı yüksəlir, çünki həmin əmtəələri daha ucuz qiymətə alırlar.
Indi ölkənin itkilərini və qazancını müqayisə edək. Xarici ticarət olmadığı halda istehlakçıların gəliri əmtəəni almaq üçün ödəməyə hazır olduqları məbləğ ilə faktiki ödədikləri məbləğin fərqi ESR e üçbucağının sahəsinə (Qrafik 1.1), yəni tələb xətti ilə daxili bazar qiyməti xətti arasındakı sahəyə, istehsalçıların gəliri isə daxili bazar qiyməti və təklif xətləri ilə mədudlaşmış EFP e üçbucağının sahəsinə bərabər olduğundan ümumi gəlir ECF üçbucağının sahəsinə bərabər olur. Xarici Q Q Q 1 Q 2 Р Q е
Р w
Р е
F S C D E A B Qrafik.1.1.Əmtəənin dünya bazar qiyməti daxili bazar qiymətindən aşağıda olduqda istehsalı və istehlakçıların gəlirləri
Р
w
Р е
F S C D E A B Q 1
Q
Q 2
Qrafik 1.2. Əmtəənin dünya bazar qiyməti daxili bazar qiymətindən yuxarı olduqda istehsalı və istehlakçıların gəlirləri
27
ticarətə icazə verildiyi halda istehlakçıların gəliri artıb BCP w üçbucağının sahəsinə, istehsalçıların gəliri isə AFP w üçbucağının sahəsinə bərabər olur. Bu sahələrin toplam olaraq AEV üçbucağı ilə FES üçbucağının cəminə bərabər olduğundan xarici ticarətə icazə verildiyi halda cəmiyyətin ümumi rifahı AEV üçbucağının sahəsi qədər yaxşılaşmış olur, yə’ni bu halda ümumilikdə götürdükdə cəmiyyətin gəliri itirdiyindən çox olur. Indi isə fərz edək ki, əmtəənin dünya bazarı qiyməti onun daxili bazar qiymətindən yüksəkdir. Xarici ticarətə icazə verilibsə, təbiidir ki, əmtəənin bir hissəsi xarici bazarlara çıxarılır və nəticədə əmtəənin daxili bazar qiyməti həmin əmtəənin dünya bazarı qiyməti səviyyəsinə qalxır. Bu halda əmtəənin dünya bazarı qiyməti xətti yenə də yerli tələb və yerli təklif xətlərini iki müxtəlif məhsul həcminə malik nöqtələrdə kəsir: Q 1 və Q
2 (Qrafik 1.2.). Q 1 ölkə istehlakçılarının dünya bazarı qiymətinə bərabər qiymətə ala biləcəkləri maksimum əmtəə həcmi, Q 2 isə ölkə istehsalçılarının dünya bazarı qiymətinə sata biləcəkləri maksimum əmtəə həcmidir. Qrafikdən də göründüyü kimi Q 1 < Q
e , Q
2 >Q
e . Başqa sözlə, bu halda yerli istehlakçılar daha az əmtəə istehlak edirlər və odur ki, onların ümumi qazancı azalır və tərsinə, ölkə istehsalçıları daha çox mal istehsal edirlər və odur ki, onların gəlirləri da artır. Lakin yenə də əvvəlki halda olduğu kimi cəmiyyət ümumilikdə ticarətdən AEV üçbucağının sahəsi qədər gəlirini çıxmış olur. Buradan göründüyü kimi, nəzəri cəhətdən sərbəst şəkildə həyata keçirilən xarici ticarət-iqtisadi əlaqələr bu prosesdə iştirak edən tərəf-müqabil ölkələrin hər biri üçün faydalıdır. Lakin real həyatda ayrı-ayrı ölkələrin milli maraqları və ölkə daxilində cəmiyyətin ümumi marağı ilə xarici ticarət-iqtisadi əlaqələrin iştirakçılarının xüsusi maraqları üst-üstə düşmədiyindən xarici ticarət-iqtisadi əlaqələrin müxtəlif vasitələrlə tənzimlənməsi zərurəti yaranmışdır.
tənzimlənmə vasitələri yaznız fövqəladə şəraitdə səmərəlidir, normal iqtisadi inkişaf şəraitində isə inzibati vasitələrlə iqtisadi vasitələr arasındakı nisbət iqtisadi vasitələrin xeyrinə dəyişir. Lakin bu halda da xarici ticarət-iqtisadi əlaqələrin
Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|