Azərbaycan respublikasi təhs I l naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

Ş ə
kil 1.3. Kommunikasiya prosesi v
ə
 onun elementl
ə
ri

---

26 
mətnlərə, şəkillərə, rəmzlərə, qrafiklərə, işarələrə və s. çevirirlər. Məlumatlar və 
kodlaşdırma elə tərtib olunmalıdır ki, o, göndəricinin qəbul edənə şəxsə nə demək və 
necə demək istədiyini, məhsulun digər məmulatlardan fərqləndirici xüsusiyyətlərini, 
üstünlüklərini və s. dolğun çatdıra bilsin, qəbul edən şəxs onu başa düşsün və onun 
kodunu çox asanlıqla aça bilsin, eyni zamanda da onlar əsasında məhsula 
münasibətini formalaşdıra bilsin. Kodlaşdırma prosesin zamanı məhsulun 
üstünlüklərinin istehlakçılara effektiv şəkildə çatdırılmasının təminatçısı olan 
informasiyadan, rəmzlərdən, simvollardan və s. istifadə olunan kommunikasiya 
prosesi daha effektiv kommunikasiya vasitəsi hesab olunur. 
Marketinq kommunikasiyası onun iştirakçılarının arasında olan əlaqənin 
xarakterindən asılı olaraq qeyri-şəxsi və şəxsi kommunikasiyalara ayrılır. Şəxsi 
kommunikasiyada ünsiyyət yaradanlar özlərinin aralarında ya şəxsi təmaslar 
yaradırlar (görüşürlər), yaxud da çeşidli rabitə vasitələrinin köməyindən istifadə 
edərək birbaşa əlaqə yaradırlar. Şəxsi kommunikasiyaya aiddir: yarmarkalar və 
sərgilər, şəxsi satış, həmçinin birbaşa marketinqin bir neçə forması (məsələn, onlayn 
ticarəti və telemarketinq). Bu komunikasiya formasının ən əsas üstünlüyü məqsəd 
auditoriyasının dəqiq müəyyən olunması, kodların açılmasında yanlışlıqların 
minimum olması, müraciətlərin fərdiləşdirilməsi, kommunikantın müraciətə anında 
cavab verməsi, problemlərin birlikdə müzakirəsi, həlli fürsətlərinin olması, habelə 
məhsulun spesifikasiyasında razılığın olması və əks əlaqənin daha güclü olması aid 
edilir. Lakin, qeyd etdiyimiz kimi, şəxsi kommunikasiyada başqa kommunikasiya 
vasitələrinə nisbətdə böyük xərc tutumludur. Bundan əlavə, kommunikator bəzi 
vaxtlarda (şəxsi satış formasında) müraciət forması və məzmununda lazım olan 
nəzarəti gerçəkləşdirə bilmir.
Qeyri-şəxsi komunikasiyada isə komunikatorla komunikant arasında əlaqə şəxsi 
təmaslarsız KİV-in, elanların, afişaların və reklam lövhələri vasitəsilə gerçəkləşdirilir. 
Müəssisə tərəfdən reallaşdırılan müəyyən tədbirlər (missal üçün, müsabiqələr, 
yubiley tədbirləri, təqdimetmə mərasimləri və s.), habelə müəssisənin mühiti və daxili 
interyeri də qeyri-şəxsi komunikasiya funksiyasını icra edir. Geniş auditoriyanı 
tutması, şəxsi komunikasiya ilə müqayisədə çox ucuz olması, müraciətin forması və 

---

27 
məzmununda nəzarətin daha güclü olması, kontaktlarda say məhdudluğunun 
olmaması bu komunikasiya formasının əsas üstünlüklərindəndir. Amma, bu zaman 
kommunikantın cavab reaksiyasının öyrənilməsi prosesi çox çətinləşir, istehlakçının 
problemlərini aydınlaşdırmaq mümkün deyildir, onun maraq dairəsindəki suallara 
cavab verilmir və s.
Satışın idarə edilməsində kommunikasiyanın itələmə və cəlbetmə 
strategiyalarından istifadə edilir. Kommunikasiyanın «itələmə» strategiyasının 
mahiyyəti müəyyən marka məhsulların satışa qəbul edilməsində, minimal həcmdə 
ehtiyatların yaradılmasında, piştaxtalarda məhsulun nümayiş etdirilməsində və sərfəli 
yerləşdirilməsində topdan və pərakəndəsatış tacirlərinin himayəsinə nail olmaq üçün 
əsas marketinq güclərinin onlara yönəldilməsindən ibarətdir. Məqsəd cəlbedici ticarət 
şərtləri təklif etməklə, yəni yüksək mənfəət və topdansatış güzəştləri təklif etməklə, 
yerli və mağazadaxili reklamın həyata keçirilməsinə yardım edilməsi, satışın 
həvəsləndirilməsi 
tədbirlərinə 
pul 
vəsaitlərinin 
ayrılması, 
mağazalarda 
prezentasiyaların keçirilməsi və s. vasitəsilə könüllü kooperasiyaların təşkil 
edilməsidir. Bu halda şəxsi satış və fərdi kontaktlar mühüm marketinq aləti olur. Əsas 
iş ticarət nümayəndələrinin və merçandayzerlərin üzərinə düşür. 1.1 saylı cədvəldə 
firmaya öz satış kanalının iştirakçılarının sayını artırmağa yardım edən bəzi stimullar 
sadalanır. 
Vasitəçilərin himayəsinə nail olunmasına cəhd edildikdə həvəsləndirmə 
proqramları əvəzolunmaz vasitədir. Onun bazar gücü artdıqca bu vəzifə 
mürəkkəbləşir. Ticarət firmalarının təmərküzləşmə səviyyəsi yüksək olan bazarlarda 
məhsulun realizə şərtlərini məhz vasitəçilər diktə edir. Müstəsna olaraq «itələməyə» 
yönəldilmiş strategiya firmanın qarşılılıqlı hüquqdan məhrum edilməsi və faktiki 
olaraq onun bazarın əlyetərliliyinə nəzarət edən vasitəçidən asılı olması təhlükəsi 
yaradır.

---

28