Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| dərsliyin yeddinci yeniliyi
hesab olunmalıdır. Bu yeniliyin diqqəti çəkən digər tərəflərindən biri də ondan ibarətdir ki, prof. N.M.Kazımov ilk dəfə olaraq müəyyənləşdirmişdir ki, ənənəvi dərsliklərdə təlim tərbiyənin prinsiplərinin hansı əsasa söykənməsi məsələsi açıq qalmışdır. Bunu nəzərə alaraq o, sübuta yetirmişdir ki, təlim-tərbiyə prinsiplərinin əsasında pedaqoji prosesin qanunauyğunluqlan dayanır. Dərslikdə təlimin mərhələləri yeni tədris mövzulannın əsasən qavranılması; biliklərin, bacanq, vərdişlərin başa düşülməsi və möhkəmləndirilməsi; müvəffəqiyyətə nəzarət, onun qiymətləndirilməsi və hesaba alınması kimi sistemləşdirilir (səh. 161-171), sonra isə təlim üsullan belə bir ardıcıllıqla qruplaşdınlır. Yəni tədris mövzusunun əsasən qavranıl- masma xidmət edən üsullar; biliklərin, bacanq və vərdişlərin əsasən möhkəmləndirilməsinə və tətbiqinə xidmət edən üsullar (171-188). Bu məntiqi ardıcıllığı hər mütəxəssis güman edə bilər ki, təlimin mərhələləri təlimin üsullannı doğurmuşdur. Deməli, tolim üsullan müəyyən bir əsasdan 31 yaranmışdır. Başqa sözlə ifadə etsək, dərslikdə ilk dəfə olaraq isbat edilmişdir ki, təlimin üsullan təlimin mərhələlərindən törəmədir. Bu, dərsliyin səkkizinci yeniliyidir. Ənənəvi dərsliklərdə şəxsiyyətin formalaşması, irsiyyət, mühit, tərbiyə və inkişaf amillərilə məhdud şəkildə izah olunmuşdur. N.M.Kazımov isə ilk dəfə olaraq bu problemi qlobal şəkildə açmış, şəxsiyyətin formalaşmasında pedaqoji prosesin və əməyin rolunu tutarlı dəlillərlə izah etməyə müyəssər olmuşdur. Maraqlı burasıdır ki, bu amillər barədə mövcud olan bütün nəzəriyyələri, o cümlədən irsiyyətə üstünlük verənləri; mühitə üstünlük verənləri; tərbiyəyə üstünlük verənləri; irsiyyətlə mühitin yanaşı təsirinə üstünlük verənləri; irsiyyət, mühit, tərbiyə və fəaliyyət amillərinin qarşılıqlı təsirinə üstünlük verənləri ayn-aynlıqda təhlil edərək dərslikdən istifadə edənlərə təqdim etmişdir. Doğrudur, N.M.Kazımov aynca bir monoqrafiyasında bu barədə ətraflı söhbət açmışdır. Lakin problemin lakonik şəkildə dərsliyə gətirilməsi doqquzuncu yenilik kimi qiymətləndirilmişdir. Bu vaxta qədər yazılan «Pedaqogika» dərslikləri əsasən iki və ya üç hissədən (tərbiyəşünaslıq, didaktika və məktəbşünaslıq) ibarət olmuşdur. N.M.Kazımov isə ilk dəfə olaraq «Məktəb pedaqogikası» dərsliyini beş hissədən ibarət olmaqla hazırlamışdır. Bu dərsliyin ö/t«/ıcı/ yeniliyidir, İndi isə «Məktəb pedaqogikası» dərsliyinin həmin beş bölməsi haqqında aynhqda söhbət açaq və onun digər müsbət məziyyətləri və yenilikləri barədə fikirlərimizi açıqlayaq. Otuz iki fəsil, giriş, istifadə olunan ədəbiyyat və mündəricatdan ibarət olan «Məktəb pedaqogikası» adlı kitab bir neçə cəhətdən mühüm aktuallıq kəsb edir. Birincisi, əsərdə müəllifin bütün məsələlərə plüralist mövqedən yanaşması, son dərəcə demokratik ruhda ümumiləşdirmələr aparması dərsliyin günün reallığı ilə günün ən vacib tələblərilə səsləşməsinə səbəb olmuş və bu da ona tam yeni bir görkəm vermişdir. İkincisi, digər dərsliklərdən fərqli olaraq «Milli məktəb pedaqogikası»nda ilk dəfə olaraq tərbiyə, təlim və təhsil 32 məsələləri, dünya təcrübəsilə müasir pedaqoji təcrübənin müqayisə edilərək yeni pedaqoji təfəkkür baxımından təhlil edilməsidir. Üçüncüsü isə, təhsil, təlim və tərbiyə ilə bağlı pedaqoji fikir tariximizdən gətirilən iqtibaslann, milli koloritmizə aid olan nümunələrin müasir pedaqoji təcrübə ^lə müqayisəli şəkildə verilmişdir. Dərsliyin birinci bölməsində pedaqogikanın nəzəri-metodoloji məsələləri işıqlandınlmış, pedaqoji elmin sahələri, digər elmlərlə əlaqəsi, mənbələri və pedaqoji üsullan əhatəli şəkildə verilmiş; pedaqogikanm başlıca kateqoriyalan sistemə salınmış; pedaqoji prosesdəki ziddiyyətlər, qanunlar, qanunauyğunluqlar elmi şəkildə şərh edilmiş; şəxsiyyətin formalaşması məsələsi həm qnesioloji, həm də müqayisəli şərh üslubunda diqqətə çatdınlmışdır. «Təhsil və təlim pedaqoji prosesin tərkib hissələri kimi» adlanan didaktikanın mahiyyəti, məzmunu, qanunlan, qanunauyğunluqlan, həyata keçirilməsi üsullan, tətbiqi prinsipləri barədə dəruni bir tərzdə xronoloji ardıcıllıqla, davamlı pedaqoji məntiqə söykənən ümumiləşdirmələrlə izah etmişdir. Bölmədə diqqəti cəlb edən ən ümdə cəhətlərdən biri də «Milli pedaqogikada didaktika məsələləri» və «Azərbaycan təhsili sistemi və onun əsasında duran prinsiplən> haqqında verilmiş mövzulardır. Fikrimizcə, müəllif ilk dəfə olaraq Azərbaycan pedaqoji fikir tarixində, Azərbaycan təhsilinin ən zəruri məsələlərini dünya təhsil sisteminə inteqrasiya olunmasına təşəbbüs göstərmişdir. Halbuki müstəqil dövlətimizin maarif sahəsində olan direktiv və proqram sənədlərində Azərbaycan təhsilinin dünya təhsil sisteminə inteqrasiya olunması ilə bağlı müxtəlif xarakterli tövsiyələr, göstərişlər və sərəncamlar vardır. Fikrimizcə, N.Kazımovun bu təşəbbüsünü həm dövlətimizin hər bir pedaqoqun qarşısında qoyduğu vəzifə borcunun yerinə yetirilməsi, həm də «Azərbaycan təhsilinin dünya təhsilinə inteqrasiya edilməsi» sahəsində sözdən işə keçilməsi kimi qiymətləndirilməlidir. Üçüncü bölmədə tərbiyənin bütün nəzəri və praktik məsələləri, o cümlədən qanunlan, qanunauyğınluqlan. 33 ziddiyyətləri, metodlan, prinsipləri, tətbiqi yollan, başlıca mənbələri, mərhələləri öz əksini tapmışdır. Bu bölmədə bütün mövzularda irəli sürülən yeni fikirlər pedaqoji elmin inkişafı üçün əsas hərəkətverici qüvvə kimi özünü göstərir. Burada tərbiyənin prinsipləri yeni təfəkkür süzgəcindən keçirilir, onun təsnifatı zamanı bu günə kimi özünü göstərən steriotiplər islah olunur, təkrarlar aradan qaldınlır və nəhayət ilk dəfə olaraq prinsiplər öz obyektiv tərifini «qazanm>. Tərbiyənin mərhələlərindən danışan müəllif haqlı olaraq onun Milli və ümumbəşəri dəyərlərə söykənməsini (məsələn, xalqın soykökündən gələn halallıqdan qidalanması nümunə kimi verilir) iddia edir. Müəllifin konseptual ideyasına görə tərbiyənin bütün mərhələlərində milli dəyərlərin aşılanması ideyası Milli pedaqogikanın başlıca vəzifələrindən hesab olunur. Bizcə bu yanaşma hər şeydən öncə Azərbaycan tərbiyəşünaslığmın çox qədim tarixə malik olmasına və digər xalqlardan əvvəl yaranmasına dəlalət edən şərtlərdəndir. Doğrudan da qədim Şumer qaynaqlanna söykənən, «Bilqa- mus» dastanlanndan mayalanan, «Avesta» və «Dədə Qor- qud»dakı tərbiyə məsələlərinin kökü eramızdan əvvəl ikinci, üçüncü minilliklərə gedib çıxır. Yaxud Əbülhəsən Bəhmən- yann, Qətran Təbrizinin, Nizami Gəncəvinin, Səfıyyəddin Urməvinin, Nəsirəddin Tusinin əsərlərindəki zəngin tərbiyə komponentlərinin milli ənənəvi səciyyəsi deməyə əsas verir ki, prof. N.Kazımovun irəli sürdüyü fikirlərin hamısının elmi əsası vardır və onlar təqdirəlayiqdir. Dördüncü bölmədə müəllif tərbiyənin ayrı-ayn sahələrini, mən deyərdim ki, yenidən tədqiq edərək sistemə salmışdır. Bu bölmə də dünyagörüşünün formalaşması məsələlərindən başlayır. Digər müəlliflərdən fərqli olaraq N.Kazımov dünyagörüş anlayışını aydınlaşdırır, ona tərif verir, sonra onun formalan, yaranması və inkişafı barədə məlumat verir. Burada dialektik materialist dünyagörüşü, idealist dünyagörüşü, dini dünyagörüşü, hüquqşünas dünyagörüşü təhlil olunur, dünyagörüşün elmi tarixi inkişaf mərhələlərinin şərhi verilir və nəhayət dünyagörüşün formalaşmasında 34 pedaqoji prosesin apancı rolu aydmiaşdınlır və elmi dünyagörüşün mahiyyəti açılır. N.Kazımov pedaqogikamıza ilk dəfə olaraq «ağıl tərbiyəsi» ifadəsi gətirmişdir. Bu yenilik də milli mənəvi dəyərlərə və elmi faktlara söykənir. £1 arasında «ağlı başında olan adam», «ağlı başından çıxıb», «ağlını başına qoy», «onun başına ağıl qoyun» kimi ifadələr işlənir. Bu o deməkdir ki, insana hansı tərbiyəvi forma ilə təsir göstərirsənsə bu təsir onun ağlında öz əksiıii tapır. «Ağıllı otur», «ağıllı dur», «ağıllı ye», «ağıllı iç», «ağıllı işlə», «ağıllı hərəkət et», «ağıllı danış» ifadələrinə görə isə uşağın bütün hərəkətlərini düzgün tənzimləmək üçün onun ağlını tərbiyə etmək lazımdır. Ona görə də ağıl tərbiyəsinin pedaqogikaya gətirilməsi məqsədəmüvafiq sayılmalı, onun dövrün xüsusiyyətlərinin mövcud səbəbindən yaranmasım (müəllif məsələnin yaranma zərurətini iki səbəblə izah edir) təqdir edilməlidir. Müəllif ilk dəfə olaraq ağıl tərbiyəsinin mahiyyətini aydınlaşdırmış, ağıla tərif vermiş, ağıl tərbiyəsinin məzmununu, məqsədini, vəzifələrini şərh etmiş və tətbiqi yollannı göstərmişdir. Burada «Ağıllı hesab edilən şəxslərlə görüşlər», «İşə başlamazdan əvvəl nəticələrini görə bilmək haqqında» kimi tövsiyələr (ağıl tərbiyəsinin yollan) ağıl tərbiyəsinin formalaşdınlması üçün çox münasib yollardır. Məsələnin belə qoyuluşu güman ki, ağıl tərbiyəsi ilə məşğul olacaq gələcək mütəxəssislərə istiqamət vermək üçün çox faydalıdır. Bu bölmədə tərbiyənin başlıca sahələri hesab olunan ideya siyasi tərbiyə, əxlaq tərbiyəsi, əmək tərbiyəsi, fiziki tərbiyə, estetik tərbiyə, ekoloji tərbiyə, iqtisadi tərbiyə, hüquq tərbiyəsi öz elmi təhlil və pedaqoji təsnifatına görə diqqəti cəlb edir. Bunlann içərisində iqtisadi tərbiyə məsələləri daha mühüm aktuallıq kəsb edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində yetişən nəslin nümayəndələrinə «iqtisadi münasibətlən>, «iqtisadi ünsiyyətlƏD), «iqtisadi davranışlar» barədə biliklərin verilməsi daha məqsədə müvafiqdir. Ona görə ki, bu münasibətlərdən daha əhəmiyyətli keyfiyyət üzə çıxacaq. İqtisadi ünsiyyət 35 nəticəsində «əliaçıqlıq», «qənaətçilib>, «antiisrafçılıq», «şü- kürlülük», «kərimlilib> (kəramət) və bu bmi keyfiyyətlərin üzə çıxmasına səbəb olacaqdır. Bu mənada N.M.Kazımovun iqtisadi tərbiyənin sistemə salması onun orta ümumtəhsil və ali məktəblərdəb təbliği yollan barədəki fikirləri mühim əhəmiyyət kəsb edir. Sonuncu, beşinci bölmədə pedaqoji xidmətin metodikası və dərsdənxaric və məktəbdənkənar işin spesifik xüsusiyyətləri sistemləşdirilmişdir. Burada həmçinin məktəbə rəhbərliyin məzmımu lakonik şəbidə ümumiləşdirilihişdir. Bəzi təkliflərimizi də bildirmək istərdib Arzu edərdik b, btabm sonrab nəşrlərində-pedaqoji elmin sahələri sırasına «Tibbi pedaqogika» da əlavə edilsin. Tərbiyənin başlıca sahələri sırasmda «işgüzarlıq tərbiyəsi» və «sahibkarlıq hissi tərbiyəsi» də öz əksini tapsın. Fikrimizi yekunlaşdıraraq belə qənaətə gəlmək olar b, «Məbəb pedaqogikası» dərsliyi həm monoqrafiya kimi bütün tələblərə cavab verir, həm də dərslik bmi elmi-nəzəri-prabik cəhətdən çox yararlıdır. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|