Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
26
nəzərə alınması təklif olunurdu. Bütün bunlar son nəticədə daha realist və universal BƏB modelinin qurulmasına öz müsbət töhvəsini vermiş oldu. Müasir dövrdə BƏB-in daha da dərinləşdirilməsi həmçinin modernizasiyası və beləliklə də B M-in inkişafının yeni mərhələlərə qaldırılması üçün yeni təkliflər,ideyalar, nəzəriyyələr irəli sürülür. Bu ideyaların əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrə süni maneələrin ləğv edilməsi, proteksionizm siyasətindən imtina etmək, iqtisadiyyata xarici investisiyaları geniş surətdə cəlb etmək məsləhət görülür. Qərb iqtisadçılarının və siyasətçilərinin “Cənubun, yəni EOÖ-in proteksionizm siyasətini yumşaltmaq çağırışlarına cavab olaraq “cənublular” da inkişaf etmiş “şimal”dan eyni addımların atılmasını, həmçinin bəzi əlavə imtiyazlar tələb edirlər. Qərb iqtisadçılarının nöqteyi-nəzərincə “təzə” və “modernləşdirilmiş” BƏB ideyalarının əsas praktiki mahiyyəti EOÖ-in yeni sahəvi ixtisaslaşmasını təmin etməkdir. EOÖ-in tələbini ödəmək məqsədilə ixracına istiqamət olmaq təklif edilir. EOÖ öz növbəsində qüvvələrini iqtisadiyyatın yüksəkixtisaslı əməyin və ETT-nin nailiyyətlərinin intensiv istifadə edildiyi sahələrində cəmləşdirməlidirlər. Lakin aydındir ki, bu əksər EOÖ-in strateji maraqlarına uyğun gəlmir. Beləliklə, yuxarıda qeyd edilənlərdən aydın olur ki, istənilən dövlətin B M-də iştirakı məsələsini bu və ya digər aspektdən araşdırarkən nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir dövlətin burada müəyyən istiqamətdə iştirakının obyektiv əsasını BƏB təşkil edir. BƏB ona görə təşəkkül tapmışdır ki, istənilən ölkə çərçivəsində tələb olunan ə mtəələrin bütün nomenklaturasının istehsalını yüksək texnoloji səviyyədə təmin etmək praktiki cəhətdən qeyri-mümkündür. Ona görə də ölkələr müəyyən üstünlüyə malik olduqları sahələrdə ixtisaslaşmış və həmin məhsulları ixrac etmişlər. Üstünlüyə malik olmadıqları sahələrin məhsullarını isə onlar idxal etməyə başlamışlar. Nəticədə ayrı-ayrı ölkələrin BƏB sistemində müxtəlif istiqamətlərdə ixatisaslaşmaları beynəlxalq mübadiləni zəruri etmiş, beləliklə də B M-in əsası qoyulmuşdur.
27
Eyni zamanda, onu da qeyd etmək lazımdır ki, ölkənin BƏB-də bir və ya bir neçə əmtəə istehsalı üzrə ixtisaslaşması və digər əmtəələrin istehsalından imtina etməsi heç də onun həmin əmtəələrin istehlakından da imtina etməsi demək deyildir. Bu səbəbdən də ixtisaslaşma və BƏB-də iştirak ölkələri istehsalından imtina edilmiş ə mtəələrə olan daxili tələbin ödənilməsi üçün milli sərhədlərdən kənara çıxmağa vadar edir və bununla da B M-in təşəkkülü, inkişafı üçün ilkin ünsürlər formalaşır. Digər tərəfdən BƏB-də iştirak etmək ölkələrə öz istehsal güclərini və iqtisadi potensiallarını müəyyən bir sahə, əmtəə üzərində cəmləşdirməyə imkan verir. Ona görə də həmin sahə, yaxud əmtəə istehsalı üzrə əmək məhsuldarlığı ölkədə sürətlə yüksəlir, beləliklə BƏB-də hər hansı istiqamətdə ixtisaslaşmaqla çıxış edən ölkə daxili istehlakı və istehsal tələbini ödəməkdən əlavə məhsul istehsal edir. Belə vəziyyət özü- özlüyündə artıq qalan əmtəələrin reallaşdırılması üçün dünya bazarına çıxmağa,digər ölkələrlə B M qurmağa məcbur edir. Həm də təsərrüfat subyektləri özləri bilə-bilə artıq məhsul buraxaraq həmin əmtəələri dünya bazarında realizə etməklə onlar üçün zəruri və digər ölkələrdə bol olan əmtəələri əldə edirlər. Müəyyən əmtəə qrupunun istehsalı üzrə ixtisaslaşmanı dərinləşdirməklə, möhkəmləndirməklə ölkələr özlərinə lazım olan məhsulları beynəlxalq bazarda həmin əmtəə qrupu üzrə ixtisaslaşmış ölkələrlə mübadilə etmək vasitəsilə daha ucuz qiymətlərlə əldə edirlər. Bütün bunlar belə bir fikir söyləməyə imkan verir ki, BƏB B M-in təşkilati formasıdır. Nəticə etibarı ilə qeyd etmək olar ki, məhz BƏB-in dərinləşməsi B M-in inkişafını şərtləndirən ən əsas amildir. Çünki, BƏB B M-in inkişafı üçün ilkin əsas yaradır. B M-in özünü isə BƏB-ə əsaslanmış xüsusi fəaliyyət sferası kimi xarakterizə etmək olar. B M – imkanları, perspektivi və rolu, onun əsas formalarının nisbəti və inkişaf istiqamətləri BƏB-in dərinləşməsi, onun daha yüksək formalarına keçidlə
28
şə rtlənmişdir. BƏB ilk növbədə qarşılıqlı asılılıq doğurur, bu isə B M-in daha da sürətlə inkişafına səbəb olur. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, hazırki dövrdə B M-in coğrafiyası BƏB- dən əlavə ölkələrin siyasi orientasiyasından da ciddi şəkildə asılılığa düşmüşdür. Müasir dövrdə beynəlxalq hüquq normalarını pozmuş ölkələrə qarşı ticarət sanksiyaları və iqtisadi blokada geniş tətbiq edilir (məsələn, raq, Serbiya ilə ticarətə qoyulan beynəlxalq qadağalar). Şərqi Avropanın da beynəlxalq iqtisadi münasibətlərinin coğrafiyası II Dünya müharibəsindən sonra onların xarici siyasəti SSR -nin təsiri altına düşdükdən sonra əsaslı şəkildə dəyişdi, sosialist respublikasına istiqamətləndi. Əlbəttə, bunu II Dünya müharibəsindən sonra iqtisadiyyatı demək olar ki, dağılmış SSR -nin müharibə nəticəsində bu və ya digər sahədə müqayisəli üstünlüklər əldə etməsi ilə izah etmək çox gülünc olardı. Təəssüf ki, bütün bu siyasi amillər ölkələrin BƏB-də malik olduqları müqayisəli üstünlükləri B M vasitəsilə vaxtında, dövlətin milli mənafeyinə tam uyğun şəkildə reallaşdırmağa imkan verir. Hazırda da buna bir çox misallar göstərmək olar. Məsələn, ranın ABŞ-la soyuq münasibəti ilə əlaqəldar birincinin dünya təsərrüfat əlaqələrindən sıxışdırılması, həmçinin eyni səbəbdən ABŞ-ın səyi ilə Kubanın, Şimali Koreyanın B M-dən izolyasiyasını göstərmək olar. Hərçənd, bu halda ran, Kuba, Şimali Koreya ölkələrinin milli iqtisadi mənafelərinə uyğun olmasını, yaxud həmin dövlətlərin heç bir müqayisəli üstünlüklərə malik olmadığını söyləmək ən azı “iqtisadi yaxıngörənlik” olardı. Bütün bunlar nəticəsində B M sisteminin kökündən yenidənqurulmasına obyektiv tələbin artması onu göstərir ki, təşəkkül tapmış BƏB və ona əsaslanan dünya təsərrüfat əlaqələri artıq bir qrup ölkələrin, xüsusən də EOÖ-in həm iqtisadi, həm də siyasi maraqları ilə toqquşmuşdur. BMT tərəfindən səsləndirilmiş fikirlərdə göstərilir ki, BƏB və B M artıq kor-təbii şəkildə, yalnız rəqabət mübarizəsinin qanunlarının təsiri altında formalaşdırıla bilməz, bazar mexanizmi dünya iqtisadiyyatı miqyasında resursların səmərəli inkişafı və istifadəsini təmin edə bilmir. Lakin onu da qeyd
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|