Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
3. Üçüncü qrup ziddiyyətlər “qərb” və “şərq” ölkələri arasında olan ziddiyətlərdir. “Qərb” ölkələri dedikdə, yenə də inkişaf etmiş sənaye ölkələri, “şərq” dedikdə, isə keçmiş sosializm sistemi ölkələri nəzərdə tutulur. Bu ziddiyyətin əsas məzmunu ondan ibarətdir ki, dünya sosialist sisteminin dağılmasındakı həmin ölkələr nisbətən qapalıhəyat tərzi keçirdikləri halda, hazırda fəal surətdə dünya bazarına çıxamağa çalışırlar, A -yə daxil olurlar. Sənayecə inkişaf etmiş ölkələr isə bu kimi ölkələrin rəqabətə qoşulmasına maneəçilik göstərirlər. 4. Dördüncü qrup ziddiyyətlər yeni sənaye ölkələri ilə inkişaf etmiş ölkələr arasında olan münasibətlərə aiddir. Bəzi yeni sənaye ölkələri dünya bazarında öz nüfuz dairələrini artırmağa çalışırlar. Həmin ölkələrlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında da müəyyən ziddiyyətlər mövcuddur. Onu da qeyd etməliyik ki, bütün bu kimi ziddiyyətlər heç də dünya təsərrüfatının bütövlüyünü pozmur, əksinə daha yeni nailiyyətlərə gətirib çıxarır: - Daha böyük – ümumdünya əhəmiyyətli korporasiyaların yaranması baş verir. TMK və TMB-lar ümumdünya təsərrüfatının əsas quruluş elementlərinə çevrilirlər; - Rəqabətlərin kəskinləşməsi ümumdünya əməkdaşlığına çevrilir; - Ümumdünya təsərrüfatı keyfiyyətcə yeni beynəlmiləlləşmə səviyyəsinə qalxa bilir. Bu da, əsasən, iki istiqamətdə baş verir: a) Vahid qlobal bazarın yaranması; b) Regional iqtisadi inteqrasiya blokunun yaranması.
21
Beynəlxalq əmək bölgüsü beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin obyektiv ə
B M-in formalaşması və inkişafının əsasında nə üçün məhz beynəlxalq əmək bölgüsünün durduğunu aydınlaşdımaq üçün, fikrimizcə, ilk növbədə BƏB-in özünün mahiyyətini araşdırmaq lazımdır. Bu sahədə çoxsaylı fikirlər olsa da, ən ümumi şə kildə demək olar ki, BƏB əməyin ictimai ərazi bölgüsünün ən yüksək forması olub bu və ya digər əmtəə növləri üzrə ölkələr arasında daimi, qarşılıqlı faydalı ixtisaslaşmaya və onların istehsalın nəticələri ilə müəyyən səviyyədə nisbətlərində mübadiləsinə əsaslanır. BƏB əmtəələr, xidmətlər, biliklərlə beynəlxalq mübadilənin, ölkələrin inkişaf səviyyəsindən və ictimai quruluşundan asılı olmayaraq onlar arasında istehsal, elmi-texniki, ticarət və digər növ əməkdaşlığın obyektiv əsasıdır. BƏB ölkə daxilində və onlar arasında əmək bölgüsünün nəticəsidir. əmək bölgüsü dedikdə, burada konkret əməyin ayrı-ayrı hissələrə bölünməsi nəzərdə tutulur. BƏB-in tarixən birinci məqsədi əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi olmuşdur. qtisadi və sosial tərəqqinin əsası olan əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi zərurəti həmişə BƏB-in hərəkətveriri qüvvəsi kimi çıxış etmişdir. Çünki ölkədaxili əmək bölgüsü yolu ilə məhsuldar qüvvələrin inkişafı ilə əlaqədar ölkə daxilində hər hansı sahədə istehsal olunan məhsul müəyyən həddən sonra daxili tələbi üstələyir. Nəticədə rentabelliyi saxlamaq, durğunluğun qarşısını almaq üçün müəssisələr xarici bazarlara çıxırlar. Beynəlxalq rəqabətdə ölkələr (onların müəssisələri) üstünlüklərə malik olduğu sahələrdə qalib gəlir, üstünlüklərə malik olmadıqları sahələrdə isə məğlub olurlar və müvafiq sahələr istiqamətində beynəlxalq səviyyədə ixtisaslaşırlar, digərindən imtina edirlər. Beləliklə, ölkələrin bu və ya digər sahələr üzrə BƏB-də ixtisaslaşması əvvəlcə B M-in ilk forması olan beynəlxalq ticarətin, BƏB-in dərinləşməsi isə sonradan B M- in qalan formalarının təşəkkülünə səbəb olur, onların inkişafı üçün ilkin ünsürlər yaradır. 22
BƏB ölkələrin milli istehsal xərcləri beynəlxalq xərclərə nisbətən minimal səviyyədə olan əmtəələrin istehsalı üzrə uzunmüddətli ixtisaslaşma prosesi nəticəsində meydana çıxmışdır. Bu nöqteyi-nəzərdən BƏB-in əsas funksional təyinatı ondan ibarətdir ki, o ayrı-ayrı ölkələr arasında möhkəm iqtisadi əlaqələr qurmaqla onların ümumi əmək bölgüsünün strukturunun formalaşdırılmasına səmərəli təsir göstərir. Bu onunla əlaqədardır ki, BƏB ölkələrə öz səylərini onların ən əlverişli istehsal şərtlərinə malik olduğu sahələrdə cəmləşdirməyə imkan verir. Odur ki, müxtəlif ölkələri BƏB-də iştiraka sövq edən ən əsas məqsədlərdən biri də artıq istehsal xərclərinə qənaət etməkdir. Ölkələr yerli istehsal xərcləri beynəlxalq xərclərdən baha olan əmtəələrin istehsalından imtina edib onları idxal etməklə əlavə mənfəət qazanırlar. Ona görə də tam əminliklə demək olar ki, BƏB istehsalın effektivliyinin artırılması məqsədinə xidmət edir, ictimai əməyə qənaət edilməsi vasitəsi kimi məhsuldar qüvvələrin səmərəli yerləşdirilməsi və istifadəsinin əsas aləti rolunu oynayır. BƏB-də iştirak edən ölkə mövcud naddi və mənəvi potensialı daha optimal şə kildə istifadə etməyə, dünya üzrə elm və texnikanın ən yeni nailiyyətlərini qısa müddətdə tətbiq etməyə, iqtisadiyyatın restruktrizasiyasını sağlam şəkildə həyata keçirməyə, əhalinin tələbini daha dolğun və rəngarəng şəkildə ödəməyə, milli strateji maraqları reallaşdırmağa imkan əldə edir. Bu səbəbdən də qeyd etmək olar ki, məhz BƏB bütün planet miqyasında səmərəli beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin qurulmasının ilkin maddi şərtini təşkil edir, milli iqtisadiyyatların vahid dünya təsərrüfatında birləşdirilməsinin əsasında durur. Ona görə də hər bir ölkənin beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə iştirakı məsələsini araşdırarkən nəzərə almaq lazımdır ki, istənilən dövlətin burada iştirakını obyektiv səbəbi beynəlxalq səviyyədə əmək bölgüsü və mübadilədir. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|