Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
etməklazımdır ki, əməyin xüsusi növlərə bölünməsi, praktiki olaraq sonsuz davam edə bilər. Odur ki, yaranmış vəziyyətdən çıxış elmtutumlu hazır məhsullar istehsalında beynəlxalq əmək bölgüsünü daha da dərinləşdirməklə EOÖ-i həmin proseslərə cəlb etmək və B M-i bu yeni əsaslar üzərində qurmaqdan ibarətdir. Digər müstəqil ölkələr kimi respublikamız da getdikcə BƏB və onun vasitəsilə B M sisteminə daha ciddi şəkildə qoşulur. Lakin, Azərbaycanın BƏB-də öz mövqeyini müəyyənləşdirməsi prosesi kifayət qədər mürəkkəb, ziddiyyətli və bir çox hallarda ə saslandırılmış formada həyata keçirilir. Bu cəlbolunma prosesinin respublikamız üçün eyni zamanda həm pozitiv, həm də neqativ aspektləri vardır. Pozitiv tərəf ondan ibarətdir ki, indi Azərbaycan ona lazım olan bir sıra məhsulları dünya bazarından milli istehsal qiymətlərindən daha ucuz qiymətə ala bilir. Həmçinin öz əmtəələrinin ixracı zamanı, əgər beynəlxalq qiymətlər daxili qiymətlərdən yüksəkdirsə əlavə gəlir də əldə edir. Keçən əsrin 90-ci illərinin sonundan etibarən Azərbaycanın idxal və ixracından istehsal amillərinin olduqca arzuolunmaz nisbəti formalaşmışdır. xracda xammal, ixtisassız əmək üstünlük təşkil etməyə başlamışdır. Həmçinin Azərbaycanın ixracında ekoloji nöqteyi-nəzərdən əlverişsiz sahələrin payı stabil olaraq artır. BƏB-də bu cür iştiraka belə beynəlxalq ixtisaslaşmaya mövcud keçid dövrünün yaratdığı ağır iqtisadi şəraitlə haqq qazandırmaq mümkün olsa da, qeyd edilən vəziyyət Azərbaycanın perspektiv mənafelərinə, onun dünya iqtisadiyyatında oynaya biləcəyi rola və potensial imkanlarına heç cürə uyğun gəlmir. SSR -nin dağılmasından sonra Azərbaycan ixracı yanacaq-enerji xammalına ə saslanmaqda davam edir. Belə ixtisaslaşma həqiqqətən də Azərbaycanda mövcud olan izafi istehsal faktorlarının obyektiv qanunauyğun ixracını əks etdirir. Lakin əsas səyləri izafi resursların ixracına yönəldən dövlət mövcud izafi istehsal amillərinin intensiv istifadə edilməsi zəruriliyinə lazımi diqqət yetirməmişdir. Faktiki olaraq, Azərbaycan Hekşer-Olin nəzəriyyəsinin “ölkə izafi faktorların intensiv istifadə 30
olunduğu əmtəələri ixrac edir” postulatını inkar etmişdir. Bu postulata əsasən, respublikamız təbii resursları, ixtisassız və ixtisaslı işçi qüvvəsi kimi iqtisadi faktorları deyil, istehsalında həmin faktorların intensiv istifadə olunduğu hazır əmtəələrin ixracı üzrə ixtisaslaşmalı idi. Təəssüf ki, hazırda ölkəmizdə bunu müşahidə etmək mümkün deyil. Azərbaycanın müasir beynəlxalq ixtisaslaşması üçün neft, qazdan əlavə qara, əlvan metallurgiya, ilkin kimyəvi emal kimi aşağı texnologiyalı və ekoloji cəhətdən təhlükəli sahələr xarakterik hal almışdır. Bu sahələrin ölkə ixracında ümumi payı 90%-dən artıqdır. Respublikamızın potensialını nəzərə alaraq söyləmək olar ki, Azərbaycanın BƏB-də əsas iştirak istiqamətləri elmtutumlu məhsulların (cihazqayırma, maşınqayırma, kimyəvi emalın sonrakı mərhələləri, neft-kimya, aczaçılıq və s.) istehsalı olmalıdır və onun beynəlxalq iqtisadi münasibətlərinin əsas məğzini də həmin məhsullarla mübadilə təşkil etməlidir. Ona görə də Azərbaycanın BƏB-də iştirakının obyektiv zərurət olduğunu göstərməklə bərabər yaddan çıxarmamalıyıq ki, bu proses ilk növbədə respublikamızın milli iqtisadiyyatının səmərəlilik səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət etməli, onu təmin etməlidir. Azərbaycanın müasir BƏB və B M sisteminə cəlb olunmasında əsas şə rt “burada iştirak respublikanın milli maraqlarına və iqtisadi təhlükəsizliyinə nə dərəcədə cavab verir?” kriteriyası olmalıdır.
31
NTEQRAS YANIN DƏR NLƏŞMƏS 2.1. Dünya ölkələrinin iqtisadi inkişaf səviyyəsi və dünya iqtisadiyyatının əsas göstəriciləri
Dünya iqtisadiyyatının subyektləri kimi çıxış edən ölkələr sosial iqtisadi inkişaf səviyyələrinin müxtəlifliyi ilə fərqlənirlər. Bu səbəbdən ölkələrin inkişaf səviyyələrinə görə təsnifatı zəruriyyəti meydana çıxır. Bunun üçün ilk növbədə sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsini ölçən göstəriciləri işləyib hazırlamaq tələb olunur.
qtisadi inkişaf çoxamilli proses olub həm ölkənin təsərrüfat müxanizminin təkamülünü, həm də iqtisadi sistemlərin bu əsasda dəyişməsini əks etdirir. qtisadi inkişafın səviyyəsini və dinamikasında hansı proseslərin getməsindən, bu zaman milli iqtisadiyyatın strukturunda hansı dəyişikliklərin baş verməsindən ölkənin həyatında çox şey asılıdır. Lakin iqtisadi inkişafın çoxamilliyi onu hər hansı yeganə bir göstərici ilə tam qiymətləndirməyə imkan vermir.
Ə nənəvi olaraq bu sahədə əsas göstərici kimi adambaşına ÜMM göstəricisindən istifadə olunur. Bu göstərici ölkələrin beynəlxalq təsnifatının əsasına qoyulur. Ona ə sasən ölkələr inkişaf etmiş ölkələr və inkişaf etməkdə olan ölkələr qruplarına bölünürlər. Lakin bu göstəricinin işlədilməsi bir sıra məlum prolemlərlə bağlıdır. Belə ki, adambaşına ÜMM göstəricisi ev təsərrüfatında məşğul olanların əməyi də daxil olmaqla qeyri-bazar (qiyməti müəyyən olunmayan ) istehlak malları istehsalını nəzərə almır və sərvət, gəlir bölgüsü anlayışlarını özünə daxil etmir. Buna görə də bu göstəricinin çatışmamazlıqlarının aradan qaldırılması və ona alternativ və ya tamamlayıcı mürəkkəb göstəricilərin işlənib hazırlanması üzrə çoxsaylı tədqiqatlar aparılmışdır. Alınmış göstəriciləri 2 qrupda birləşdirmək olar. Birincisi inkişafı sosial,
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|