Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
35
Morris D. Morrisin Həyatın Fiziki Keyfiyyət ndeksi (HFK ) bu istiqamətdə aparılan ən əhəmiyyətli tədqiqatlardan birinin nəticəsidir. Üç göstərici – 1 yaşında gözlənilən həyat müddəti, uşaq ölümü və savadlılıq göstəriciləri əsasında sadə kombinə olunmuş indeks hesablandı. Hər bir göstərici üçün ayrı-ayrı ölkələrin səviyyəsi 100 ballıq şkala üzrə qiymətləndirildi. Burada 1 ən pis, 100 ən yaxşı göstərici kimi götürülürdü. Həyat müddəti, uşaq ölümü və savadlılıq göstəriciləri 100 ballıq şkala üzrə qiymətləndirildikdən sonra hər bir ölkə üzrə onların bərabər çəki verməklə orta qiymətləri hesablanır və kombinə olunmuş indeks adlanırdı. Tədqiqat nəticəsində aşkar olundu ki, adambaşına ÜMM göstəricisi çox olan ölkələrdə HFK də yüksək olmağa meyl edir. Lakin buna baxmayaraq ÜMM və HFK arasında korellasiya əlaqəsinin çox da sıx olmadığı müəyyən olundu. Məsələn, adambaşına ÜMM göstəricisi yüksək olan bir sıra ölkələr çox aşağı və hətta ən kasıb ölkələrdə olandan da aşağı səviyyədə HFK -nə malik idilər. Əksinə, adambaşına ÜMM göstəricisi aşağı olan bəzi ölkələr isə yüksək – orta gəlirli ölkələr səviyyəsində HFK -nə malik idilər (cədvəl 1) Ə halinin həyat keyfiyyətində əhəmiyyətli irəliləyişlərə adambaşına ÜMM göstəricisində hər hansı böyük artım olmadan da nail olmaq olar. Belə ki, adambaşına ÜMM göstəricisinin yüksək səviyyəsi heç də daha yaxşı həyat keyfiyyətinə təminat vermir. Bəzən eyni adambaşına ÜMM göstəricisi olan ölkələr arasında da (məsələn, Anqola və Zimbabve, ÇXR və Hindistan, Tanzaniya və Qambiya və s.) HFK geniş surətdə fərqlənir.
Ölkələr
Adambaşına ÜMM göstəricisi HFK
36
Qambiya Anqola Sudan
Pakistan Səudiyyə Ərəbistan Hindistan raq
Qatar Tanzaniya Zimbabve Braziliya ÇXR Ş
Sinqapur Tayvan
348 790
380 349
12720 253
3020 27790
299 815
2214 304
302 5220
2503 20
21 34
40 40
42 48
56 58
63 72
75 82
86 87
Həm inkişaf etmiş ölkələr, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sosial iqtisadi inkişafın müqayisəli statusunun sistemli və hərtərəfli təhlilinə dair növbəti cəhd UNDR (BMT nkişaf Proqramı) tərəfindən “ nsan nkişafı Haqqında Məruzə” nəşrlərində həyata keçirildi. Tədqiqatda əsas məqsəd nsan nkişafı ndeksinin ( ) qurulması və təkmilləşdirilməsi idi. -nə əsasən ölkələr 0-dan (ən zəif insan inkişafı) 1-ə (ən yaxşı insan inkişafı) kimi şkala üzrə təsnifləşdirilirlər. Bu zaman inkişafın üç məqsədi və ya son nəticəsi qiymətləndirilir: 1. Uzun ömürlülük; həyat davamiyyəti müddətinə əsasən hesablanır. 2. Bilik səviyyəsi; yaşlılar arasında savadlılığın orta çəkili göstəricisinə və məktəbə davamiyyə illərinin orta sayına əsasən hesablanır. 3. Gəlir; müqayisəli adambaşına gəlir kimi hesablanır. 160 ölkə üçün 2010-cu ilin göstəricilərinə əsasən bu üç göstərici əsasında mürəkkəb indeks hesablanır. Nəticədə -nə əsasən ölkələr üç qrupa bölünürlər: 37
1. Zəif insan inkişafı olan ölkələr (0,000 – 0,500 bal ) 2. Orta insan inkişafı olan ölkələr (0,510 – 0,790 bal ) 3. Yüksək insan inkişafı olan ölkələr (0,800 – 1,00 bal ) Qeyd etmək lazımdır ki, insan inkişafının mütləq deyil, nisbi səviyyəsini ölçür və inkişafı doğuran amillərə nisbətən inkişafın nəticələri (uzun ömürlülük, bilik səviyyəsi, maddi imkan) üzərində diqqəti cəmləşdirir. Ə lbəttə qeyd etdiyimiz göstəricilər iqtisadi inkişaf göstəricilərinin heç də hamısını ə hatə etmir. ş ondadır ki, bu sahədə aparılan iş heç vaxt dayandırılmır və müxtəlif yeni göstəricilər işlənib hazırlanılır. Bu sahədə Dünya Bankının böyük təcrübəsi vardır. Belə ki, Dünya Bankının nəşr etdiyi “Dünya inkişaf göstəriciləri 1998” sorğu kitabında 100-ə yaxın inkişaf göstəricisindən istifadə olunmuşdur. Bu göstəricilər altı qrup üzrə birləşdirilərək ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsini ölçmək üçün tətbiq olunurlar: 1. Ümumi mənzərə 2. Demoqrafik göstəricilər 3. Ətraf mühit göstəriciləri 4. qtisadi göstəricilər 5. Ölkələr və bazarlar göstəriciləri 6. Qlobal əlaqələr göstəriciləri nkişaf göstəricilərinin işlənib hazırlanmasında BMT-nin Davamlı nkişaf Komissiyasının rolunu xüsusilə qeyd etməl lazımdır. Bu komissiya BMT-nin ayrı-ayrı ixtisaslaşmış idarələrinin və komissiyalarının istifadə etdiyi göstəriciləri ümumiləşdirmiş və nəticədə 130- yaxın inkişaf göstəricisi işlənib hazırlanmışdır. Hal- hazırda komissiya BMT sistemindəki bütün təşkilatları bu göstəricilərdən istifadə etməyə çağırır. Bu göstəricilər 4 qrup və 25 alt qrupda birləşdirilirlər. Aşağıda bu qruplar və alt qruplar verilir (130 göstəricinin hamısını burada vermək məqsədəuyğun olmadığından, yalnız iqtisadi göstəricilər bütövlükdə göstərilir): Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|