Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
84
Bütün dünyada iqtisadiyyat qeyri-müntəzəm şəkildə inkşaf edir və bu ümumi qanunauyğunluq olaraq qloballaşma tərəfindən inkar edilmir. Həmin qeyri- müntəzəmlik dünya iqtisadiyyatında liberal olmaq uğrunda bir qrup inkişaf etmiş ölkəni özünəməxsus mübarizəyə qatılmağa sövq etdi. Ümumiyyətlə, kapitalizm nə indi, nə də keçmiş zamanda bütün ölkələrin uğurlu inkişafı üçün bərabər imkanlar şəraitini yaratmamışdır. Artıq qazanc uğrunda aparılan rəqabət dəyişməz qalır..dünya iqtisadiyyatı isə əvvəllər olduğu kimi qeyri-müntəzəm şə kildə inkişaf edir. ABŞ, Qərbi Avropa və Yaponiya dünyada mövcud olan iqtisadi qüdrətin ən üç böyük, mühüm olan mərkəzləridir və onlar arasında rəqabətin genişlənməsi texnoloji inkişaf sahəsində mikroelektronika, biotexnologiya, yeni materialların yaradılması və bunun kimi digər yüksək texnologiyalar sahəsində baş verir.
Beləliklə, dünyanın iqtisadi sistemində konflikt potensialının artması, inkişaf edən ölkələrdə böyük narazılıq potensialının toplanması haqqında fikir söyləmək olar. Dünyanın iqtisadi sistemində ölkələr arasında qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı asılılığın güclənməsi dünyada mövcud sosial-iqtisadi bərabərsizliyin artması, dünya əhalisinin ə n varlı və ən kasıb sakinlərinin həyat və gəlir səviyyəsi arasında fərqin böyüməsi ilə eyni zamanda baş verir. Dünya Bankı tərəfindən 2000-2001-ci illər üzrə dünyanın inkişafı haqqında hazırlanmış məruzəyə əsasən, “dünyanın 20 ən varlı ölkəsində ə halinin orta gəliri ən kasıb 20 ölkədə olan orta gəlirdən 37 dəfə çox olmuş və son 40 il ə rzində həmin fərq iki dəfə artmışdır. Dünyanın beş ən varlı və beş ən kasıb ölkəsində ə ldə edilmiş gəlirlərin arasında olan fərq 1990-cı ildə 60:1, 1997-ci ildə isə 74:1 nisbətində olmuşdur. Finlandiya eksperti K.Kilyunenin belə bir fikri ilə razılaşmaq olar ki, dəyəri 1 trln. dollardan artıq olan dünyanın 225 ən varlı adamına məxsus olan sərvəti dünya əhalisinin 47% təşkil edən 2,5 mlrd. kasıb insanın illik gəlirinə bərabər olduğu...və dünyanın üç ən varlı adamına məxsus olan bütün var-dövlətrin 48 ən inkişaf etmiş ölkənin ümumi ÜDM-nu üstələdiyi təqdirdə iqtisadi sistemin sağlam
85
olmasını bəyan etmək olmaz”. Yüksək inkişaf səviyyəli və bunlardan az inkişaf etmiş ölkələr arasında qarşıdurma səngimək bilmir, əvvəllər dünya birliyinin mühüm tərkib hissəsi kimi çıxış edən bir sıra ölkələr hal-hazırda ən az inkişaf etmiş ölkələr sırasına enmişdir (BMT-nin verdiyi təsnifata əsasən). ABŞ dünya təsərrüfatında öz liderliyinin qorunması və gücləndirilməsinə və özünün mili mənafeləri naminə qloballaşmanın neoliberal variantından istifadə edilməsinə çalışır. Qloballaşma və xarici iqtisadi əlaqələrin sərbəstləşməsi şəraitində şübhə doğurmayan iqtisadi uğur qazanmış sahədə və ənənəvi olaraq dünyanın əyalət və yarım əyalət səciyyəli ölkələrə ənənəvi olaraq aid edilən ölkələr toplusu mövcuddur. Bu cür ölkələr timsalında tez-tez Cənubi Koreyanı, Tayvanı (1998-ci ildən başlayaraq Sinqapur və Honqkonqla bərabər BVF-nun rəyinə görə qabaqcıl iqtisadiyyata malik olan ölkələr) və həmçinin, Şərqi və Cənub-Şərqi Asiyanını yeni sənaye ölkələrini göstərirlər. Lakin həmin ölkələr dövlətin iqtisadiyyatda fəal rol oynaması və düşünülmüş proteksionist siyasətinin aparılması nəticəsində yüksək iqtisadi göstəricilərə nail ola bilmişdir.
86
1. A.Ş.Şəkərəliyev . Dünya iqtisadiyyatı və Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər. B., 1999.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin internet resursları: www.stat.gov.a
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi
Bankının internet resursları: www.cbar.az
Birləşmiş Millətlərin internet resursları: www.un.org
D.Vəliyev. Beynəlxalq iqtisadiyyat. B.,1997. 6. C.H.Kərimov, C.A.Hüseynov. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər (mühazirə toplusu). Bakı. Azərnəşr – 1998.
Ə .Bayramov. Regional iqtisadi inteqrasiya. B.,1997. 8. Ə .Həsənov. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Dərslik Bakı. 2005. 9. G.Gənciyev. B M: Müasir vəziyyət və inkişaf problemləri. Dərslik Bakı-2005.
Q.Süleymanov. Beynəlxalq əmək bazarının inkişaf problemləri. Dərslik. Bakı-2006.
Red. T.S.Vəliyev. Ə.P.Babayev, M.X.Meybullayev. qtisadi nəzəriyyə. Dərslik. B.,1999.
А .С.Булатов. Мировая экономика. Учебник. М.,1999. 13. А .Н.Маркова, Г.Б.Поляк. История Мировой экономики. М., 1999. 14. А .Н.Маркова (ред). История Мировой экономики Хозяйственные реформы 1920-1990 г.г. Учебное пособие. М., 1998. 15. В .К.Ломакин. Мировая экономика. Учебник. М., 1998. 16. В .М.Кудров. Мировая экономика. Учебник. М., 1999. 87
Гл . редактор А.М.Прохоров. Советский энциклопедический словарь . М., 1987. 18. Е .Ф.Авдокушин. Международные
экономические отношения .Учебное пособие. М.,1996.
Е .Н.Смирнов. Введение
в курс
мировой
экономики . Экономическая география зарубежных стран. М., 2008. 20. З .А.Кишиев. История мировой экономики (развитые страны). Махачкала 1998
21. И .А.Спиридонов. Мировая экономика. Учебное пособие. М., 1998. 22. К .А.Семенов. Международные
экономические отношения ; Учебник
. М., 1998. 23. Н .Н.Ливенцев и др. Международные экономические отношения. Учебник . М., 2001. 24. Под
. Ред. В.П.Колесова и М.Н.Осьмовой. Мировая экономика. Экономика зарубежных стран. Учебник. М., 2000.
Под
ред. И.Р.Хасбулатова. Мировая экономика и международные экономические отношения. М., 2006.
Р .Гриффин, М.Пастей. Международный бизнес. Учебник. М., 2006. 27. Р .И.Хаспулатов. Мировая экономика. Учебник. М., 1996. 28. Ред
. И.С.Иванова. Страны мира. Справочник. М., 1999. 29. Ред
. В.И.Видяпин, Г.П.Журавлева. Обшая экономические теория. Учебник
. М., 1995. 30. Ред
. Л.А.Оникова и Н.В.Шишлин. Краткий долитический словарь. М ., 1998. 88
С .Б.Шлихтер, С.Л.Лебедева. Мировая экономика. Краткий полный курс. Курс лекций. М., 1998. 32. Ш .Г.Гаджиев. Азербайджан на пути к мировому сообществу: стратегия внешнеэкономического развития. Киев. Експресс- Обява . 2000.
89
Master thesis on formation process of world economics and the trends of deepening of international economic relations consisting of intraduction, 3 chapter and offers as well as the list of used literature. The theoretical and conceptual topics have been studied in the first chapter of this thesis. The world economy had been establish and formed as a result of the development of a long historical process. Paying attentaion to the study of main trends and regularities on the modern world economy is important. A number of trends is being observed in the current development of world economy. The development stage of world countries have been studied in the second chapter of the thesis. The countries speaking as a subjects of the world economy differ with the diversity of social economical development stages. For this reason, the necessity of classification appears level according to the development stages of the countries. For this, first of all it is required to make a indicators measuring social economical development stage. The global problems of world economy have been studied in the third chapter of this research case. Global problems means, the vital interests referring to all nations and openly influence to the fate of nations, humanity, to all international economical systems which is requiring collective effort of all states for the solution of this. The duty on solution of global problems is in closer relations with the modernization of IER system. It is important to identify the initial conditions determining their priorities for the solution of global problems.
90
РЕЗЮМЕ
Диссертация магистра «Процесс формирования мировой экономики и склонности углубления международных экономических связей» состоит из введения
, 3-х глав, выводов и предложений, а также списка использованной литературы . В
концептуальные темы. Мировое хозяйство было восстановлено и сформировано в результате развития длинного исторического процесса. В изучении связей современного мирового хозяйства важное значение имеют внимание на основные тенденции и закономерности в развитии мировой экономики . В настоящее время в развитии мировой экономики происходит ряд тенденций .
Во второй главе диссертационной работы исследован уровень развития стран мира. Страны, выступающие как субъекты мировой экономики, отличаются разнообразием уровня социально- экономического развития. По этой причине возникает необходимость классификации стран по уровню развития . Для этого, в первую очередь, требуется разработать и подготовить показатели , измеряющие уровень социально -экономического развития. В третьей главе исследовательской работы исследованы и проанализированы глобальные проблемы мировой экономики. Под понятием глобальные проблемы понимается влияние проблем в более открытом виде, касающихся жизненных интересов всех народов на судьбу народов, людей, всей международной системы , для решения которых также требуются коллективные старания всех государств . Обязанность решения глобальных проблем находится в тесной связи с обязанностью модернизации всей системы 91
МЭО . Для решения глобальных проблем необходимо точно определить начальные условия, определяющие их приоритет.
92
“Dünya iqtisadiyyatı” milli təsərrüfatlar arasında hərtərəfli əlaqəyə əsaslanan “beynəlxalq iqtisadi qarşılıqlı münasibətlər sistemi” kimi şərh olunur.Belə bir fikri bir çox qərb tədqiqatçılarını da müdafiə edirlər.Çünki Beynəlxalq qtisadi Sistem – ticarəti, maliyyə münasibətlərini, kapital ehtiyatlarının və işçi qüvvəsinin qeyri-bərabər bölgüsünü də özündə əks etdirir.Milli təsərrüfatlar arasında hərtərəfli əlaqə əks olunur. Dünya sisteminin əsasını beynəlxalq və ayrı-ayrı milli dövlətlərin maddi və mənəvi nemətlərinin istehsalı, bölgüsü, mübadiləsi və istehlakı təşkil edir.Dünya üzrə olan bu təkrar istehsal prosesinin hər bir fazası qlobal miqyasda və eləcə də milli çərçivədə öz yerləşdiyi yerdən və rolundan asılı olaraq dünya təsərrüfatının gedişinə, fəaliyyətinə təsir göstərir. Dünya təsərrüfatı özünəməxsus inkişaf xəttinə malik olsa da, hər halda o, milli təsərrüfatların inkişafından kənarda qala bilməz.Beləliklə, dünya sisteminin inkişaf xəttinə birmənalı yanaşmaq olmaz.Müəyyən mənada burada ümumi məqsəd nəzərdə tutulur.Bu ümumi məqsəd dünya sisteminin inkişafının hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış edir.Bu sistemin daxilində xüsusiləşmiş bölmələr, yarımsistemlər mövcud ola bilər.Bunlar spesifik xarakter daşısalar da, bütövlükdə sistemin məqsədinə tabe olurlar.Digər mənada yanaşdıqda isə dünya sisteminə müxtəlif məqsəd nəzərdə tutan yarımsistemlərin məcmusu kimi də baxmaq olar.Lakin bu yarımsistemlər bir - biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olmaqla bir-birinə təsir edə bilirlər.Bu cür struktura malik olan sistem müvəqqəti və keçici xarakter daşıyır. Ayrı-ayrı yarımsistemlərin məqsədlərinin hakim olmasına əsaslanan vahid sistem çox yaşaya bilməz. XXI əsrin əvvəlində dünya təsərrüfatının inkişafı bəşəri fəaliyyətin bütün sahələri üçün istifadə edilən qloballaşma konsepsiyasının meydana gəlməsi ilə nəticələndi. ctimai həyatın bir sferasında baş verən proseslər dönməz olaraq qlobal xarakter kəsb etməyə başlayır və bu zaman digər sahələrdə baş verən proseslərə təsir göstərir. Ona görə də hazırda hüquqi məkanın qloballaşması, siyasi münasibətlərin
93
qloballaşması, iqtisadiyyatın qloballaşması, cinayətkarlığın qloballaşması kimi anlayışlardan istifadə edilir. Qloballaşma bir termin kimi 1980-ci illərdə meydana gəlmiş və 1990-cı illərdə elmi ədəbiyyatda möhkəmlənmişdir. Müxtəlif mənbələrdə onun izahında müxtəlif fərqlər tapmaq olar. Lakin ümumilikdə o, dünya təsərrüfatının formalaşmasının müasir mərhələsini xarakterizə edir. Qloballaşma müasir kommunikasiya və informasiya texnologiyaları əsasında formalaşmış maliyyə-iqtisadi, ictimai-siyasi və mədəni əlaqələrin açıq sistemi çərçivəsində ölkələrin, müəssisələrin və insanların ümumdünya qarşılıqlı asılılığıdır. qtisadiyyatın qloballaşması bu prosesin mühüm hissəsidir. Qloballaşma bitmiş və ya dayanmış proses deyil. Qloballaşmanı çətinliklər və ziddiyyətlərlə üzləşən inkişaf etməkdə olan proses kimi görmək lazımdır. Dünyа iqtisаdiyyаtının vаhid şəкildə fоrmаlаşmаsı isə B M-in müstəqil bir iqtisаdi sistеm кimi inкişаfınа yоl аçmışdır. Bеləliкlə, B M – dünyа iqtisаdiyyаtı inкişаfının ilкin şərti, tərкib hissəsi və nətiсəsi hеsаb еdilir. Hazırkı dövrdə hətta ən böyük və varlı ölkə üçün də bəşəri həyatın təmin edilməsi üçün B M, ən müxtəlif əmtəə və xidmətlərlə beynəlxalq mübadilə, xarici ticarət mühüm əhəmiyyət kəsb edir. stənilən ölkə mövcud şəraiti, malik olduğu amil və resursları cəmiyyətin yüksələn xətlə artan tələbatını ödəmək üçün istifadə etməlidir. Beləliklə B M, onun formaları istənilən ölkə üçün zəruridir. Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyatının beynəlmiləlləşməsinin və inteqrasiyasının müasir mahiyyəti Beynəlxalq Əmək Bölgüsünə (BƏB-ə) əsasən müəyyən olunur. Beləki, BƏB sayəsində dünya ölkələrinin dünya bazarında istehsal həcminin ümumi göstəricisi müəyyən olunur. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya dövlətlər arasında istehsal amillərinin və malların sərbəst hərəkətini nəzərdə tutur. qtisadi inteqrasiyaya uğrayan Azərbaycan Respublikası siyasi cəhətdən müstəqil olmaqla 94
iqtisadi cəhətdən qarşılıqlı asılı vəziyyətdə olur. Azərbaycan Respublikasının regional iqtisadi birləşmələrini nəzərdən keçirdikdə məlum olur ki, coğrafi mövqe mühüm ə həmiyyət kəsb edir. qtisadi əməkdaşlığın mühüm istiqamətlərindən biri də ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsi ilə bağlıdır. Yaxın iqtisadi əməkdaşlıq daha çox eyni iqtisadi inkişaf səviyyəsində olan dünya ölkələri arasında özünü göstərir. Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının bir istiqaməti də ölkəyə xarici kapital ixracıdır. Xarici kapital qoyuluşu 15 yanvar 1992-ci ildə “Xarici investisiyaların qorunması” haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimlənir. Ölkədə investisiya qoyuluşlarının hüquqi və iqtisadi prinsipləri müəyyən edilmişdir. Növbəti illərdə də sosial-iqtisadi siyasətin başlıca istiqamətini ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi təşkil edəcəkdir. Bu istiqamətdə ilk növbədə yeni iş yerlərinin açılması üçün addımlar atılacaqdır. Bu istiqamət maliyyə böhranından təzəcə dirçəlmiş bütün ölkələrin sosial siyasətinin əsas prioritetini təşkil edir.
Həmçinin, ölkənin enerji, ərzaq və ekoloji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi üçün sistemli tədbirlərin, proqram və layihələrin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi davam etdiriləcəkdir.
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|