Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
32
iqtisadi və siyasi amillərin qarşılıqlı təsirinin “normal” və ya “optimal” nəticəsi kimi nəzərə alan göstəricilər, ikincisi isə inkişafı əhalinin həyat keyfiyyəti baxımından ölçən göstəricilər.
Birinci qrup göstəricilər üzrə ən mühüm tədqiqatlardan biri 2000-ci ildə BMT- nin Sosial nkişaf üzrə Tədqiqat nstitutu (UNR SD) tərəfindən aparılmışdır. Bu tədqiqat inkişafın ən məqbul göstəricisinin seçilməsi və inkişafın müxtəlif səviyyələrində bu göstəricilər arasında əlaqələrin təhlili ilə əlaqədar idi. lk dövrdə 73 göstərici təhlil olundu, lakin yalnız 16 göstərici seçildi. Bu göstəricilər aşağıdakılardır: 1. Həyat avamiyyəti müddəti 2. 20000 və daha çox əhalisi olan məntəqələrdə yaşayan əhalinin sayı 3. Heyvani mənşəli zülalın adambaşına gündəlik istehlakı 4. btidai və orta təhsilə başlamanın kombinə olunmuş göstəricisi 5. şə daxil olma əmsalı 6. Otaq başına düşən əhalinin sayı 7. Hər 1000 nəfərə qəzet sirkulyasiyası 8. Elektrik, qaz, su və s. sahələrdə məşğul iqtisadi fəal əhalinin xüsusi çəkisi 9. Hər kişi kənd təsərrüfatı işçisinə düşən kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalı 10. Kənd təsərrüfatında məşğul yaşlı kişi əməyinin xüsusi çəkisi 11. Elektrik istehlakı, adambaşına kilovatt 12. Polad istehlakı, adambaşına kq 13. Enerji istehlakı, adambaşına kömür ekvivalenti kq 14. Emaledici sənayedə istehsal olunmuş ÜDM-ün xüsusi çəkisi 15. Adambaşına xarici ticarət, ABŞ dolları ilə 16. Ümumi iqtisadi fəal əhalinin tərkibində əmək haqqı alanların xüsusi çəkisi Yuxarıda göstərilənlərin əsasında mürəkkəb sosial inkişaf indeksi işlənib hazırlandı. Bu indeks üzrə ölkələrin təsnifatı adambaşına ÜMM göstəricisi üzrə təsnifatdan fərqləndi. Məlum oldu ki, inkişaf indeksi və adambaşına ÜMM göstəricisi
33
arasında korellasiya əlaqəsi inkişaf etmiş ölkələrdə inkişaf etməkdə olan ölkələrə nisbətən daha sıxdır. Həmçinin belə bir nəticəyə gəlindi ki, adambaşına ÜMM göstəricisi 5500ABŞ dollarından yuxarı olan ölkələrdə sosial inkişaf iqtisadi inkişafa nisbətən daha sürətlə gedir. nkişafı sosial, siyasi, iqtisadi amillərin qarşılıqlı təsirinin nəticəsi kimi qiymətləndirən digər tədqiqat .Adelman və S.Morris tərəfindən həyata keçirilmişdir. Onlar 74 inkişaf etməkdə olan ölkəni aşağıdakı 40 göstərici əsasında təsnif etmişlər: 1. Ənənəvi kənd təsərrüfatı bölməsinin miqyası 2. Dualizmin miqyası 3. Urbanizasiyanın miqyası 4. Əsas sosial strukturun xarakteri 5. Yerli orta təbəqənin əhəmiyyəti 6. Sosial hərəkətliliyin miqyası 7. Savadlılığın səviyyəsi 8. Kütləvi informasiya vasitələrinin əhatədairəsi 9. Mədəni və antik eynicinslilik dərəcəsi 10. Sosial gərginliyin səviyyəsi 11. Təbii fertillik göstəricisi 12. Dünyagörüşünün modernləşmə dərəcəsi 13. Milli inteqrasiyanın səviyyəsi və milli bütövlük hissi 14. Siyasi hakimiyyətin təmərküzləşmə dərəcəsi 15. Demokratik institutların nüfuzu 16. Siyasi müxalifətin və mətbuatın azadlıq dərəcəsi 17. Siyasi partiyaların rəqabətqabiliyyətlik səviyyəsi 18. Siyasi partiya sisteminin predominant bazisi 19. Fəhlə hərəkatının nüfuzu 20. Ənənəvi elitanın siyasi nüfuzu 34
21. Hərbi qüvvələrin siyasi nüfuzu 22.
nzibati səmərəlilik dərəcəsi 23.
qtisadi inkişafda lider şəxsiyyətin rolu 24.
Siyasi sabitliyin səviyyəsi 25.
Adambaşına ÜMM göstəricisi 26.
Adambaşına ÜMM göstəricisinin artım tempi 27.
Milli təbii resurs ehtiyatlarının bolluq səviyyəsi 28.
Ümumi investisiya qoyuluşları əmsalı 29.
Sənayenin modernləşmə səviyyəsi 30.
1950-ci ildən sonra sənayeləşmə dərəcəsində dəyişikliklər 31.
Kənd təsərrüfatının təşkilinin xarakteri 32.
Kənd təsərrüfatında texnikanın modernləşdirilməsi səviyyəsi 33.
1990-cı ildən sonra kənd təsərrüfatında məhsuldarlıqda irəliləyişlərin miqyası 34.
Fiziki kapitalın adekvatlıq dərəcəsi 35.
1950-ci ildən sonra fiziki kapitalda irəliləyişlərin miqyası 36.
Vergi sisteminin səmərəlilik dərəcəsi 37.
1950-ci ildən sonra vergi sistemində irəliləyişlərin miqyası 38.
Maliyyə institutlarının səmərəlilik dərəcəsi 39.
nsan resursları sferasında irəliləyişlərin miqyası 40.
Xarici ticarətin strukturu Tədqiqat dövründə sosial və siyasi dəyişənlərlə iqtisadi inkişaf səviyəsi arasında qarşılıqlı asılılıq təhlil edildi və müəyyən əhəmiyyətli göstəricilərlə iqtisadi inkişaf səviyyəsi arasında çoxsaylı korellasiya əlaqələri tapıldı. Bu tədqiqatın əsas çatışmayan cəhəti odur ki, burada inkişaf insan rifahına nisbətən daha çox struktur dəyişiklikləri baxımından qiymətləndirilir. Bu və digər çatışmamazlıqları aradan qaldırmaq üçün inkişafı əhalinin əksər hissəsinin ehtiyaclarının təmin olunması və ya əhalinin həyat keyfiyyəti baxımından qiymətləndirən tədqiqatlar həyata keçirildi. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|