Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
46
qtisadi inteqrasiyanın təkmilləşdirilməsinin digər mühüm istiqaməti regiondaxili valyuta məzənnəsi tənzimlənməsinin real əsaslara dayanmasıdır. Əks halda bu ticarət sarpmalarına səbəb ola bilər. Bölgədaxili ticarət və ödəmə problemlərinin həllinin ən qısa yolu isə regional səviyyədə maliyyə qurumlarının yaradılmasıdır. Belə ki, müştərək maliyyə təşkilatları blokdaxili ticarətdə mənfi saldosu olan ölkələrin ixracının kreditləşdirilməsində mühüm rol oynaya bilərlər. Bu baxımdan digər bir üsul kimi tədiyyə ittifaqından istifadə oluna bilər. nteqrasiya prosesləri digər əməkdaşlıq formalarından həm də geri dönməz xarakterdə olması ilə seçilir, yəni obyektiv şərtlər yetişdikcə mərhələlər üzrə inkişaf gedir. Ona görə də inteqrasiyanın təkmilləşdirilməsinin istiqamətlərindən biri də tarif siyasəti ümumiləşdirildikdən sonra mərhələdə istehsal amillərinin sərbəst hərəkətinin təminininə əsaslanan ümumi bazarın təşkili ilə bağlı bütövlükdə iqtisadi qanunvericilik və siyasətin unifikasiyasıdır. Çünki hər bir üzv ölkə özünə uyğun spesifik siyasət yeritsə, bu regional inteqrasiya proseslərini təhlükə altına qoya bilər. Digər təkmillşdirmə istiqamətlərindən biri üzv ölkələr arasında rəqabət səviyyəsinin artırılmasıdır. Yalnız aktiv rəqabət mübarizəsi böyük həcmdə yeni ticarət yarada bilər. Regional iqtisadi inteqrasiyanın dünya ticarətindən də (yalnız blokdaxili deyil) fayda götürməsini təmin etmək üçün “qapalı” regionalizm mövqeyindən məsələlərə yanaşmamalı, “açıq” regionalizm prinsiplərinə əsaslanmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, inteqrasiya proseslərinin təkmilləşdirilməi intiqamətləri bu proseslərlə əlaqədar problemlərin sayı qədər çoxsaylıdır.
47
Nəqliyyat bəşər cəmiyyətinin inkişaf tarixində mühüm rol oynayan faktorlardan biridir. Nəqliyyatın inkişafı cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqəli olmuş, istehsal sahələrinin inkişafında və məhsuldar qüvvələrin formalaşmasında təsiredici amillərdən biri olmuş, daim təkmilləşmiş və formalaşmışdır. Nəqliyyatın inkişafında və onun sahələrinin formalaşmasında tarixən yer kürəsinin ayrı-ayrı regionlarının, dəniz və okeanların öyrənilməsi nəticəsində və həmin ərazilərə gediş-gəlişin təmin olunması zərurətindən irəli gələrək nəqliyyatın ayrı-ayrı sahələrinin inkişafına daim diqqət artırlırdı. Əgər cəmiyyətin inkişafında maddi nemətlər istehsalı üçün məhsuldar qüvvələrin inkişafı zəruri sayılırdısa, istehsal olunmuş məhsulların daşınması üçün nəqliyyatın sahələrinin inkişafı tələb olunurdu. Bu səbəbdən də istehsalın primitiv alətlərdən istifadə olunduğu dövrlərdə əsas daşıyıcı vasitə at, öküz, araba hesab edilirdisə, istehsal sahələrinin ən yüksək səviyyədə inkişaf etdiyi texnika əsrində istehsal olunmuş məhsulların ölkələr arasında daşınma tələbatına cavab verə bilən və dünya iqtisadiyyatının formalaşmasında daha aktiv iştirak edən nəqliyyatın yeni mütərəqqi sahələri inkişaf etmişdir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, dünya nəqliyyatının formalaşmasında, ayrı- ayrı dəniz və quru yollarının müəyyən olunmasında görkəmli səyyahların çox böyük xidmətləri olmuşdur. Xüsusilə dünya dəniz yollarının açılmasında Avropanın dənizsahili ölkələrində dənizçiliyin inkişafı ilə əlaqədar olaraq, dənizçilikdə uzun illər qazandıqları təcrübələr əsasında dünyanın müxtəlif ölkələrinə səyahət etmiş və yeni dəniz yollarının açılmasında nailiyyətlər qazanmışdılar. Ümumiyyətlə, dünya dəniz nəqliyyatının inkişafında avropa səyyahlarının xidməti əvəzolunmazdır. Hələ orta ə srlərdə dünyanın avropa ölkələri ərazisində yerləşən adalara, dəniz yolu açmaq və həmin adalarda yerləşən təbii sərvətləri istehsal dövriyyəsinə cəlb etmək məqsədilə rland səyyahlarının böyük xidmətləri olmuşdur. raland səyyahı Svyatac Brendanın VI əsrdə Amerikan sahillərinə yelkənli qayıqlar vasitəsilə səyahəti dəniz nəqliyyatının
48
inkişafından xəbər verirdi. IX əsrin əvvəllərində Normand səyyahı Erik Rıjiy Ş otlandiya, X əsrin sonunda isə ngiltərəyə dəniz yolunun açılması üşün öz səyahətlərini başa çatdırırlar. 1002-ci ildə isə Torfin Karlsefni adlı sland Səyyahı 150 nəfərdən ibarət ekspedisiya ilə slandiyan Amerikanın şimal şərq sahillərinə gələrək yeni dəniz yollarının açılmasına nail olur. 1291-ci ildə Vilvadi qardaşlarının Hindistana olan dəniz yolunu müəyyənləşdirmək məqsədilə Cənubi Afrikanın sahillərinədək gələrək, cənub dəniz yolunun açılması ilə yanaşı, cənubi Afrikanın şərq hissəsi haqda tam məlumatlar əldə olunur. Artıq XIII əsrdə Portuqaliya səyyahı, dənizçi Henrix Atlantik okeanından gələrək Cəbbəlütariq boğazı vasitəsilə Aralıq dənizinə daxil olur. Bu dövrdən başlayaraq materiklərin daxili dənizlərə yeni yolların açılması başlanılır. Eyni zamanda Afrikanın şimal ərazilərinə dəvə karvanı vasitəsilə daxil olaraq buranın təbii sərvətləri haqqında avropalılara ilkin məlumatlar çatdırılır. Henrixə qədərki dövrdə dəniz nəqliyyatı haqda təcrübələr olsa da, gəmiçiliyin inkişafı texniki cəhətdən çox aşağı səviyyədə idi. 1640-cı ildən sonra Portuqaliya dənizçiləri sistematik olaraq Hindistanadək dəniz yollarının açılmasında böyük təşəbbüs göstərirlər. XV əsrin əvvəlində dünya dəniz yolunun kəşfində böyük xidməti olan, xüsusi dənizçilik məktəbi keçmiş görkəmli şəxslərdən biri də Xristofer Kolumb olmuşdur. Onun əsas məqsədi Avropa ilə Asiya arasında, Hindistanadək böyük dəniz yolunu müəyyənləşdirmək idi. 1492-ci ildə kiçik heyətdən ibarət dəstə ilə spaniyanın Paloe limanından Hind okeanına yeni dəniz yolunu kəşf etmək məqsədilə səyahətə çıxır. 20 oktyabr 1492-ci ildə indiki Kubanın sahillərinə gəlib çıxır. Buranın isti iqlimə malik olduğunu görən Kolumb həmin yerləri Vestindiya adlandırır. Əslində isə Kolumb yeni torpaqlar kəşf edir, dünya iqtisadiyyatına böyük töhvələr verən sonradan Amerika adlanandırılan ərazilər idi. Dünya dəniz yollarının kəşfində böyük xidməti olan şəxslərdən biri Fernando Magellan olmuşdur. Avropa ölkələrinin tərəqqisi və dünya iqtisadiyyatında aparıcı mövqe tutmaq üçün dünya ölkələrinə gedən dəniz
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|