Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Dünya iqtisadiyyatının t ənziml ənm əsi probleml əri
- Spektik yana şma Yeni
61
Ümumdünya iqtisadi, siyasi və mədəni inteqrasiya prosesi kimi qloballaşma müasir iqtisadi-elmi fikrin ən aktual prosesləri içərisində əsas yer tutur. Bir çox iqtisadi və siyasi mənbələrdə qloballaşma beynəlxalq əmək bölgüsü sistemi, iqtisadi və siyasi münasibətləri ilə bağlı olan milli təsərrüfatlar kimi başa düşülən dünya təsərrüfatının dünya bazarına biləşməsi və onlarn transmilliləşdirmə və regionlaşdırma prosesi kimi şə rh edilir. Bu problemə istər tarixi, istərsə də elmi-metodoloji yanaşmada fikir müxtəlifliyi xarakterikdir. Tarixçilər bu prosesi kapitalizmin inkişaf mərhələlərindən biri, politoloqlar demokratik təşkilatların yayılmasına dayaq, iqtisadçılar isə maliyyə bazarının transmilliləşdirilməsi hesab edirlər. L.Klayn qloballaşmaya faktiki olaraq dünya ticarətinin liberallaşmasının yeni mərhələsi kimi baxır. Açıq iqtisadiyyatlı quruluşa mənsub ölkələr artıq çoxdan bəri öz üstünlüklərinin proteksionist kursu tutan ölkələr qarşısında isbatlamışlar. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr idxalı yerli istehsalla ə vəz edən iqtisadi siyasət həyata keçirməklərinə baxmayaraq, çox qısa bir zaman kəsiyində bu siyasətin etibarsızlığının şahidləri oldular; belə ki, bu qrupda mövqelərini günü-gündən möhkəmləndirən ölkələr açıq iqtisadiyyatlı, əsasən də sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdən nə qədər geridə qaldıqlarını müşahidə edirlər. Amma bu nəticələrə baxmayaraq, azad ticarət – qloballaşmanın yalnız bir aspektidir. Onun başqa resursları və aspektləri üzrə çoxsaylı baxışlar və baxış bucaqları hələ də dominantlıq edirlər. A.Teyt isə qloballaşmanı “beynəlxalq ticarətin miqyasının artması və nəinki ə mtəə mübadiləsinin, o cümlədən də xidmətləri və kapitalın ölkələrarası miqrasiyasını həyata keçirmək üzrə beynəlxalq ticarətin nüfuz dairəsinin qlobal səviyyədə genişlənməsini şərtləndirən ölkələrarası qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı asılılığı şə rtləndirən bir proses” kimi görür. 62
Yeni informasiya texnologiyalarının yaranması məhz təsərrüfat davranışları normasının ötürülməsi imkanlarının genişlənməsi və dərinləşməsi ilə bağlıdır. Məlumdur ki, onlar hər şeydən əvvəl kütləvi informasiya vasitələrinin alətləri kimi çıxış edir və bu da öz növbəsində istifadəçilərin (istehlakçıların) mədəni səviyyəsinin yüksəlməsi ilə Paralel getmir. Şübhəsiz ki, sonuncu birincini üstələyə bilməz və ya ə ksinə. Kütləvi axınlı istehsal prosesində avtomatik istehlak və mədəni davranışın formalaşmasında kütləvi təfəkkürün mühüm rolunu ön plana çıxarır. Bu da öz növbəsində XX əsrin çox spesifik atributudur. D.Vəliyevə görə: “Qloballaşma sərt rəqabət münasibətləri şəraitində davam edir. Bu sərt qanunlara uyğunlaşa bilənlər surətlə inkişaf edir, uyğunlaşmayanları isə udurlar. Qlobal proseslərə uyğunlaşa bilməyən ölkələr üçün iqtisadiyyatın daha çox beynəlmiləlləşməsi, onlar üçün milli iqtisadiyyatı tənzimləmə qabiliyyətinin daha da azalmasına yola açır. Bu ölkələrdə bir çox iqtisadi proseslərin qlobal təbiəti ilə onların milli təsərrüfat çərçivəsində tənzimlənməsi arasında uyğunsuzluq artıq” M. ntriliqeytora göə “dünya iqtisadi birliyinin həyat tərzlərinin və preferensial dəyər ölçülərində keyfiyyət dəyişikliklərinin baş verməsi ilk növbədə dünya təsərrüfat ə laqələrinin qloballaşması ilə əlaqədardır və bu zaman ərazi fərqlilikləri, siyasi, informasional proseslər müasir və perspektiv qlobal inkişafını təyin edir. Dövlətlər zəngin ölkələr klubuna birləşməyə cəhd edirlər və onlarla birlikdə dünya istehsalında öz layiqli yerlərini tutmaq üçün hər şeyə hazırdırlar və bu istiqamətdə bəzi ölkələr ciddi cəhdlərlə sözün həqiqi mənasında mübarizə edirlər”. M. ntriliqeytor qloballaşmaya beynəlxalq rəqabətin təkamül forması kimi baxmaqla, bu prosesi ə nənəvi xarici iqtisadi əlaqələrin yeni spesifik forması kimi qəbul etməyi və bu kompleks amilləri aşağıdakı, son dövrlərdə daha da intensiv təmayüllər kimi çıxış edən proseslərlə uzlaşdırmağı təklif edir: 1) texnoloji proseslər; 2) ticarətin liberallaşması və iqtisadi libberallaşmanın digər formaları; 63
3) yeni kommunikasiya vasitələrinin tətbiqi əsasında təşkilatlanma dairəsinin genişlənməsi, dərinləşməsi; 4) bazar iqtisadiyyatının və sərbəst ticarətin vahid standartları; 5) ünsiyyətin ənənəvi formasından kommunikativ formaya keçidi (XX əsrin ikinci yarısından etibarən mədəni inkişafın xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması ilə) Qloballaşmanın tam mənası ilə dərk olunması və onun təsir və hərəkət mexanizmlərinin çoxaspektli baxışlarının ümumiləşdirilməsi üçün aşağıdakı sualı cavablandırmaq lazımdır - əvvəlki ənənəvi mübarizə üsulları cari yenidənqurulan dünya düzəninin formalaşmasında nə qədər inqilabı rol oynamışdır? Məsələni məhz bu aspektdən dəyərləndirsək qloballaşmanın apoloqetləri arasında iki: revolyusional və evolyusional münasibətdə spektiv yanaşan bir sıra nəzəriyyəçilər də mövcuddur. Onların antiqlobalistik mövqedə durması, fikrimizcə, özünəməxsus şəkildə mövqelərinin qorunmasına və “nisbi ədalətin” mümkünləşdirilməsinə xidmət edir. Təməl prinsiplərin qiymətləndirməsi əsasında baxışların qarşılaşdırılması müəyyən determinal fərqliliklərlə seçilsə, xüsusiləşsə və ya fərdiləşsə də müəyyən sistemlilik tapmaq mümkündür və təsnif etmək üçün aşağıdakı cədvələ müraciət etmək zəruridir.
Qloballaşma dövrünün başlaması Qloballaşmanın ə n
Ticarət bloklarının yaranması, ə vvəlki dövrlərdən fərqli olaraq qlobal idarəetmənin daha da zəifləməsi Ə
Qlobal kapitalizm, qlobal miqyasda idarəetmə ntensiv və ekstensiv qloballaşma Dünya
1890-cı illərə
nisbətən daha az qarşılıqlı asılılıqdadır Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|