Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
67
görə, innovasiya prosesində amillər üzrə xərclərə milli iqtisadi sisteminin ümumi fəaliyyət mexanizmi fonunfa yanaşılmalıdır. Başqa sözlə, hər iki tərəf arasında qarşılıqlı münasibət və asılılıq aksiomatik məzmunda götürülməlidir. Məhz bu aspektdən əsas determinantların coğrafi müstəvidə qarşılıqlı əlaqəsi və multiplikator effektinə, istinad etməklə “özü inkişaf edən” sistemin formalaşdırılmasına çalışmalıdır. Həqiqətən də, qloballaşma prosesi “milli rombun” əhəmiyyətini xeyli yüksəldir. Ona görə ki, bu prosesdə intellektual potensial ön plana çıxır ki, bu, müasir iqtisadiyyatın ə sas resursu hesab edilir. Lakin bu resursun inkişafı yalnız xarici əlaqələrin sıxlığı və intensivləşdirilməsi və qlobal sistemə inteqrasiya olunması vasitəsi ilə mümkün deyil. Başqa sözlə, dünya bazarında ölkəyə rəqabət üstünlüklərinə sahib olan intellektual resurs milli və mənəvi-mədəni dəyərlərdən kənarda inkişaf edə bilməz. Fikrimizcə, problemin məhz bu prizmadan qoyuluşu hər şeydən əvvəl, onunla izah olunur ki, iqtisadiyyatın qloballaşması və sosial inkişafı müxtəlif motivlər sisteminə söykənir. qtisadi qloballaşmanı kapitalın hərəkətini sürətləndirən və yeni ideyaların tətbiqini təmin edən vahid qlobal maliyyə və informasiya məkanının formalaşması və inkişafı prosesi kimi qəbul etməyən bir sıra tədqiqatçılar qeyd etdiyimiz uyğunsuzluğu hətta mənafe qrupları arasındakı ziddiyyət kimi xarakterizə edir və böhran təzahürlərinin məhz bu ziddiyyətdən qaynaqlandığını göstərirlər. Qloballaşma kürəsəl xarakterli proses kimi milli sosial-iqtisadi münasibətlərin qarşılıqlı asılılığını, əlaqə və bağlılığını gücləndirməklə qlobal səviyyəli vahid sistem formalaşmışdır. Başqa sözlə, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər cür sosial, siyasi və iqtisadi fəaliyyət qlobal xarakter kəsb etməyə başlayır. Bir çox alimin qloballaşma prosesinin neoliberalizmə söykəndiyi haqda fikirlərini doğru hesab etmək olar. Qeyd edilən elmi istinad sözsüz ki, iqtisadi fikrin dəyişməz liberal qanunundan qaynaqlanır. Qeyd etmək lazımdır ki, neoliberal qloballaşma modeli F.Xayekin, M.Fridmanın əsərlərində eləcə də BVF, ÜTT və ƏT- nin praktiki fəaliyyətində geniş şəkildə tətbiq və şərh olunmaqdadır. Məlumdur ki,
68
neoliberalizm iqtisadi fikirdə inkişafı başlıca olaraq 1970-ci illərdən başlayan və nəticə etibarı ilə real sonluqla yekunlaşmayan yeni Beynəlxalq iqtisadi qaydalara keçid cəhdləri ilə səciyyələnir. Qeyd edilən “qaydaların” yaranmasında başlıca məqsəd ondan ibarət idi ki, beynəlxalq təşkilatlar inkişaf etməkdə olan ölkələrin tərəqqisi naminə resursların ədalətli bölgüsünü reallaşdırmağa, təmin etməyə və həyata keçirməyə imkan verəcək yeni qaydalar və tənzimləmə mexanizmini formalaşdırsınlar. Bunun əksinə olaraq, inkişaf etmiş qərb ölkələri əsas vurğunun neoliberal inkişaf modelinin üzərinə düşməsini təmin edə bildilər.Müasir qaloballaşmanın neoliberal modelinin əsas cəhətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq mümkündür: 1) sərt monetar əsaslara istinad etməklə ölkənin təsərrüfat mexanizminin tənzimlənməsinin sürətlənməsinin sürətli homogenləşdirilməsi; 2) əsas tənzimləyici kimi kor-təbii bazar proseslərinin götürülməsi; 3) milli müstəqilliyin aradan qaldırılması müvəffəqiyyətin əsas amillərindən biri keyfiyyətində qəbul olunur; 4) iqtisadi proseslərdə dövlətin rolu minumum səviyyəyə endirilir. Beləliklə, nəzərdə tutulur ki, neoliberal modelin qərarlaşması istehsalın effektivlik səviyyəsinin görülməmiş dərəcədə yüksəlməsinə və bütövlükdə bəşəriyyətin maddi rifahının yaxşılaşmasına səbəb olacaqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, qloballaşmanın neoliberal modelinə yanaşmada iki aspekti bir-birindən fərqləndirmək zəruridir. Belə ki, sırf nəzəri qayda-qanunlarla real praktika arasında kəskin uyğunsuzluq mövcuddur. Bu da, əksər hallarda ikili standartların meydana çıxmasına səbəb olur. Araşdırmalar göstərir ki, yuxarıda göstərilən ikili standartlar inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin praktikasında geniş yayılmışdır. Belə ki: 1) son 20 il ərzində ÜDM-in dövlət büdcəsi tərəfindən bölüşdürülən payı sabit olaraq qalmışdır. 69
2) əhalinin sosial müdafiəsi sferasında dövlətin funksiyaları qismən ixtisara düşmüş və xarici iqtisadi fəaliyyətdə açıq şəkildə hiss olunan liberallaşma getməkdədir 3) bazar konyukturasının təsirin qismən azaldılmasına baxmayaraq, dövlət yerli sahibkarların rəqabət qabiliyyətini yüksəltmək üçün güclü fəaliyyət göstərir. Bu fəaliyyət, əsasən, infrastrukturun inkişafı, rəqabəti stimullaşdıran vergi sisteminin formalaşması və s. sferalarda, xüsusilə, nəzərə çarpır. Ümumiyyətlə, iqtisadiyyatda dövlətin yeri və rolu baxımından Qərb ölkələrində, onun funksiyaların ixtisası deyil, daha güclü mövqelər (dünya bazarında ) əldə etmək, qazanmaq istiqamətində aktiv fəaliyyəti müşahidə edilməkdədi. Qloballaşma prosesinin bütövlükdə dünya iqtisadiyyatının sabit və davamlı inkişafına təsiri əslində ziddiyyətli xarakter daşıyır. Belə ki, əvvəla, dünya iqtisadiyyatının sistemli inkişafı qlobal səviyyədə iqtisadi maraqların optimal və ə dalətli uzlaşdırılmasını tələb
edir. Ə ks təqdirdə qlobal
tərəqqinin biristiqamətliliyindən yayınmaq, yaxa qurtarmaq mümkün olmayacaqdır. Eyni zamanda, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin müasir durumu hər hansı bir optimallıq və ədalətliliyin real olmadığını açıq şəkildə əks etdirməkdədir. Sözsüz ki, fundomental mahiyyət kəsb edən problemin həllinə nail olmadan qloballaşma prosesini yalnız pozitiv çalarda qiymətləndirmək düzgün mövqe hesab edilə bilməz. kincisi, qeyd olunan şəraitdə dünya iqtisadiyyatının sabit inkişafına əngəl törədən başlıca təhlükələrdən biri inkiaf etməkdə olan ölklələrin birtərəfli asılılığının, bağlılığının getdikcə güclənməsindədir. Bir çox mənbədə də şərh edilən, sözügedən təhlükə, ə sasən, üç istiqamətdə təzahür edir: 1) nkişaf etməkdə olan ölkələrdə inkişafın ekstensiv xarakteri və texnoloji planda Qərb ölkələrindən mütləq asılılığın formalaşması; 2) Sosial-iqtisadi inkişaf prosesində xarici investisiyaların həlledici əhəmiyyət daşıması; Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|