Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Milli hökum ətl ərin qüdr əti
- Stratifikasiyanın növl əri
- Dominant motiv
- Tarixi trayektoriya
64
qüdrəti: Zəifləyən və dağılan Yenidən baxılan, rekonstruksiya olunan Möhkəmlənən və yeni müstəvilərə qədəm qoyan
Azad kapital və yeni texnologiyalar Öz
cəmiyyətinin modernizə etmək istiqamətində kompleks hərəkətlər və tədbirlər Dövlət mexanizmləri və bazar strukturları Stratifikasiyanın növləri: Köhnə düzənlərin və şə cərələrin erroziyası Dünya düzəninin yeni arxitekturası Cənubun marjinallaşmasının güclənməsi
Standartlaşma: Makdonalds, madonna və s.
Transformasiya və
siyasi cəmiyyət Milli
maraqların reallaşması Qloballaşmanın konseptləşdirilməsi: nsan
davranışının təbiətinə yenidən baxılması Regionalararası münasibətlərin yenidən baxılması Beynəlmillləşmə və regionlaşma Tarixi trayektoriya: Qlobal sivilizasiya Qlobal inteqrasiya və eynizamanlı fraqmentləşmə (subregionlaşma) Regional bloklar, sivilizasiyaların toqquşması Nəticə: Milli-dövlətlər öz tarixi dəyərlərini, xüsusiyyətlərini itirirlər Dövlətin qüdrəti və dünya
siyasəti transformasiya olunur. Beynəlmilləşmə dövlətlərin razılığı və
dünya güc nisbətindən asılı olur Mənbə: Held.D. a.o. Global Transformatio Politics, Economies and Culture. Cambirdge: Polity Press, 1999 P.10.
Başqa sözlə desək, dəyişikliklərdən asılı olmayaraq qloballaşmanın bəhrəsini ilk olaraq güclü dövlətlər mənimsədiyi üçün onlarla inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında uçurum dərinləşir, fərq artır. Eyni zamanda bu inkişaf etmiş güclü dövlətlər arasında 65
da rəqabət güclənir, münaqişə qaçınılmaz olur. Münasibətlərin tənzimlənməsi və təkmilləşməsi məsələsi yapon tədqiqatçısı Keneçi Omayenin (Sərhədsiz dünya) ə sərində öz əksini tapmışdır. Müəllif bu tədqiqat əsərində qeyd edir ki, “ nsanlar, firmalar, bazarlar öz mahiyyətlərini artırdığı halda dövlətin səlahiyyətləri zəifləyir – qloballaşma dövründə bütün millətlər, xalqlar və bütün əsas proseslər qlobal bazar məkanının təsiri altına düşürlər, onun “vassalına” çevrilirlər. Bəşər tarixinin bu yeni epoxasında milli-dövlətlər öz təbiiliklərinin və ənənəvi xüsusiyyətlərini itirdiklərindən biznes tərəfdaşı kimi keyfiyyətlərini itirərək etibarsız qurumları xatırladırlar” Revolyusional (inqilabi) yanaşmaların daha bir nümayəndəsi T.Fridman bazar kapitalizmini və liberal demokratiyanı önə çıxarmaqla, bu prosesin sistemli məqsədyönlü şəkildə istifadəsi və tətbiqi nəticəsində kapitalın kəskin surətdə sabit siyasi situasiyasının, səmərəli iqtisadiyyatın mövcud olduğu istənilən ölkəyə hərəkət edəcəyini sübut etmişdir. Sürətləndirilmiş iqtisadi və tarixi proseslərin irəli çəkilməsi üzərində öz nəzəri və konseptual fikirlərini quran revolyusional yanaşmanın tərəfdaşları qloballaşmanın ilkin mərhələsinin zəngin (Qərb) ölkələrin kasıb ölkələrə yaxınlaşmasının mümkünlüyünü öz iddiaları ilə sübut etmişlər. Qeyd edilir ki, kasıb ölkələr öz milli- hökümətlərinin dünya iqtisadiyyatında və beynəlxlaq münasibətlərdə baş vermiş dəyişikliklərə hazır davranmaqla dünya istehsalında öz yerlərini tapa bilərlər. Bu variantın iqtisadi məntiqinin neoliberal aspektlərində ilk növbədə iqtisadiyyatın istehsalın, ticarətin və maliyyə sferasının transmilli qurumların sütunları üzərində qurulması təklif olunur. Bu növ iqtisadi sistemdə (sərhədsiz iqtisadiyyat) milli hökümətlər daima inkişaf edən sənaye sahələri arasında sadəcə vasitəçi kimi çıxış edir. Bu anlamda, ultraqlobalistik nöqteyi-nəzərdən Şimal-Cənub ənənəvi qarşıdurması öz mahiyyətini itirir, yeni beynəlxalq əmək bölgüsü sistemi onun yerində daha mükəmməl və mürəkkəb (çoxsəviyyəli) münasibətlər sistemi formalaşdırır.
66
Qloballaşma tam spesifik çalarları ilə dünya ölkələrini subregionlaşma meyllərinə üstünlük verməyə yönəldir. Siyasi nöqteyi-nəzərdən ən vacib məsələ isə ondan ibarətdir ki, dünya üzərində hökmranlığı və üstünlüyü ələ almaq üçün düşünülən və işə salınan bir mexanizm kimi qloballaşma beynəlxalq əmək bölgüsü sisteminin (ənənvi olaraq sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin, yarımperifiriyal yeni sənayeləşmiş iqtisadiyyatlardan və inkişaf etməkdə olan Pereferiya zonalardan ibarət ə mək bölgüsü sistemin) “qlobal trida”nın – Şimali Amerika, Avropa ttifaqı və Şərqi Asiyanın dominantlığına keçməsinə şərait yaradır. Dünya ticarətinin ümumi həcmi 1950-ci ilə münasibətdə 2014-cü ildə 60 dəfə artmışdır (bu dövrlərdə dünya istehsalı isə cəmi 5,5 dəfə artmışdır). Uyğun olaraq, bu dövrdə dünya ÜDM-da ixracın payı 7%-dən 20%-ə qədər yüksəlmişdir. qtisadi Əməkdaşlıq və nkişaf Təşkilatının 30 ölkələsinə dünya ixracının 80%-i düşür. Dünya Bankının Proqnozlarına görə, yalnız 2020-ci ildə inkişaf etməkdə olan ölkələrə dünya ticarətinin 25%-i və dünya ÜDM-nin yalnız 1/3-2 düşəcəkdir. Qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadiyyat, informasiya və sosiomədəni sferalarda gedən qloballaşma prosesi milli uyğunlaşma (identiklik) prosesi ilə sıx bağlılıqdadır. Milli özünü ifadəyə olan güclü istək sosial, iqtisadi və siyasi inkişafa böyük impuls verir. Digər tərəfdən, milli şüurun ön plana çıxması qloballaşma prosesi ilə bağlı meydana gələn mərkəzqaçma təmayüllərinin dağıdıcı təsirindən qorunma zəruriliyini doğurur. Şübhəsiz ki, qloballaşma dövlətin sabit inkişafının, onların bütövlüyünün və idarəetmə sistemlərinin sabitliyinin təminatına, iqtisadi-siyasi münasibətlərdə ayrıseçkiliyin aradan qaldırılmasına və insanların yaşayış səviyyəsinin, rifah halının yaxşılaşdırılmasına dəstək verilməlidir. Ümumiyyətlə, qloballaşma prosesinin milli iqtisadiyyata və bütövlükdə, müstəqil ölkələrə neqativ təsiri bir neçə istiqamətdə təzahür edə bilər. Amerikan iqtisadçı M.Porterin rəqabət üstünlükləri konsepsiyasına istinad etməklə “milli rombun” formalaşdırılması; Məlumdur ki, M.Porterin konsepsiyasına Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|