Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
70
3) Hazır sənaye məhsulunun inkişaf etmiş ölkələrə ixracında ifrat asılılıq. Məhz bu baxımdan problemə yanaşdıqda məlum olur ki, dünya iqtisadiyyatının sistemli inkişafı başlıca olaraq beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin yüksələn artan şə kildə təkmilləşdirilməsindən, eləcə də qloballaşma prosesi şəraitində dünya təsərrüfatının tənzimlənməsi istiqamətində kompleks islahatların aparılmasından maksimal şəkildə asılıdır. Başqa sözlə, dünya təsərrüfatının tənzimlənməsi, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin təkmilləşdirilməsi dünya təsərrüfatının sistemli inkişafına gətirib çıxarır. Ümumiləşdirsək, qeyd etməliyik ki, Qərb sosioloqları qloballaşma konsepsiyasını dünya miqyaslı tədqiqatların yeganə paradiqması olduğunu irəli sürürlər. Onların fikrincə, dünya iqtisadiyyatının qloballaşmasının məzmununu əks etdirən üç başlıca proses – iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin aradan qaldırılması və bazar mexanizmini ön plana çıxarılması; milli sərhədlərin silinməsinə yönəldilmiş inteqrasiyanın güclənməsi; yeni informasiya texnologiyalarının inkişafı öz-özlüyündə təsərrüfatın inkişafı və rifahın dönmədən yüksəldilməsi baxımından yetərlidir.
3.3. Müasir dövrdə Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatında yeri və rolu. Azərbaycanda xarici iqtisadi fəaliyyətin liberallaşdırılması və valyuta tənzimlənməsi praktikasının başlanğıc mərhələsi kimi “Valyuta tənzimi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununun qəbul olunması dövrünü hesab etmək olar. Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatının sonrakı inkişafı təbii enerji daşıyıcılarnın qiymətinin əhəmiyyətli dərəcədə artması şəraitində baş verirdi. Nəticədə bu sferadan əldə olunan vəsaitlərin bir hissəsi iqtisadiyyatın real sektorunun inkişafına yönəldilmişdir. Bütün bunlar Azərbaycan iqtisadiyyatının nisbi sabitliyinə səbəb olurdu və kifayət qədər iri sabitləşmə fondunun formalaşmasına kömək etdi.
71
Müasir dövrdə də qlobal iqtisadi prosesləri nəzərdən keçirsək, Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün yeni inkişaf imkanlarının olmasını görə bilərik. Belə ki, 2014-ci il qlobal yenidənbalanslaşma proseslərinin sürətlənməsi ilə xarakterizə olunmuşdur. Yığım iqtisadi modelinə malik ölkələrdə xarici sektorda toplam profisit azalaraq dünya ÜDM-in 1,7%-ni təşkil etmişdir (2006-cı ildə 3,1%). Şərqi Asiya regionunda yığım modelinin istehlak modelinə tədricən transformasiyası burada əsas rol oynamışdır. Dünay ticarətinin artım tempi ilin ikinci yarısında mənfi zonadan çıxsa da, ə vvəlki dövrlərlə müqayisədə aşağı olaraq qalmışdır. Avrozonada resessiyanın davam etməsi bu regionun idxalına mənfi təsir göstərmişdir. Almaniya, Hindistan, Braziliya, Fransa, Yaponiya kimi ölkələrdə iqtisadi artımın xarici tələb kanalları daxili tələblə ə vəzlənmişdir. Digər tərəfdən daxili bazarları qorumaq meylləri güclənmişdir. Belə ki, 2014-ci ildə ÜTT-də mübahisəli məsələlərin sayı on ilin ən yüksək səviyyəsinə çatmışdır. Makroiqtisadi kövrəkliklər və qeyri-müəyyənliklər qlobal birbaşa xarici investisiya axınlarının 2011-ci illə müqayisədə 18% azalmasına gətirib çıxarmışdır. Birbaşa xarici investisiya axınlarının strukturunda da əhəmiyyətlii dəyişikliklər baş vermişdir. ABŞ və Avrozonaya qoyulan investisiyaların əhəmiyyətli azalması ümumi investisiya qoyuluşlarında inkişaf etmiş ölkələrin payını aşağı salmışdır. nkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələr arasındakı fərq özünün ən yüksək səviyyəsinə çatmışdır. Digər tərəfdən, böhrandan əvvəlki dövrdə yerləşdirilmiş və səmərəliliyi aşağı düşmüş investisiyaların restruksiyası davam etdirilmiş, investisiyalar daha çox yeni biznes vahidlərinin yaradılmasına və “yaşıl iqtisadiyyatın” inkişafına yönəldilmişdir. ABŞ-da daşınmaz əmlak bazarında sabitləşmə müşahidə olunsa da, bir çox sosial xarakterli problemlər həll edilməmişdir. Belə ki, məşğulluq və adambaşına gəlir səviyyəsi böhrandan əvvəlki həddə bərpa olunmamışdır. 2012-ci ilin əvvəllərində iqtisadi aktivlik canlansa da, ilin sonlarına yaxın səngimiş və dördüncü rübdə iqtisadi artım mənfi zonada olmuşdur. Federal Ehtiyatlar Sistemi tərəfindən işsizlik səviyyəsi 72
6,5%-ə düşənə vəinflyasiya 2,5% səviyyəsinə qalxana qədər stimul tədbirlərinin davam edəcəyi bəyan olunmuşdur. Bu qərara baxmayaraq, 2013-cü ildə iqtisadi artım tempinin bir qədər də zəifləyəcəyi gözlənilir. Yaponiya iqtisadiyyatında ilin ikinci yarısında resessiya baş vermişdir. 2013-cü ildə iqtisadiyyatın resessiyadan çıxması gözlənilsə də, iqtisadi artımın 2014-cü ilədək zəif olacağı gözlənilir. Hökumət ÜDM-in 2%-i həcmində stimullaşdırma tədbirləri həyata keçirməyə hazırlaşır. Avrozonada borc böhranının fəsadları, xarici tələbin zəifləməsi və neft qiymətlərinin yüksək olması regionun resessiyaya daxil olması ilə nəticələnmişdir. EOÖ-də iqtisadi artım bir qədər səngiyərək 5,1% olmuşdur. Çin (7,8%) və Hindistan (4,9%) son onilliyin ən zəif artımını nümayiş etdirmişdir. Xarici tələbin azalması şə raitində həyata keçirilmiş stimullaşdırma tədbirləri bu ölkələrdə iqtisadi aktivliyi qismən qoruya bilmişdir. qtisadi aktivliyin gözləniləndən aşağı olması əmtəə bazarlarındakı qiymətləri nisbətən stabilləşdirmişdir. Ərzaq qiymətləri 2012-ci ildə orta hesabla 0,7% və qiymətli metallar 1,7% bahalaşmışdır. Yaxın Şərqdə gedən proseslər, bəzi EOÖ-in iqtisadiyyatlarının enerji tutumluluğunun artması və Avropada nüvə enerjisindən imtina prosesləri neftin qiymətinin yüksək səviyyədə qalmasına səbəb olmuşdur. (2012: 105 ABŞ dolları). Hazırda neftin ifrat dəyərə malik olması qlobal iqtisadi canlanmanı ləngidən ən mühüm amillərdən biri sayılır. Lakin belə bir hal Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır. Bir sıra EÖ-də isə pul çapı hesabına stimullaşdırma tədbirlərinin görülməsi valyuta bazarlarına mənfi təsir edəcək və məzənnə volatilliyini artıracaqdır. Beləliklə, iqtisadiyyatın dəstəklənməsi üçün müxtəlif ölkələrdə həyata keçirilmiş nəhəng stimullaşdırma tədbirləri davam etmişdir. əvvəlki təcrübələrdə analoji nümunənin olmaması yekun nəticə haqqında birmənalı mühakimələrə imkan
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|