Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
42
qtisadi inteqrasiya – ölkələrin milli təsərrüfatlarının yüksək səviyyəsi qarşılıqlı iqtisadi tamamlama və əmək bölgüsü əsasında həyata keçirilən siyasi iqtisadi birliyi formasıdır.
nteqrasiyanın mahiyyətini daha yaxşı başa düşmək üçün B.Belaşanın göstərdiyi kimi ona ikili yanaşma zəruridir. Yəni iqtisadi inteqrasiya həm proses, həm də vəziyyət kimi nəzərdən keçirilməlidir. Proses anlamında inteqrasiya – müxtəlif milli təsərrüfatlara mənsub olan iqtisadi vahidlər arasında bütün əngəllərin ləğv edilməsi: vəziyyət kimi həmin maneələrin yoxluğunu ifadə edir. Belaşa inteqrasiyanın sadədən mürəkkəbə doğru inkişafını müəyyən mərhələrə bölmüşdür (1-ci şəkil). Ümumiyyətlə götürdükdə, inteqrasiyanın ən mühüm əlamətlərini aşağıdakı keyfiyyət göstəriciləri ilə ifadə etmək mümkündür: 1. nteqrasiya blokunun tamlığı, bütövlüyü, bir və ya bir neçə dövlət arasında mövcud olan əlaqə və münasibətlər məcmusundan eyni dərəcəli əlaqə və münasibətlərin ayrılması və əlahiddələşməsi vasitəsilə təzahür edir. 2. Bloka daxil olan ölkələrin münasibətlərində inteqrasiya əlaqələri son dərəcə mühümdür. Belə ki, bu əlaqələr ayrılıqda hər bir milli iqtisadiyyatın normal fəaliyyəti və inkişafı üçün zəruri olan şərtlər sırasına daxildir. 3. nteqrasiya şəraitində həm daxili, həm də xarici qarşılıqlı münasibətlərin formalaşması və inkişafı məqsədyönlü xarakter daşımaqla yanaşı, bu və ya digər dərəcədə tənzimlənir.
Şə kil 2.1 XC
qtisadi inteqrasiyanı bir sıra obyektiv amill sırasına aşağıdakılar aid edilir: 1. Təsərrüfat həyatının qloballa Valyuta ittifaqı İqtisadi ittifaq Ümumi bazar Azad ticarət zonası qtisadi inteqrasiyanı bir sıra obyektiv amillər müəyy ıdakılar aid edilir: yatının qloballaşması; Tam inteqrasiya Vahid valyutanın tətbiqi Siyasət inteqrasiyası İqtisadi ittifaq Milli iqtisadi qanunvericiliyin və siyasətin Amillərin inteqrasiyası Vahid gömrük siyasəti Ticarət inteqrasiyası Azad ticarət zonası İqtisadi inteqrasiya situasiyası 43
yyən edirlər. Bu amillər Federasiya, yaxud konfederasiya əsasında vahid dövlətdə birləşmə Milli iqtisadi qanunvericiliyin və siyasətin unifikasiyası Amillərin inteqrasiyası Mal və xidmətlərin blokdaxili sərbəst hərəkəti Gömrük ittifaqı İqtisadi inteqrasiya situasiyası 44
2. BƏB-in dərinləşməsi; 3. Xarakterinə görə ümumdünyəvi elmi-texniki inqilab; 4. Milli iqtisadiyyatların açıqlıq dərəcəsinin artması. Bütün bu amillər qarşılıqlı əlaqədədirlər. Beləliklə, ölkələrarası iqtisadi əməkdaşlıq müəyyən mərhələyə çatdıqda iqtisadi inteqrasiya prosesləri mütləq özlərini büruzə verirlər. Lakin bu proseslərdən tam və hərtərəfli şəkildə fayda götürmək üçün onların məqsədyönlü şəkildə inkişafını təmin etmək lazımdır. Bu isə bir sıra şərtlərin mövcudluğunu tələb edir. lk növbədə inteqrasiya situasiyasının formalaşması lazımdır. Yəni ilkin şərtlər mövcud olmalıdır. Məsələn, hələ ki, Qafqazda regional iqtisadi blokun formalaşmasına doğru cəhddən danışmaq sadəlövhlük olardı. Bunu ən azı bir amil – regionda bir-biri ilə düşmən olan iki dövlətin mövcudluğu faktı sübut edir. Bundan başqa aşağıdakı şərtlərin mövcudluğu daxilində inteqrasiya daha böyük ehtimalla üzv ölkələr arasında ticarət yaradılması və rifahın artırılmasına kömək edəcək: - Üzv ölkələrin ittifaqdan əvvəlki ticarət maneələri nə qədər yüksək olsa, bu proses bir qədər çox ehtimalla baş verər. - Blokun dünyanın digər ölkələri ticarət maneələri nə qədər aşağı olsa, gömrük ittifaqının formalaşması da o qədər az ehtimalla ticarət sarpmalarına səbəb olacaqdır. - Üzv ölkələrin sayı nə qədər çox olsa da onların sahəsi nə qədər böyük olsa, ticarət yaradılması ehtimalı bir o qədər artar. Üzv ölkələrin iqtisadiyyatları tamamlayıcı olmaqdan daha çox rəqabətli olmalıdırlar. Bu zaman istehsalla ixtisaslaşma və ticarət yaradılması üçün daha böyük imkanlar vardır.
- Üzv ölkələr coğrafi cəhətdən nə qədər yaxın olsalar onda nəqliyyat xərcləri də üzv ölkələr arasında ticarət yaradılmasına bir o qədər az mane olar.
45
- Blokun potensial üzvləri arasında ittifaqa qədərki ticarət və iqtisadi ə laqələr nə qədər güclü olsa bu bir o qədər çox rifah əldə edilməsinə kömək etmiş olar. Qeyd etdiyimiz kimi inteqrasiyaya qoşulan ölkələrin iqtisadiyyatlarının inkişaf səviyyələri arasında fərq nə qədər az olarsa (yəni onlar rəqabətli iqtisadi strukturlara malik olarlarsa) onlar iqteqrasiya proseslərindən daha çox fayda götürə bilərlər. Çünki ə ks halda yəni ölkələrdən biri yüksək inkişaf səviyyəsi, digəri isə iqtisadiyyatı ona tamamlayıcı olan ölkə olsa (məsələn, sənayecə inkişaf etmiş ölkə və nisbətən geri qalmış kənd təsərrüfatı ölkəsi) uzunmuddətli dövrdə ikinci ölkə birincinin xammal ə lavəsinə çevrilə bilər. Xüsusən, EOÖ arasında inteqrasiya proseslərində özünü büruzə verən üzv ölkələrin inkişaf səviyyələri arasındakı fərqin əsasında duran sənayeləşmə siyasətinin blokdaxili razılaşmasının böyük əhəmiyyəti vardır. Məsələn, ASEAN ölkələri hökümətin əməli köməyinə əsaslanaraq “ASEAN sənayeləşmə layihəsini” və özəl sektorun üfüqi əlaqələrinin inkiafına yönəldilmiş “ortaq layihələri” müvəffəqiyyətlə tətbiq etməkdədirlər. KAR KOM qruplaşmasında isə bu sahədə elə bir əhəmiyyətli razılaşma əldə olunmamışdır. Üzv ölkələr arasındakı fərq yalnız inkişaf səviyyələri arasında deyil, həm də istehsal faktorları ilə təminat baxımından müşahidə oluna bilər. Bu zaman da amillərin bol olduğu ölkədən nisbətən kasad olan ölkəyə nəzarətsiz miqrasiyası da mənfi nəticələr doğura bilər. Bu isə məsələn, AB-nin və əmək miqrasiyasının misalında əmək dempinqinə səbəb ola bilər. nteqrasiya proseslərini təkmilləşdirmək üçün zəruri olan infrastrukturun inkişafı problemi də əsasən EOÖ üçün xarakterikdir, ona görə də nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin inkişaf etdirilməsi və informasiya təminatının lazımi səviyyəyə çatdırılması inteqrasiyanın təkmilləşdirilməsinin prioritet (öncül) istiqamətlərindən olmalıdır. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|