Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi və Azərbaycan
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
2. Fərdi şikayətlər.
Hər iki kateqoriyaya aid olan işlərin predmetini eyni məsələlər təşkil etsə də, onları bir-birindən fərqləndirən ciddi məqamlar vardır. Konvensiyanın "Dövlətlərarası işlər" adlandırılan 33-cü maddəsinə görə "Razılığa gələn hər hansı Yüksək Tərəf digər Razılığa gələn Yüksək Tərəfin Konvensiya və onun Protokollarının müddəalarını istənilən şəkildə pozması ehtimalı ilə bağlı Məhkəməyə müraciət edə bilər".
Müasir beynəlxalq hüququn əsas normalarından biri kimi qiymətləndirilən suveren bərabərlik prinsipinə görə hər bir dövlət suverenliyə malikdir və dövlət suverenliyi digər dövlətlərin suverenliyinə və maraqlarına hörmət etməklə beynəlxalq hüquq çərçivəsində həyata keçirilir. Beynəlxalq hüququn subyekti olaraq bir dövlət digər dövlətə qarşı öz hakimiyyətini həyata keçirə bilməz (par in parem non habet imperium - bərabərin bərabər üzərində hakimiyyəti yoxdur). Dövlətin hərəkətləri onun qanunları və tərəfdar çıxdığı beynəlxalq hüquq normaları ilə müəyyən edilir5. Dövlət immuniteti adlandırılan bu məsələ həm də dövlətin onun razılığı olmadan digər məhkəmələrə verilməsini inkar edir6.
Nəzərə alınmalıdır ki, Avropa Məhkəməsində dövlətin məhkəməyə çəkilməsi məhz yuxarıda qeyd edilənlərin çərçivəsində baş verir. Belə ki, AŞ-a üzv olan dövlət Konvensiya və ona aid olan Protokolları ratifikisiya etməklə, artıq konkret bir iş üzrə deyil, hətta Konvensiyada və onun Protokollarında nəzərdə tutulan hüquq və azadlıqların gələcəkdə baş verə biləcək hər hansı pozuntusuna görə Məhkəmə qarşısında dayanmağa razılıq verir. Belə olan halda dövlətin Məhkəməyə çəkilməsi onun suverenliyinin məhdudlaşdırılması kimi qiymətləndirilə bilməz.
Məhkəmənin "dövlətlərarası iş" kimi baxdığı mübahisə aşağıdakı şərtlərə cavab verməlidir: Birincisi, mübahisə üzrə çıxış edən tərəflər AŞ-ın üzvü olan və Konvensiyanı ratifikasiya edən dövlətlər olmalıdır.
İkincisi, mübahisənin predmetini yalnız Konvensiya və ona aid olan Protokollarda nəzərdə tutulan hüquq və azadlıqların pozulması təşkil etməlidir.
Üçüncüsü, bu zaman yuxarıda qeyd edilən hüquq pozuntusuna vətəndaşlıqdan asılı olaraq kimin məruz qalması əhəmiyyət kəsb etmir.
Məhkəmənin fəaliyyətində bu kateqoriyadan olan işlərə nadir hallarda rast gəlinir. İndiyə qədər baxılan işləri barmaqla saymaq olar. Qaldırılan belə işlərin əksər hissəsi isə 1999-cu ilə qədər fəaliyyət göstərən Komissiyanın icraatında bu və ya digər formada başa çatmış Məhkəmənin icraatına gəlib çıxmamışdır.
Bu kateqoriyadan olan işlərin Məhkəmə icraatında nadir hallarda olmasına baxmayaraq, həmin işlər Məhkəmənin tarixində müəyyən iz buraxmışdır. Məhkəmə 1978-ci ildə İrlandiya Böyük Britaniyaya qarşı işə baxmış və Böyük Britaniyanın konkret faktlarla bağlı Konvensiya ilə öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmədiyi qənaətinə gəlmişdir.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Respublikası Ermənistan Respublikasının AŞ-na üzv olduğunu, Konvensiyanı və ona aid Protokolları ratifikasiya etməsini nəzərə alaraq, onun hərəkətlərindən - respublika əhalisinin bir millyona yaxın hissəsini qaçqın saldığına, ərazisinin 20 faizini işğal etdiyinə görə Avropa Məhkəməsinə müraciət edə bilər. Əlbəttə, məsələnin belə qoyuluşu
55 Konvensiyanın zaman baxımından hüquqi qüvvəsi əsas gətirməklə bəzi müşahidəci və ekspertlərdə etiraz doğura bilər. Lakin bircə faktı qeyd etmək kifayətdir ki, Azərbaycanda Avropa məkanında bu gün üçün analoqu olmayan qaçqın düşərgələri mövcuddur və bu halın əsas səbəbkarı Avropa Şurasının üzvü olan dövlətlərdən biridir.
3.3.3 Fərdi şikayətlər
Avropa Məhkəməsinin icraatında olan işlərin mütləq əksəriyyəti fərdi şikayətlərlə bağlıdır. Fərdi şikayət hüququ Konvensiyanı ratifikasiya edən dövlətin ərazisində yaşayan hər bir şəxsin subyektiv hüququdur. Həmin hüququn aid olduğu Konvensiyanın 34-cü maddəsində işlədilən "fərd" anlayışını geniş mənada başa düşmək lazımdır. Burada söhbət yalnız fərdlərdən (konkret insanlardan) deyil, həm də digər şəxslərdən gedir. Konvensiyanın 34-cü maddəsində deyilir: "Məhkəmə istənilən hüquqi şəxslərdən, qeyri-hökumət təşkilatlarından və ayrı-ayrı şəxslər qrupundan, razılığa gələn Yüksək Tərəflərdən birinin onun bu Konvensiya və ya onun Protokolları ilə tanınmış hüquqlarını pozmasının qurbanı olduğunu iddia edən şikayətləri qəbul edə bilər".
Göründüyü kimi, Konvensiya ilə fərdi şikayət hüququna malik subyektlərin geniş dairəsi müəyyən edilmişdir. Bura aşağıdakılar aiddir;
1. istənilən fiziki şəxs; 2. qeyri-hökumət təşkilatları;
3. ayrı-ayrı şəxslər qrupu. Məhkəmə təcrübəsində bu anlayışlara genişləndirici təfsir verilmişdir. Fiziki şəxsin fəaliyyət qabiliyyəti ilə bağlı olan məsələlər (məsələn, yetkinlik yaşına çatıb- çatmaması, ruhi xəstə olması, məhkumluğu) və onun hüquqi statusu ilə bağlı digər məsələlər (məsələn, vətandaşlığı, hərbçi olması, təhsili və s.) onun fərdi şikayət hüququnu məhdudlaşdıra bilməz.
"Qeyri-hökumət təşkilatları" anlayışına da Məhkəmə təcrübəsində özünəməxsus yanaşma mövcuddur. Bura hər hansı içtimai təşkilat, siyasi partiyalar və xüsusi hüquq nəzər - nöqtəsindən hər hansı hüquqi şəxs aid edilir. Məhkəməyə ayrı-ayrı vaxtlarda həmkarlar ittifaqları, kütləvi informasiya vasitələri, siyasi partiyalar, dini qurumlar və hətta, kommersiya qurumları fərdi şikayət formasında müraciət ediblər. Nəzərə almaq lazımdır ki, belə müraciət zamanı qeyri-hökumət təşkilatları öz üzvlərinin subyektiv hüquqlarını deyil, özlərini və öz hüquqlarını müdafiə etməlidirlər.
"Ayrı-ayrı şəxslər qrupu" anlayışı altında isə, fikrimizcə, həm fiziki şəxslərin, həm də qeyri- hökumət təşkilatlarının qrupu başa düşülə bilər. Lakin onların hər biri bu zaman Konvensiya və ona aid olan Protokollarda nəzərdə tutulan hüquqların pozulmasının qurbanı olduğunu əsaslandırmalıdırlar.
56 Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|