Antik dövrdə maşınqayırma
Yüklə 6,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
Renessans dövründə maşınqayırma 183 yazılmışdır. Bizim üçün əsasən VII ktabda təsvir olunmuş maşınlar, tərtibatlar maraqlı olduğundan bu fəsilə daha yaxından nəzər salaq. Birinkuçio metallurq olduğundan onun layihələndirdiyi maşınlar əsasən tökmə texnologiyasında öz tətbiqini tapmış üfürcəkləri işlədən su çarxları və bunun üçün ötürmələr, tökülmüş topun deşilməsi üçün burğulama dəzgahı və alətlərdir [1.45, 1.85]. O dövrdə bir çox ərintilər üçün hava üfürcəkləri əsas vasitə olduğundan, onların effektiv işləmələri üçün uyğun maşınların layihələndirilməsi də bir o qədər vacib idi. Üfürcəklər təkcə gözəl xarici görünüşə, bahalı dəriyə malik olmamalı, eyni zamanda böyük gediş yoluna, yaxşı ventilə, ucluqlara malik olmalı və kip bağlanmalıdır. Ərimə prosesinin uğurlu aparılması üçün onların asan işlədilməsi vacib idi. Hava üfürcəklərinin effektiv tətbiqi onların gücündən asılı idi. Üfürcəkləri hərəkətə gətirmək üçün əl əməyi ilə bərabər, su ilə işləyən maşınlardan da istifadə edilirdi. Şəkil 1.132-də belə bir maşın təsvir olunmuşdur. Yerindən və suyun miqdarından asılı olaraq bu maşınların diametri 3; 3,5 və 4 m həddində ola bilirdi. Şəkildən göründüyü kimi üzərində dirsəklər olan val su pərləri ilə birləşdirilir. Üfürcəyin üst tərəfindəki qapaq tərpənməz bərkidilir. Şəkil 1.132. Çarxla işləyən üfürcək. Renessans dövründə maşınqayırma 184 Val döndükdə onun dirsəkləri ardıcıl olaraq üfürcəklərin alt hissəsindəki hərəkətli tərəfi yuxarıya itələyir və beləliklə, üfürcəyin içərisindəki havanı sobanın daxilinə üfürür. Valdakı dirsək dönəndən sonra üfürcəyin alt tərəfi yenidən aşağıya hərəkət edir və onun içərisi hava ilə dolur. Yuxarıda təsvir olunmuş maşın yalnız su dəyirmanlarının yaxınlığında yerləşdirilərək tətbiq edilə bilirdi. Əks hallarda başqa enerji mənbəyi ilə işləyən maşınlara ehtiyac yaranır. Əl ilə hərəkət etdirilə bilən çoxlu sayda maşınlar məlumdur. Şəkil 1.133,a və b-də insan tərəfindən hərəkət etdirilən maşınlar təsvir edilmişdir. Soldakı şəkildə yan-yana yerləşdirilmiş iki üfürcəyin üst tərəfində bir val yerləşdirilir. Vala sərt bərkidilmiş iki qol, xüsusi dəstəyin köməyilə əllə aşağı və yuxarı döndərilir. Bu qollar öz növbəsində bəndlərin köməyi ilə ardıcıl olaraq üfürcəkləri hərəkətə gətirir. Şəkil 1.133, b-də göstərilmiş maşında əsas val ayaqla hərəkətə gətirilən çarxa bərkidilir. Çarx döndükdə fırlanma hərəkəti üfürcəklərin qapaqlarının yuxarı-aşağı hərəkətinə çevrilir. a) b) Şəkil 1.133. Müxtəlif üfürcək konstruksiyaları. Birinkuçio həm də eyini zamanda bir neçə sobaya havanın üfürülməsi üçün maşınlar düzəltmişdir. Şəkil 1.134-də bir çarxın yaratdığı hərəkət dirsəkli valların köməyi ilə 4 ədəd üfürcəyə ötürülür. Uc hissəsində çarx oturdulmuş valın digər ucuna dirsək bərkidilir. Renessans dövründə maşınqayırma 185 Bu dirsək tərpənməz dirək ətrafında dönə bilən linglə birləşdirilir. Lingin digər ucu üfürcəklər üzərində asılmış qollarla birləşdirilir. Çarx fırlandıqda o, lingin köməyi ilə eyni zamanda 2, 3 və 4 üfürcəyi hərəkətə gətirə bilir. Burada, əlbəttə su çarxının gücü nəzərə alınmalıdır. Onun bu ötürməsi tarixi qaynaqlara görə ən qədim transmissiya sayılır. Sonralar bu ötürmədən bir mühərrikin köməyi ilə bir neçə dəzgahın işlədilməsində istifadə edilmişdir. Birinkuçionun kitabında topların töküklərini emal etmək üçün texnologiyalara da toxunulmuşdur. Şəkil 1.134. Üfürcək üçün transmissiya. O, topların deşilməsi üçün istifadə olunan burğulama dəzgahının layihəsini vermişdir. Şəkil 1.135-də göstərilmiş dəzgahda ötürmə ya su çarxı, ya da əl ilə fırlanan nazimçarxla hərəkətə gətirilir. Top möhkəm ağac lövhələrdən düzəldilmiş stolun üzərindəki tutqaclarda yerləşdirilərək, iplərlə bağlanır. Dəzgahın stolunu irəliyə asan hərəkət etdirmək üçün onun altında üç ağac diyircək yerləşdirilir. Stolu alətə tərəf, bərabər olaraq dartmaq üçün o, iki tərəfdən alətə yaxın yerdə yerləşdirilmiş diyircəyə iplərlə bağlanır. Diyircək çarxqolu ilə fırladıla- Renessans dövründə maşınqayırma 186 raq stolu alətə tərəf çəkir. Burğulama prosesi başa çatdıqda stolu digər tərəfə hərəkət etdirmək üçün eyni qurğudan istifadə edilir. Deşmənin məhsuldarlığını artırmaq üçün Birinkuçio iki alətli dəzgah təklif edir (şəkil 1.135, b). İkinci alət birincinin yaxınlığında hərəkətli bərkidilir. İki alət arasında dişli çarx ötürməsi ilə hərəkət əsas burğudan ikinciyə ötürülür. Birinkuçionun yazdığına görə, ikinci alət dişli çarx ötürməsinin nəticəsində birinciyə nisbətən daha sürətlə fırlanır. Bu dəzgahda eyni zamanda iki topu deşmək mümk idi. a) b) Şəkil 1.135. Topların burğulanması üçün dəzgahlar Yüklə 6,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|