Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəsil 3. Kollizion normalar
- Əqdi bağlayan tərəflərin seçdiyi qanun (lex voiuntatis).
Fəsil 3. Kollizion normalar aşağıdakı variaııtlannı müəyyən etmişdir: I) şəxsin vətəndaşı olduğu ölkənin hüququ; 2) şəxsin daha sıx əlaqəli olduğu ölkənin hüququ; 3) şəxsin daimi yaşadığı ölkənin hüququ; 4) qaçqının sığınacaq aldığı ölkənin hüququ. Problemin belə həlli müasir beynəlxalq xüsusi hüququn xarakterindən irəli gələrək, omın səmərəliliyinin artırılmasına yönəlib. 2. Hüquqi şəx.sin qanunu (lex societatis). Bəzən bu formula "hüquqi şəxsin şəxsi qanunu", "hüquqi şəxsin milli qanunu" və s. Formalarda verilir, Azərbaycan Respublikasının “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Qanununda "hüquqi şəxsin istinad etdiyi qanun" ifadəsindən istifadə edilib. Hüquqi şəxsin bu və ya digər dövlətə mənsub olması, yəni onun dövlət mənsubiyyətinin müəyyən edilməsi üçün bu kollizion bağlanmadan istifadə edilir. Məhz hüquqi şəxsin qanunu ilə hüquqi şəxsin statusu, onun mülki hüquq qabiliyyəti, o cümlədən onun hüquqi şəxs statusuna malik olması, onun fəaliyyətinin yaranması və xitamının əsasları, onun təşkilati hüquqi fomıaları, hüquq qabiliyyətinin həcmi, hüquqi şəxsin daxilində münasibətlərin qurulması və s. məsələlər müəyyən edilir. Hüquqi şəxsin qanununu müəyyən edərkən müxtəlif meyarlardan: hüquqi şəxsin təsis edildiyi yer (inkorporasiya prinsipi), hüquqi şəxsin inzibati aparatının yerləşdiyi yer (oturaqlıq prinsipi), hüquqi şəxsin fəaliyyət göstərdiyi yer və s. istifadə edilir. Xarici hüquqi şəxsin dövlət mənsubiyyətinin müəyyən edilməsində Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində inkorporasiya prinsipindən (“Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Qanunun 12- ci maddəsi) istifadə edilmişdir. Bu barədə 6-cı fəsildə daha ətraflı söhbət ediləcəkdir. 3. Əşyanın olduğu yerin qanunu (lex rei sitae). Bu kollizion bağlanma ilə əşya hüquqlarının həcmi, onun əmələ gəlməsi, digərinə keçməsi və xitamı qaydaları müəyyən edilir. Əşyanın mülkiyyət hüququnun obyekti olması, onun hüquqi təsnifatı (əşyanın da 52 § 3. Kollizion bağlanmanın əsas formulları şınar və ya daşınmaz olması, bölünən və ya bölünməyən olması, özgəninkiləşdirilən və ya özgəninkiləşdirilməyən əşyalar və s.), əşya hüququnun məzmunu və s. məsələlər xarici elementi i xüsusi hüquq münasibətləri zamanı əşyanın olduğu yerin qanunu ilə həll edilir. Beynəlxalq adət kimi hələ qədim dövrlərdə tətbiq edilən bu kollizion bağlanma hazırda əksər ölkələrdə qanunvericilik yolu ilə təsbit edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Qanununun 20-ci maddəsinin birinci hissəsində əşya hüquqlarının müəyyən edilməsi üçün əmlakın yerləşdiyi ölkənin hüququna istinad edilir. Lakin həmin qaydadan bir sıra istisnalar mövcuddur. Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə üç istisna nəzərdə tutulub. Onlar aşağıdakılardır: 1) “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Qanunun 21-ci maddəsinə görə əmlak üzərində əşya hüquqlarının əmələ gəlməsi və xitamı, Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyi ilə başqa hallar nəzərdə tutulmayıbsa, əşya hüquqlarının əmələ gəlməsi və xitamı üçün əsas olan hərəkət və ya digər hallar baş verdiyi zaman həmin əmlakın yerləşdiyi ölkənin hüququ ilə müəyyən edilir. Yəni sonradan əşyanın digər dövlətə keçməsi sadalanan məsələlərin həlli zamanı onun olduğu yerin qanununa deyil, həmin hallar baş verdiyi zaman yerləşdiyi ölkənin qanununa üstünlük verilir; 2) nəqliyyat vasitələrinə əşya hüquqları onların olduğu yerin qanunu ilə deyil, onların qeydiyyatdan keçdikləri ölkənin hüququ ilə müəyyən olunur; 3) yolda olan daşınar əmlaka mülkiyyət və digər əşya hüquqları, tərəflərin razılığı ilə başqa hal müəyyən edilməyİbsə, əmlakın göndərildiyi ölkənin hüququ ilə müəyyən olunur (“Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Qanunun 22-ci maddəsi). 4. Əqdi bağlayan tərəflərin seçdiyi qanun (lex voiuntatis). Bu kollizion bağlanmaya görə tərəflər arasında bağlanan əqdin statusu onların seçdiyi dövlətin hüququ ilə müəyyən edilir. Əqdi bağlayan tərəflər öz iradələrini ortaya qoyaraq qarşılıqlı razılaşma 53 Fəsil 3. Kollizion nonnalar əsasında əqdə tətbiq ediləcək hüququ seçirlər. Beynəlxalq xüsusi hüquqda "iradələrin muxtariyyəti" adlanan bu prinsip müqavilə öhdəlikləri üçün xarakterikdir. Meydana gəlməsi XIX əsrin axırlarına təsadüf edİlən "iradələrin muxtariyyəti" fonmılu hazırda ümumqəbulcdilmiş kollizion bağlanmalardan biri kimi həm dövlətdaxili, həm də beynəlxalq müqavilələrdə təsbit olunmuşdur. Tərəflərin seçdiyi qanun formulu müqavilə iştirakçılarının razılığı ilə hüququn seçilməsi adı altında Azərbaycan Respublikasının “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Qanununun 24-cü maddəsində verilmişdir. Orada deyilir ki, müqavilə ilə bağlı aşağıdakı məsələlər tərəflərin razılığı ilə seçilən ölkənin hüququ ilə tənzimlənir; tərəflərin hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsi, müqavilənin təfsiri, icrası, icra edilməməsi, xitamı, lazımi qaydada icra edilməməsinin və etibarsızlığının nəticələri, tələbin güzəşti, borcun köçürülməsi. Müqavilə tərəfləri həm bütövlükdə müqavilə üçün, həm də onun ayrı-ayrı hissələri üçün tətbiq olunmah hüququ seçə bilərlər. 5. Əqdiıı bağlandığı yerin qanunu (lex loci actus). Kollizion bağlanmanın bu növünün müxtəlif formalarına rast gəlinir: a) müqavilənin bağlandığı yerin qanunu (lex loci contraktus); b) əqdin formasına onun bağlandığı yerİn qanununun tətbiqi (locus regit actus); c) müqavilənin icra olunduğu yerin qanunu (lex loci solutionis); ç) nikahın bağlandığı yerin qanunu (lex loci celebrationis); d) ziyanın vurulduğu yerin qanunu (lex loci delicti conımissi). Müqavilənin bağlandığı yerin qanunu müqavilənin bağlandığı ölkənin hüququnun tətbiqini nəzərdə tutur. Müasir dövrdə elmi texniki tərəqqinin inkişafı ilə əlaqədar müqavilənin bağlandığı yeri müəyyən etmək bir sıra hallarda çətinliklər yaradır. Məsələ burasındadır ki, poçt, teleqraf, faks, internet vasitəsilə bağlanan müqavilələrin bağlandığı yerlə bağlı dövlətlərin qanunvericiliklərində müxtəlif mövqelər var. Anqlosakson hüquq sistemli ölkələrdə istifadə edilən "poçt qutusu" konsepsiyasına görə belə müqavilələrdə akseptin göndərildiyi yer müqavilənin bağlandığı yer hesab edilir. Qitə hüquq sistem 54 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|