Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

79
mövsümünd   d niz suyu il
irin suyun növb l dirilm si daha 
m qs d uy un hesab edilir. 
– Dalbadal bir v  bir neç  mövsüm t bii d niz suyu il  suvarılma 
aparılmı  sah l rd  imkn olduqda  irin su il  yüks k (20-25%) norma il  qı
aratı aparılması torpaqda toplanmı  duzların nisb t n alt qatlara 
yuyulmasını sür tl ndirir, qumsal torpaqlarda toplanmı  duzlar payız-qı
ya ıntıları il  torpa ın alt qatlarına yuyulur. 
– Susuz qumsal torpaq zonalarında alaq otları, zorqo, yonca, 
qar ıdalı v  s.  kilm sil  geni
razil rd  bitki örtüyü yaratmaq, bununla da 
otlaqların, örü l rin m hsuldarlı ını yüks ltmk, kül k erroziyasının v
s hrala masının qar ısını almaq mümkündür. 
– Ab eron
raitind   d niz suyu il  suvarılmada eldar  amı, s rv 
a acı, zeytun, nar, qlediçiya, maklyura, amorfa, tamariks kimi a aclar
km k daha  lveri lidir. Ab eronun yüngül torpaqları
raitind   d niz 
suyunun maqnitl dirilm si yolu il  qar ıdalı, tomat, sorqo bitkil rinin 
suvarılmasını geni   t tbiq etm k olar. Bu halda torpaqda duzların 30-40%
azalması mü ahid  olunur, m hsuldarlıq yüks lir.
– k nd t s rrüfatı istehsalında d niz suyundan istifad  olunması
lveri li meliorativ  raiti sa lamaqla ekoloji s m r ni yüks ltm k v  su 
qıtlı ını azaltmaqdan  lav , mühüm sosial v  ekoloji  h miyy t  malikdir. 
Ya ıllıqların salınması, halinin m hsuldarlı ının artması, qumlu sah l rd
kül k erroziyasına qar ı mübariz  obyektl rinin, qur uların, ya ayı
m nt q l rinin qum tufanlarındın mühafiz si v  Bakı
h rinin ekoloji 
v ziyy tinin ya ıla dırılması üçün mühüm t dbirl r sayılır.  
– Böyük h cmd   t miz su ehtiyatlarına q na t olünması v
traf
mühitin, o cüml d n
z r d nizinin çirkl nm sinin qar ısının alınması
ba ımından Ab eron
raitind  çirkab sularından yumada v  suvarmada 
istifad  edilm si olduqca vacibdir; Ab eron yarımadasının S ng cal-Qo-
bustan massivinin  orla mı  torpaqlarının yuyulmasında v

---

80
suvarılmasında çirkab sularından istifad  etm kl
irin suya olan ehtiyacı
aradan qaldırmaq v  torpaq sah sini k nd t s rrüfatı dövriyy sind
istifad y  verm k mümkündür. Çirkab suları il  suvarılan  razil rd  qrunt 
sularının çirkl nm sinin qar ısını almaq m qs dil  Ab eron
raitind
qumlu v  qumlucalı torpaqlarda qrunt suyunun yatım d rinliyi yer s thind n
2,0 m-d n, gillic li v  gilli torpaqlarda is  2,5 m-d n az olmamalıdır;
– Çirkab suları il  münt z m suvarılma aparıldıqda torpaqda z h rli
duzlarn toplanmasına qar ı h r 5 ild n bir profilaktik t dbir kimi yuma 
t sirli suvarma rejiml rind n istifad  edilm lidr. Bu halda yeraltı suların
çirkl nm sinin qar ısını almaq üçün verl n suyun normaları torpa ın 2 
metrlik qatının s rh d su tutumuna gör  mü yy n edilm lidir; 
–  Çirkab suları il  suvarma n tic sind  torpaqda hidroliz  olunmu
azotun, kalimun miqdarı artır, lakin h r k t ed n fosforun miqdarı is
ksin  azalır. Ona gör  d  çirkab suları il  suvarmada onun t rkibind  olan 
fosforun miqdarı n z r  alınmaqla sah y  fosfor gübr l ri verilm si t l b
olunur.  
       
2.2.6. Suvarma suyunun keyfiyy ti
Suvarma m qs dil  istifad  olunan suyun keyfiyy ti t rkibind ki 
üzvi, mineral madd l rin miqdarı v  suyun temperaturu il  mü yy n olunur. 
Suvarma suyunun t rkibind  üzvi, mineral madd l r torpa a da il olark n
onun münbitliyini artırır v  bunun sah sind   k nd t s rrüfatı bitkil rinin 
m hsuldarlı ı artır. 
Çay suyu  sas su m nb yi hesab edilm kl  özü il  üzvü v  mineral 
madd l r olan asılı g tirm l ri torpa a da il edir. Diametri 0,1-0,15 mm
olan hiss cikl r kanalda çök r k onu lill ndirir. Bu hiss cikl r kanalın
ba lan ıcında yerl
n durulducular vasit sil  sa lanmalı v  kanala 
bura ılmamalıdır.  

---

81
Diametri  0,005-0,1 mm hiss cikl r torpa ın qidalanma  ass sin  malik 
olmaqla, onun fiziki  ass sini v  sukeçirm  qabiliyy tini artırır. Diametri 
0,005 mm-d n kiçik olan hiss citkl r qida madd l ri il   z ngindir. Lakin 
onların suvarılan sah y   h ddind n artıq da il olması da torpa ın fiziki 
ass sini v  sukeçirm  qabiliy tini pisl dir  bil r. Bu asılı g tirm l rl
birlikd  suvarılan sah y  kalium t rkibli mineral duzlar, humus madd l ri
da il olur. Bunlar torpa ın d n v r strukturlu olmasını t min edir, 
münbitliyini artırır v  bitkinin normal inki af etm sin  s b b olur. Suvarma 
suyunun t rkibind   h ll olmu  duzların miqdarı 1-1,5 q/l-   q d r olduqda 
bel  sular  lveri li sayılır.  
Su t l batçılar t r find n suyun keyfiyy tin   t l bat mü t lif olur. 
Bunlar a a ıdakı kimidir: 
– s nayed  istifad  olunan su, istehsal olunan m hsulun keyfiyy tin
t sir göst rm m li, s naye qur usunda istifad  olan metal konstruksiyasını
korroziyaya u ratmamalı, qur ularda duz çöküntül ri m l   g tirm m li, 
s nayed  çalı an i çil rin s hh tin  m nfi t sir göst rm m lidir.  
– k nd t s rrüfatında istifad  olunan su k nd t s rrüfatı m hsulların
keyfiyy tin   t sir göst rm m li, bitki üçün z r rsiz olmalı v  torpaqların
orla masına
rait yaratmamalıdır. 
– m d ni – m i td  istifad  olunan suyun keyfiyy ti
n yüks k
olmalıdır v  ona olan t l bat q bul olunmu  norma v  qaydalara uy un
olmalıdır. çm li suyun keyfiyy ti a a ıdakı t l bl r  cavab verm lidir: 
– çirkab suları su ehtiyatlarına atılark n suyun temperaturu yay 
mövsümünd ki temperaturdan 3
0
-d n ço  olmamalıdır;
– sudan g l n iy v  dadın zidd tliliyi 2 baldan artıq olmamalıdır;
– suyun tur ulu u PH=6,5 8,5 intervalında olmalıdır;
– suda mineral qalıq 1000 mq/l-d n az olmalıdır; 
– çirkab suları il  su m nb yi qidalanarsa, onda olan oksigenin  

---