1
MÖVZU IV:Azərbaycan Ərəb xilafətinin tərkibində(VII-IX yuzilliklər)
PLAN
1. Ərəblərin yuruşu ərəfəsində Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziyyət
2. Ərəblərinin yuruşlərinin səbəb və məqsədi
3.Ərəblərin yurusləri və Azərbaycanin Xilafətin tərkibinə qatilmasi
4.Azərbaycanda islam dininin qəbul edilməsi
5.Xilafətin inzibati idarə etmə və iqtisadi siyasəti
6.Xilafətə qar.i ilk çixişlar,Xurrəmilər
hərəkati
7.VII-IX yuzilliklərdən Azərbaycanin iqtisadivə mədəni həyatı
Ədəbiyyat
1. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Səh.164-165.
2. N.Vəlixanlı. Ərəb xilafəti və Azərbaycan. B., 1993.
3. N.Vəlixanlı IX-XII əsr ərəb coğrafiyaşünas. Səyyahları Azərbaycan
haqqında. B., 1994, səh. 33-34, 38-39.
4. Bünyadov Z.M. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə, B., 1989. səh.113-140,
213-271.
5. S.Nəfisi. Babək. Bakı, 1990.
6. A.Bakıxanov «Gülüstani-İrəm», B., 1991.
7. Azərbaycan tarixi. B., 1994, səh. 236-271.
8.Azərbycan tarixi VII cilddə Bakı 2007
E.ə. III minilliklərdən Babil kitabələrində Maqon padşahlığının adına
təsadüf edilir. Ümumiyyətlə, Cənubi Ərəbistan tarixində 3 böyük padşahlığın
adı çəkilə bilər: Məan, Səba və Himyər padşahlıqları. Ölkənin şimalında isə
Zixmilər, Qəssanilər və Kindilər padşahlığını göstərmək olar.
2
Ta qədimdən ərəblər iki böyük etnik qrupa ayrılırdılar. Bu bölgüyə uyğun
olaraq ərəblər Nizarilər və Maadilər adlanan Şimal qəbilələrinə və yəmənilər
adlanan cənub qəbilələrinə ayrılırdılar. Şimal ərəbləri
bir çox tayfa və qəbilələrə
bölünmüh Rəbi əvə Mudar, Cənub ərəbləri isə himyər və qəhlan qollarına
parçalanırdılar. Ümumi rəyə görə qonşuların çoxdan bəri «ərəb» adlandırdıqları
Ərəbistan sakinləri bir xalq kimi yalnız VII əsrin I yarısında islam bayrağı
altında birləşə bildilər.
İslama qədər bütpərəst olan ərəblərin əsas sitayih etdikləri Vədd, UAZZA,
Hübəl ilə yanaşı olaraq ana İlahə Lat adına təsadüf edirik ki, bunların da adı
Quranda çəkilir. Yunanların Apollon, Hermes və Zatona allahlarının oxşarlığı
cənubi ərəblərdən əxz etmiş, dərk olunur. İslama qədərki bədəvi ərəb tayfaları
nəsli icra quruluşu şəraitində yaşayırdılar.
Məhəmmədin dini ruhu qədər parlaq olan siyasi ağıl və zəkası ərəb
ekspansiyası ilə müşayiət olunan qüdrətli teokratik dövlətin – ərəb xilafətinin
yaranmasına gətirib çıxardı. 630-cu ilin sonuna yaxın Ərəbistanın çox
hissəsi
yalnız dini xadim kimi deyil, siyasi xadim kimi də çıxış edən Məhəmmədin
hakimiyyətini tanıdı. 632-ci il iyunun 8-də Məhəmməd plevrit xəstəliyindən
ölür. Onun kişi cinsindən varisi qalmadığına görə bu məsələ ətrafında kəskin
siyasi böhran baş verir. Ömərin nüfuzu sahəsində narazılıq yatırılır və Əbubəkr
yaranmaqda olan dövlətə rəhbər seçilir. (632-634).
Müsəlman tarixi ənənəsinə görə ilk dörd xəlifənin hakimiyyət illəri ərəb
işğalının geniş yayıldığı dövrdür. (Xəlifə – ardıcıl, arxasınca gedən).
VII əsrin 40-cı illərində xilafət ordularının Qafqaza hücumu ərəfəsində
Azərbaycanda siyasi vəziyyət mürəkkəb idi. Bizans imperiyası ilə Sasanilər
imperiyası arasında Miladın III əsrin 30-cu illərinədək davam etdi.
Müharibələrin gedişində bağlanan sülh müqavilələri etibarlı və sabit olmurdu.
Müharibə Azərbaycanın təsərrüfat həyatına ağır zərbə endirir və məhsuldar
qüvvələrin inkişafını ləngidirdi.
